n
o, n. (cf.
Pedersen Vgl. Gr. ii 45
). Later láither ā, f., láithir, láthair
k, f.
IGT Decl. § 162
,
§ 163
,
§ 185
. n
p.
láithri,
IGT Decl. ex.
2033
.
laithri,
Fen. 328.16
(perh. orig. a
p. láithrea). See
Blathm. 23 n
.
I
Arrangement, disposition
: a lathar sin gl. dispositio
creaturarum,
Ml. 42b16
. Often of
arrangement, interpretation,
etc. of a text: is ferr lesom a lathar-sa gl. vel certe ita (of an
alternative explanation),
44b17
. follintar assa chanoin fria
lathar `thus it is supplied . . . for its disposition' (of a passage
in a text),
123a10
.
idilcnigthir ecna ┐ latar na psalmb,
Hib. Min. 8.246
.
caecdach .i. canas salma solabra secht fichit
for a deich iar lathar ┐ ebert,
O'D. 920
(
H 3.17, 654
). lathar
n-aigniusa `the arrangement of a pleading',
Laws v 100.z
Comm.
=
O'Dav. 1147
.
lathar .i. indeall,
O'Dav. 1192.
As
vn. oc lathur thestimin `arranging',
Sg. 154a1
. is amne as
cóir a l.¤
gl. sic vult accipi,
Ml. 114a9
.
Of mental characteristics:
nochon olc a l.¤ som / can
descin cirt ná dligid,
Metr. Dinds. ii 8.87
. Libir ind láthair
lond-braiss `quick and eager of mood',
66.6
. Liamuin láthair láin
`perfect of temper',
iii 74.93
. Herccad in máthair rosmill / co
feib láthair in cech amm of excellent disposition,
84.10
.
tiucfa
macu dochum domhuin / co feib láthair,
ZCP viii 196 § 21.
ba gilla cair co feib lathair,
Anecd. i 51 § 9
. dul do dígail a
máthar / romídair tri mór-l.¤
`in his proud heart',
Metr. Dinds.
iv 32.34
.
Of divine providence: is tre lathar Dáe són dano `appointment',
Wb. 25c11
. dont lathur diasndísiu robói hirúnaib inna
deacte oc tuiste dúile hitossuch unutterable design,
5c16
.
nadrobae remdeicsiu na lathar Dae dia dulib `dispensation',
Ml. 20b2
.
lathar nDáe di dóinib,
51c11
. it hé inna llathar
asbeir inna ndiad gl. dispensationes,
91d7
. aní as arcanum
dund lathar fil la Dia `purpose',
103d27
. Cf. l.¤ .i. gach ciall
inchleithe, O'Cl.
Pejoratively
machination, wiles
: arna dich cách assa dligud
i n-adaltras tri lathar demuin through the plan of the devil
(`influence'),
Wb. 9d24
. cocrait 'na mbrāthreib a brath / diallathreib conā ragad though brothers they conspire to betray him
that he might not escape their machinations,
SR 3132
.
slatra
in lathar / indmaiss brāthar / do creic aire,
Anecd. i 72.195
.
?lathar col combat col cend frit ṁbráth ṁbrichi (rhet.),
LL 287a20
.
II
Vigour, energy, power
: tre l.¤ in spirito gl subministrationem,
Wb. 23b26
.
ar demni ind aicnid ┐ lúthige ind
láthair,
LU 9142
(
FB 88
).
dian farslaic Dia tria l.¤ / do
lámaib a derbráthar,
SR 7319
. fer n-og co luth ┐ co l-lathar
`vigour',
Aen. 1087
. ucra lathair `decay of vigour',
RC v 203.z
.
gan uireasbhaidh . . . leime na lathair,
MR 318.23
.
ro dibdad
a nert . . . narbo tulaing lathir nā luaigilla hé,
Grail 1828
.
l.¤
iona laochaibh,
ML 48.26
. cen nert cen lāthar energy,
Otia
iii 48.5
.
ar ttriur brathar . . . / maith ar lathar imon sluagh,
Irish Texts iii 9.21
. ag sin daoip bás Caoilte / . . . a ndeireadh
a lathoir `in the last days of his vigour',
Duan. F. ii 174§4.
With lúth:
ar luth ┐ lathor,
Ériu viii 177.24
.
mo lúth ┐ mo
l.¤
,
Comp. CC 82.17
.
ind aimsir do bádusa im luth ┐ im
lathar,
Acall. 4416
.
caillid a lúth ┐ a l.¤
,
TSh. 546.
In other
phrases:
lucht láthair,
Todd Nenn. 134.54
. Colgo, Conall, ba
lucht lathair `men of energy',
RC xlvii 308.2
. Cf. ōtconnarc
Osgur . . . in láthair lāech ┐ con ┐ fer dothuit lesin muicc
`the number . . . that had fallen',
Fianaig. 64.28
. In phr. cen
l.¤ ferdae without male agency (of virgin birth): compert maic
Dé i m-broind Muire óige cen l.¤ ferdai `without man's presence',
Ériu ii 198.16
.
Ísa Crīst do geinemhain ō Muire . . . cen
lathar ferrda,
ZCP vi 84.9
.
cen díth nóige . . . cen lathair
fherrda,
LB 251b23
. Cf. ni fuair bean a dingbala riam acht
cuit[r?]ed Medba re met a lathair ferda (of Fergus mac Róig),
H 2.15A, 228b37
(leaf now in YBL but not in facs. See
Abbott-Gwynn p. 100
) sexual vigour (glossed .i. biach in
O'Curry's MS. Dict.). See
Ériu iv 26 § 13.
As cheville:
láthur ferda,
LL 6425
`in manly actions',
MS. Mat. 482.
?in dorus ele . . . ┐ lathar leccchloiche fair `the weight of a
flagstone on it',
Mer. Uil. 226.
III
Place, position
: slíab Lecga an láthair iarsin, / fri
fáthaib is fri fogail `the next spot' (or in meaning II?),
Metr. Dinds. iii 110.17
.
tangattar . . . go lathair a écca,
BNnÉ
273.34
.
is tú as ríoghan . . . / lér líonadh gach l.¤
,
IGT Decl.
ex. 2036
. etargna indláthair aimserdi point of time,
ZCP
viii 176.23
. go ndearntaoi láthair logmhór do shoicheadh
ós cionn a ghlún dó ┐ cuirthí innte é `a large pit',
Keat. ii
5198
.
leath-mharbh ar an láthair,
TSh. 2584
.
san lathair
so,
Cín Lae Ó Meall. 45.28
.
suidhe a dTulaigh na dTrí
bFear / budh í a Lughaidh do láithear,
IGT Decl. ex. 2034.
Cf. rodhalbestar for alailiu indlautar (leg. l.¤) concealed the
place from the other by magic,
ZCP viii 104.11
.
(b) In military sense:
ro comruicsit ar in lathair sin,
TBC-LL¹
3896
.
trotach [airecht]a, ┐ deabthach laithrech,
Acall. 6707.
daine imda ele do lot arin lathair-sin,
Ann. Conn. 1256.6
.
gurro trasccrait ilmhile . . . for in lat[h]air sin leo,
CCath.
5837
. at laechda bar laích ar lathir in battle,
LL 239a8
(
TTr. 1642
). go raibh an láthair fúinn féin till we win the
fight,
PBocht 14.36
. do locatar láithir do chongmáil dá
cathsluaghaib `to maintain the field',
Caithr. Thoirdh. 80.3
.
faire do chur ar láthair (láithreach, v.l.) nó ar ionad an
ármhaigh `site',
Keat. i 202.22
. do lingeadh an láthair the
field was won,
Hackett² xliii 150.
Fighting-space: do reidiged
laithir fairsing imbualta d'on laechraid (i.e. for a duel),
Celt. Rev. iv 118.28
.
do léicceadh lathair fairsing . . . isin iorghuil
sin dhóib,
ITS v 186.22
.
Freq. with attrib. gen.:
for láthir na debtha,
TTr.² 1030.
co lathair an morcatha,
CCath. 3399
.
ar láthair comluind,
Ériu iv 222 § 39
.
libh lāthair catha,
O'R. Poems 3614
.
leac
láithreach na troda thú,
IGT Decl. ex. 2032
.
buaidh láithreach gaiscidh,
Keat. ii 3070
. más libh láthair an iomairg
`field of battle',
Content. xii 8
. ro suidh gach lāech ina
láthair licthi `shooting-site',
Fianaig. 64.7
. as a láithrechaib
léicthe `slipping stations',
SG 264.33
. beirnd curad, ┐ latair
miled (of slaughter wrought by warrior),
Cog. 188.23
.
lathir
miled,
194.20
. Cf. is agi ro bai lathair ┐ coscur in catha
`victory',
Ann. Conn. 1311.9
.
IV Very freq. in chevilles:
lathar n-amra,
LL 4984
. l.¤ n-án
`noble design',
Metr. Dinds. iv 8.3
.
lathar ndein,
SR 5861.
lathar ṅdil,
LL 205a21
.
láthair ṅdoiṅg,
Metr. Dinds. iii 108.77
.
lathar féile,
LL 4938
.
láthur ferda,
LL 6425
.
lāthur ngell,
ZCP xii 245 § 14
. scela Bresail Bregamain / do Lagnib lathar
foníal `a cloudy region',
ZCP xxiv 142 § 46
(
LL 6336
).
ní
lathar lesc,
LL 17732
. nói mbliadna dond ingin-sin / i mBrí
Léith, l.¤ nena `with the spirit of a handmaid',
Metr. Dinds. ii
2.12
.
V In adv. and quasi-adj. phrases. for (ar) l.¤
Of place:
do'n tí na fil er lathair present,
PH 7688
.
is ann sin tháinig
Leabharcham aran l.¤ mara raibh Cú Chulainn,
Comp. CC 78.3
. Of time
immediately
:
co m-bái marb ar in lathir,
RC vii 302 § 192
.
co raibh dall ar in láthar,
SG 27.2
.
adrochair M. fen ar in lathair sin,
RC xvii 138.19
(Tig. = statim,
AU 548
=
fo chédo[i]r,
AFM 538
).
gur thuit a neál air an
láthair iair ttréigion iomaid fola do,
Death-tales of the Ulster heroes 40.24
. ar in
lathair sin `on that same time',
Leb. Cert. 204.z
.
ar an lathair,
ITS
xxix 198.22
. Note also: ar lathair in laithe sin `on that very
day',
MR 120.27
. ar óenláthair together:
ar aon lathair,
Cog.
206.12
. fir Éireann ar aon láthair `assembled',
Keat. iii 987.
do-icc co l.¤
: tángatar cúic mic Uirgrend go lāthair `came upon
the scene',
Fianaig. 98.6
. ó thanic Osgur co lāthair `to the
spot',
66.2
.
tanic dano ín leoghan co lathair,
Études Celt.
i 91.12
.
gach feindidh da ttigeadh a lathair,
Duan. F. ii
370 § 3
.
iar tiacht a muindtiri co haenlathair risin impir,
ZCP vi 40.26
.
urmhór an tsluaigh ar dteacht ar aon-láthair
ris,
TSh. 1071
. do láthair at once:
do láthair iar ngabháil
creidimh,
O'Gr. Cat. 51.5
.
luathaid cach lib do lathair,
Irish Texts ii 61 § 38
.
do cuaid doraith leis a marbad (.i. doraid
do lathair a marbad),
ACL iii 14.23
.
do éirigh Lugaid co
láechdána leómanda don l.¤ sin,
Comp. CC 110.1
. Also
at hand, present
:
comhtha séd isíad do láthair / locaidh tú
go techt ar áth,
L. Cl. A. B. 223.97
.
do neoch nach
raibhe do lathair díbh,
BNnÉ 273 § 246
. Cf.
gan bhréig ná
locht do láthair, / gnáthaigh a dtéid ort [d'fhiachaibh],
PBocht 3.38
(`failing of vigour'). Cf. 1 láithrech.
In prep. phrases with gen.: do chuiredar fios ar A. . . . go
láthair na comhuirle `A. was invited before the council',
Rel. Celt. ii 180.33
. In pl.: dá leana go láithribh Cuinn back to
C.,
L. Cl. A. B., 63.117
. do l.¤ l. in(to) the presence of:
d'eagla . . . go mbeartaoi do láthair an dlíghe é `should be
brought to justice',
ZCP iv 398.27
.
iar ndul . . . do lathair
Aodha,
AFM iii 228.1
.
ná cuir do chomaoin bréige / do
láthair mo leithéide,
Content. x 5
.
doní caoi da láthair,
Keat. ii 5944.
Folld. by vn. phrase
present at:
bí si . . . im
fhochair i n-aimsir m'eitseachta . . . ┐ do lathair m'adhnaicthi,
BNnÉ 267. 19
. gach aon . . . bīss do lāthair a
ttaispēnta present when they are displayed,
Fl. Earls 216.8
.
bheith do láthair thorraimh na marbh,
TSh. 5556
. do
láthair an trátha sin at that time,
Maguires of F. 12
. i l.¤
in(to) the presence of:
ní fhúicfidhear do leachtsa ionár lathairne,
ML 112.31
.
do-chúadar a lathair éga,
Duan. F. ii
380.41
.
táinig . . . i láthair Sholaimh,
TD 2.177
.
im
láthair-se,
Keat. ii 6354
.
'na láthair,
TSh. 10335
.
a lathair
dhaóine móra,
Proverbs xviii 16.
Note also: bheith ar láthair
na dtrí dtairngeadh to witness the three nails (of the Crucifixion),
PBocht 4.45
.
In nn. loc., see Hog. Onom.