n A word occurring chiefly in glossaries, and found
only rarely in literary texts, where its use seems in most
cases artificial. The meanings assigned by glossators are
as follows.
(a)
king:
t.¤ .i. rī,
Corm. Y 1223
=
taurgein,
Corm. 42
.
t.¤ (.i. rī) amail asberar ... nī tulach fri t.¤ tuigethar tuile
mār muirne,
Corm. Y 1224
= tuirgin ...
turigen,
Corm. 42
.
`tuirighin' rí ruamna gal,
Metr. Gl. 9 § 3
. tuirighin .i. rí,
O'Cl. In B. na f.: caoga fó do tuiri[d]nibh (sic leg., Meyer
p. 537 n. 2
)
fuada maille fri himper an anma,
ZCP viii 102.6
=
coeca righ do riguibh Eirenn,
Ériu ii 186.5
.
do thuridin
Chorca[r]tri,
ZCP viii 103.7
. =
do righ Corca Tri,
Ériu ii
186.x
. Cf.
ic Ros na Turigin,
RC xiii 221.8
=
ag Ros na
Righ,
MS. Mat. 472.y
. do ghrásaibh foirfe an toirghin trócairigh (of God),
Ó Bruad. i 180.24
.
ón dtuirigean dtreabhair,
iii 176.7
. i ndóid an tuirigin treoraighsi (James II),
86.12
.
(b)
judge, brehon:
`tuirighin' bretheamh bláthmar,
Metr. Gl. 9 § 3
. tuirighin .i. breitheamh, O'Cl. Perh. based
on:
t.¤ quasi gein a tuir .i. amail bīs tuir már oc fulang tige
┐ illāma esti, sic is ed in teg in domun centurach, isī immorro
in tuir fīrinde rechta aicnid. It ē na illāma asin tuirid .i.
ilchīallae ┐ ilchonaire in brethemnuis,
Corm. Y 1224
=
tur[gein],
Corm. 42
. Note also
t.¤ .i. tuili-gen .i. gein tolin
.i. tolin a fīr asind aicniud co n-ōenaigedar fri fīr na screptra,
Corm. Y 1224
=
tuilgein .i. tulighein .i. gein tolin. tolin
fhir quasi aicned conaenaiger fri fír na screptra,
Corm. 42
=
tuirgin .i. tuile gin .i. gin do lin a fír as a naicne co naonaighter fri firinne na sgreptra,
O'Curry 2276
(
Eg. 88, 20 (21)c
) =
sruithe fior fior naicned ni naill concerta tuirigin tuir .i
tuile gin etc.,
O'Curry 1610
(
23 Q 6, 5b
) = concerta tuiregin tuaithi
etc.,
O'D. 537
(
H 3.17, col. 433
). sruith fíor fiornaicned
ninaill concertad tuiridgein do berur do cosmailius emuin
breithe brigtar do bunadh beirtius treas teisdemuin,
O'Curry 2191
(
Nero A vii 133ab
)
(c)
illegitimate birth; bastard (?):
tuiridgein .i. gach
gein iaram berar naire .i. gein nare .i. re na geineamna, ┐
ni coir tuiregein [do rád] re aite and .i. ní toirithin do ni
acht traethad do nit a geine, amail adubairt Mac Saman .i.
in brethem,
O'Curry 216
(
H 3.18, 112
).
in fer nach fes cland
ná cenél acht a bheith tuirigein cen athair,
SG 255.2
. ? Cf.
tuiregin .i. toaeraegein [.i. gein narae] .i. gein ngenethar ┐
a dā chois riam a chend fadeōid,
Corm. Y 1224
=
turgen
.i. toaeraghen .i. gein [naera .i. gein] geiness ┐ a dí choiss
roime,
Corm. 42
. ?
t.¤ .i. torracht-gein .i. gein torracht
torroich as gach aigniud i n-alaill .i. gein in fīraicnid,
Corm. Y
1224
=
turagein .i. torachtghen .i. gein doracht .i. doraid
aiccned in araill .i. gein in fíraicned,
Corm. 42.
(d)
pillar:
`tuirighin' tuir fhuilnges tech,
Metr. Gl.
9 § 3
. tuirighin .i. tuir, no gabhal cheangbhas teach, O'Cl.
a druim frisin tuiridein,
SR 4520
=
tuirid,
LB 122a2
.
? adubhairt morGholl go mboirbe | do chur na tuirgne
(altered from tarigne)
air creatha,
23 I 1, 40.2
.
(e)
tongue:
t.¤ .i. tuir in gena, is ē do t[h]enga,
Corm. Y
1224
=
tuirgin .i. tur gina .i. tenga,
Corm. 42
.
`tuir[i]ghin'
teangadh tuirmeach,
Metr. Gl. 9 § 3
. tuirighin .i. teanga,
O'Cl. den-fuc for a tuiridin, confuair plais na trethno for
a ti `put it on her tongue, and found the taste of salt on her
cloak',
RC xi 131.60
.