n
f. and m. n
s. (a)
ind úir
,
LU 4942
.
Ériu ii 202 § 20
.
(b)
úr (ó dhá chēill) m.,
IGT, Decl. § 96
(g
s. úir).
PBocht
27.29
.
fú,
O'Dav. 866
(
Ériu xiii 24
). v
s.
a úir
,
Studies
1922, 585 § 7
. a
d
s.
úi,
Wb. 13d3
.
LU 4734
.
LL 4b37
.
IGT, Decl. ex. 1735
,
ex. 1754
. g
s.
úir,
Fél. Prol. 128
.
Matthew
xiii 5
. n
p.
úra,
SG 33.7
. d
p.
húraib,
ZCP viii 313.27
.
See also exx. below.
Mould, earth, clay, soil : n
s. in uir
(gl.
humus),
Ir. Gl. 578
.
ūr. i. trēide fordingair : ūr cētamus .i.
talam,
Corm. Y 1270
.
mūr .i. mō a úr .i. a talam,
910
.
ur .i.
talum,
O'Dav. 1611
. cf.
tathbongar fúr, fuinter arbhar,
Ériu
xiii 24.11
(
fúr .i. talam, ut est tathbongar fúr,
O'Dav. 866
)
donní is tellus ur, talam,
Laws i 66.5
.
oir robi foirbrethach
fur .i. nocha gnath gu ngabann se talam gurab forbartach
uir ime .i. co ro foirbrister a uir a nuir aile,
O'Curry 2237
(<
Eg. 88 f. 17 (18)b
). uir mín `fine clay,'
Laws iv 86.21 Comm.
conidnacca issin chlud ┐ ro boí ind úir imbi do cach leth
día diclith,
LU 4942
.
doberar uir ┐ grian ┐ clocha forsin
monai,
10815
(=
Ériu xii 178
).
dorat cul fri clotha | cen
bes uir im clacha,
BB 299a24
(leg. úr ?).
siladh clann, ur
lesium sin, ar is i uir in talman dogni silad na clann cuirtir
inti,
Auraic. 5652
.
ceann riamh dár bh'aoinpheall an úr,
PBocht 27.29
. a
d
s. doire a cummisc ar úir (gl. seminatur
in ignobilitate),
Wb. 13d3
.
lelgatár ... da ech Con C. in
n-úir co rrici na clocha,
LU 4734
. fogeltat ... fér co húir
TBC-LL¹ 551
. foclass a búrach dó, is inund sōn ┐ focheird úir
da luib taris (of a bull),
TBC-LL¹ 1491
.
fócerddetar in n-úir
thairsiu,
6145
.
cuid dá chlúimh ó eón do an | ar reódh
re húir mur ḟuasgladh,
IGT, Decl. ex. 1469
.
cotomélani
in fer sin a óenur ar úir ┐ grían,
LU 8700
(
FB 52
). cf. coto-mélat ar múr ┐ grían,
LU 5558
.
na cotlad nococomraiced a
thoeb fri húir noicht,
Three Hom. 122.21
(=
ria húir nocht,
Lism. L. 1093
).
for úir luimm ┐ cloch fó chind,
Trip. 484.12
.
lán in dela de úir,
LL 30c39
(=
lán na telach di úir,
Dinds.
1 § 31
).
fuarutar folliuchta beca isin uir ic dorus ... na
huama,
PH 6330
.
úr dind húir a Themis,
ZCP viii 313.29
.
ní biaidh ith i n-úir ... don bás hísin,
ZCP viii 111.24
.
fa
úir na huaighe,
Ir. Monthly 1922, 156 § 34
(
DDána p. 127
).
ní ḟás luibh a húir fan orluinn,
TD 11.11
. g
s. ó luid i lloc
n-úire `into a place of mould' (i.e. the grave),
Fél. Prol. 128
.
míl úre
worms
, ib.
Ep. 219
. a techt i nhúire adba `that
they should go into the abode of clay' (i.e. the grave),
Fianaig.
10 § 8
. cf.
adbae othna ... .i. adba uire ┐ cloiche,
Corm. Y 80
.
a mbreith a ndúrthech n-úre,
Ir. Review 1912, 248
(
Lec.
[347b
]).
brat fuar is adhbhadh úire,
A. Ó Dálaigh xxxviii 5
.
ó do claidhedh cladh úire ar Ceithern,
TBC-LL¹ 4463
(St).
tardúth úire for sleibe garba combtar maige fo scothaib,
LL 6b18
. dorn úire `a handful of clay'
Metr. Dinds. iv 86
.
tucsat fo tuinn uill uire | co nduire a ndruim fri daeine,
ZCP vi 265 § 19
. im diubu nuire `for digging a churchyard,'
Laws i 202.1
.
a bhḟearann chlochach mar nach raibhe
mórán uíre aige,
Matthew xiii 5
. In plant-name : leo úire
mezereon, spurge : see
ACL i 342
.
Hogan Luibhl. 115
.
cf.
fil dún ó thossuch dúle | cen áiss, cen foirbthe n-úre,
Imr. Brain § 44
. n
p.
itt ē side húra dolēicthe hi Temair,
ZCP
viii 313.28
. a
p.
is aire tucsan na taisi ┐ na húra sin illé,
SG 33.7
.
Rí ro delb ... hura co derb im thalmain,
SR 38
(=
uir in talman,
Laws i 26.25 Comm.
). d
p.
dollotar ...
co nhúraibh cathrach Themis leó,
ZCP viii 313.27
.
Special and figurative uses : úir cheiníl kindly soil :
giodh ar deighshíl Duin (MS
Dun, et sic leg.) na nGall | ni
húir cheinil sa gcongbhand,
Irish Texts ii 105.15
(cf. cré
cheiníl, e.g.,
IGT, Decl. ex. 1600
).
Followed by defining gen. (of place) :
tar uir nAi,
O'Dav. 102
.
in t-áenmacc rig is fearr tāruill úir Érenn
riam,
ZCP viii 111.12
.
gan tadhall ar úir nÉirionn,
TD
36.10
.
mar tṡaltraim ar úr Indse | acmhainn mo ṡúl ṡilimse,
IGT, Decl. 1735
.
faithche ... an dúin ..., | úir Pharthais
nó a haithghin í,
TD 11.10
.
Ground : lecit uile a ngluine
┐ a cinn fria huir `floor,'
Marco P. 85
. This seems the
original meaning in :
techt le nimh tnúith dom thinnmhe
| fá úir libh ní leigfimne,
23 L 17, 150a § 11
(`unpunished'
Content. p. 104 n.3
). Cf. fo lár i dteannta póite ag ól
na gcuach go húr
draining to the bottom
(?),
Hackett xxxvii 2
.
Here perh. :
dobér-sa tré Dia na ndúl ainim it' eachaibh
co húr,
SG 26.35
, but cf. 2 úr.
Freq. of the grave
(with i n-, or fo ; téit i n-, fo, do) :
daine i n-úir,
TBC-LL¹ 5641
(St).
co fárcbad ... | hÍr in n-úir
... Sceillic,
Ériu iv 138.2
. do bhí ós chách is é i n-úir
(i.e. Christ),
DDána 38.25
.
do luigh san úir is do iompó,
20.40
.
iar mbás do éirigh ón úir,
38.3
.
an triath-ḟlaith
i n-úir,
Keat. Poems 512
.
glúin as uaisle don ḟeadhain
| uaim-se fa úir Oirbhealaigh,
A. Ó Dálaigh lii 46
. do-beir
i n-úir brings into the grave, kills :
Uargháoth do rad slóigh
a n-úir,
Duan. F. i 52.51
. With téit, etc.:
Ladru ... isé
cetna marb dochoid fo úir Herenn,
LL 4b37
.
isé cetna
epscop dochoid fó úir nErend,
Trip. 242.18
.
is and luid i
n-úir in rí | i n-amsir duir Darcelli,
532.20
.
atágur dul
i n-úir n-úair,
Ériu i 68.7
.
seabhac na seabhac ... | do
dhul i n-úir i dtúis na hóige,
O'Rah. xv 16
.
a dhul
don úir, is dubhach na scéalta,
xiv 34
.
dochuaid Hiruath
in n-uir ┐ a n-ifrind,
YBL 137a32
(=
etir ūir ┐ ifrinn,
ZCP
iii 227.11
).
tá gliadar is siansa na n-éan go ciúin | ó thriallais a Dhiarmaid Uí Laoghaire i n-úir,
O'Rah. xxii
216
. See also under g
s. above.
ó doradadh úir tar Aedh
since A. was buried
,
ACL iii
304 iii § 7
. uir aniuil tarut hi forcend do sheta `foreign
mould over thee at the end of thy way' (i.e. after thy death),
LB Fél. p. clxxxv 6
. nach óen tarsa raga úir (v.l. hur)
inna hinnsi hitá nicon aidlefa a ainm pé[i]n n-iffirn,
who
shall be buried there
,
Ériu ii 202 § 20
.
oil úir : iomdha leacht ... iomdha o.u. san eingse `monument'
Ir. Monthly 1921, 327 § 2
(
DDána p. 302
). See 3 oil.
Fig. stock, nature :
is tú an chraobh do ḟás dar n-úir,
DDána 19.15
. a chroinn 's a ḟréamh a húir Éabha
O tree
whose roots are from Eve's stock
,
DDána 43.11
. a río-luibh
d'úir na n-aingeal (to Christ),
A. Ó Dálaigh xxxix 20
.
The material of the human body, hence a creature, a human being : níor ghein úr eile mar í (of Mary),
A. Ó Dálaigh ii 7
.
Cf. : a úir bhríoghmhar bhuadha `O mighty soil of virtue,'
Studies 1922, 585.7
. a úir is airde ná neamh | a bhean
rúin Ríogh na n-aingeal `creature of clay,'
Ir. Monthly
1921, 376 § 38
(
DDána p. 260
). Cf.
daonnacht Mic
Dé bhí is cnáimh dár gcnáimh | a chré is í ar n-úir,
PBocht
2.2
.
úir gan taradh cré mo chalann,
TSh. 3314
(quot.).