n
ā, f.; later also o, m. égean fem.
IGT, Decl. §
54
. éigean masc.
§ 53
.
TSh.
(1) In the earliest recorded exx. the meaning is usually
necessity, compulsion; cf. ēcin .i. cin ēca. no ēc cána. i.
ēc riagla `ecin' i.e. `crime of death' or it is `death of law,'
that is `death of rule'
Corm. Y 547
: hi cumcai no innecin (gl. in angaria)
Tur. 134
.
ni écen dob imchomartt
ach[t] is dúdract lib,
Wb. 3b21
. conabad éicen doberad ní
domsa huaitsu act combad tol (gl. ne velut ex necessitate
bonum tuum esset, sed voluntarium)
32a12
. soit a n-écin
i toltanche convert their necessity into freewill
FA 23
.
ma egin fo ruair gan a denumh,
Laws ii 292.23 Comm.
ni heiccen beires ó thoigh | acht do thuillemh tuarastoil
ZCP viii 116 § 10
.
dena idpairt dona deeib...┐ logfaid do
Dia fen duit, uair nosfitir conid écen doberar fort,
PH 729
.
do ghuidh é fa lamh leis chum síobhail rómhóir do bhí
'na éigean air do dhéanamh a very long journey which he
had to make
ZCP ii 558.23
. Freq. in the sense of adj
compulsory, needful, necessary
; (
éigean .i. dligheadh,
O'Cl.
refers to
Metr. Dinds. ii 2.18
, see
Hermathena xiv 468
).
egin .i. dhigthech, ut est is egin mór do thuirimh isin
trefocul focra,
O'Dav. 806
.
(a) abs.: is hécen ainmne
occo patience is needful in it
Wb. 4a26
. is hecen
sainecoscc leosom for accrannaib innaní prechite pacem
they deem it necessary to have a special appearance...
5a5
.
ní ecen a thodiusgud asreracht cene,
4d27
;
26
.
16d7
.
Ml. 127d8
. na bad écen for cúrsagad in fechtsa it
should not be needful to reprove you
Wb. 14d1
.
arnap
éicen a ngóire i n-æclis,
29a10
.
mat anmann adiechta
emnatar and is écen comacomol hisuidib,
Sg. 189b4
.
nípa hécen tene bratha dia nglanad,
Mon. Tall. § 6
.
§ 37
.
ni heigen ime riu,
Laws iv 162 n. 1
.
Asia...
tír innach éicen fúr fled,
LL 135a45
. ba hecen fer
cechtar a da slabradside either of those chains required
a man (to hold it)
Rawl. 131b26
. as écen do thabairt
foraib (gl. indignatio severitatis motus est peccatoribus
necessarius)
Ml. 49b6
.
h[u]are as n-ecen condib oinson
tintá in son n-ebraide cosnaib ilchiallaib techtas,
Ml. 37a10
.
atait tri neithe is ecean cum na coimriachtana,
Ériu ix
63.28
.
is ecen co n-icthar cech ní,
PH 7538
.
mac bec
doringni in gním sain...nocorb éicen...ingantus de, cia
nothísed...,
TBC-LL¹ 949
.
Cog. 62.24
. ota imad na n-inad
anna n-eirginn si...as egin co fuil an talam comcruinn it
must be that the earth is round
Ir. Astr. Tr. 32 w
. ní
fhuil ainm oile...ionarb éigean sinne do shlánughadh `non
est aliud nomen...in quo oportet nos salvos fieri'
TSh. 2088
.
In this use often written éicin (éigin), but the form
intended is usually doubtful; the follg. metrical exx. may
be noted:
in cédḟer ór slondadh sind | ollamh darb écean
uirrim,
IGT, Decl. ex. 658
.
budh éigin trá a thocht asteagh
| lá éigin ar ghort nGaoidheal,
TD 1.9
.
bas dar éigin
umhla,
33.15
(but see varr.).
an chríoch ḟionnsa ón héigin
troigh | a ciomhsa d'ḟéigin d'ardaibh,
41.18
. In mainbad
éicin (gl. subjecta est non volens)
Wb. 4a20
, the word is
acc. after mainbad, cf.
Ml. 111b28
, etc.
(b) with dat. pron. or do of pers.: issum ecen precept
I must needs preach
Wb. 10d24
. níb écen log ye need
not pay (
Pedersen Vgl. Gr. ii 143
)
16c17
.
22d12
. isim écensa techt
I have to go
TBC-I¹ 221
(LU).
ZCP x 293.14
.
Ériu v
209.40
. atabairecen techt ye must go
FB 7
. is ecen dam
(gl. compellor)
Ml. 21b9
.
is hecen doib ingremmen
do foditiu,
Wb. 30c23
.
in tan na fádbait a mbiad díles, is
écen dia n-anmannaib bás d'fhaghbail,
PH 7476
.
dó ba
hecen (: tēitgel) biathad Echach,
LL 183b26
=
Arch. Hib.
ii 70
.
comba hecin di usce...da tharraing,
RC xxiv 190.7
.
in bocht dana hégen dul fó breith,
PH 7520
.
ba heiccen
doip gan a snámh do dhermat,
Fl. Earls 76.12
.
is éigean
dó cúntas...do thabhairt,
TSh. 793
. Attrib. gen.:
áine
écni, in tan na fagaib nech ni romelad,
PH 8366
.
In concrete sense: treb Leui...batir-side soer ó cech
écin acht frestal eclaisi Dé exempt from all obligations
LB
124a31
.
(2) In a slightly different shade of meaning,
force (i.e.
exercised by persons upon others); violence; tyranny: écen
(gl. violentia)
Sg. 51a1
.
cisi ecin det-birt as in tir? nim tucc acht
...m'anuabhar fesin,
RC xii 72 x
.
tre ēicin sāruighthe,
Laws
ii 376.6 Comm.
uli eccen ┐ écomland in popuil Rómanaig for
in popul Iudaide
,
LB 154a24
. Freq. in attrib. gen.: forcomul
n-ecne `violent seizure' (occupation by force)
Laws ii 376.1
.
iv 270 z
.
lanamnas eicne (.i. donither ar eicin),
ii 404.14
.
connmedh égne forcible billeting
RC xviii 194.24
.
ni da
deoin dochuaid-sium and, acht tre aslach eicni,
TTebe
1501
. masa targud eicne tucastur orru do denam in
marbtha...ma targud aisi if he led them out by force...if with
their consent
Laws iii 114.19
C. sí le héigean go n-aghar | ní
héidear í d'átaghadh,
TD 17.3
. dá mbhentá a chuid tré
éigion do dhuine shouldst thou take his goods forcibly
Mac Aingil 266
. éigean `violentia'
TSh. 7783
. lucht éigne
`violenti'
10812
.
In concrete sense, an act of violence, an outrage:
is mō
.. in écen iná 'n goit,
PH 7559
. o fhir na hécni the perpetrator
of the outrage
7561
.
fer éicne,
7600
.
ag agra goidi...ocus
saraighthi ocus egni,
Laws v 42.19 Comm.
cia dobeir inn eicin
┐ inn imluadsa orumsa ?,
TTebe 372
.
ba hiat eicne doghnítis an loingius-sin...port gacha luingi do loscud ┐ crechad
gacha tuaithi...,
Lism. L. 2945
. co nderna éccne iomdha
i ttuathaib ┐ chellaibh `acts of violence'
AFM ii 1150.17
.
Cf.
éicni fastuda,
TBC-LL¹ 5837
.
menimthistais écne éc,
Ériu
v 210.2
.
a gcumus...ar éigean ┐ ar mharbhadh daoine,
TSh. 1723
.
ar an éigin do-rinne Críost ag buain anma
an duine dhe,
10515
. cia do lemadh an eigean sin ar a athair
CF 310
.
Of a disaster, calamity: roshocht Adraist ar an ecein
sin (i.e. the earth swallowing Amphiaraus)
TTebe 2972
na heicnea-sea do lecun ar na Tiabandaib,
1616
.
Violation, rape: ecen mire `violating a madwoman'
Laws i 176.2
.
cu n-aithreosad a heicin muna dernad a
toil,
ZCP xiii 183.11
.
ar bithin eiccni tuc Tir ar a derbshiair .i. Pilomena,
TTebe 1862
.
adubairt eiccen do
thobairt fuirri,
1690
.
dá ttugthá éigion mná,
Mac Aingil
266
. Here probably belongs: ro órdaig Brigit banfili
...gol ┐ caine marb ┐ eigem fri hecin screaming when
violence is offered
Dinds. 159
=
LL 170bz
.
Cf. rucad laeg mo bo a purt éicne uaimse from a place
whence it could only be taken by force (?)
LL 171a35
=
CRR § 3
.
(3) In phr. ar éicin (éicen) by or under compulsion
or force: ar écin (gl. coactum)
Ml. 18b7
. (gl. invitus)
42a15
.
ar ecein,
68b3
. ar ecin nos bered (Simon, qui crucem in
angaria portabat)
Tur. 134
. ciatasode lat ar écin though
thou keep her with thee perforce
Wb. 10a10
. fochidi ar écin
...fochidi o thuil compulsory tribulations...voluntary tribulations
15d33
.
ceni thaisid ar ois daregaid ar ecin,
Ml.
33b15
.
mina this ar ais rega ar eigin,
YBL 121b11
.
LB
228a46
.
tabuir ass hi ar áis no ar écin,
IT i 130.4
.
ar éiccin
no ar áis,
Ériu iv 228.5
.
co tuc Ogeth huad tria chath | ar
écin iarna marbad,
SR 5292
.
IT i 130.21
.
berid ar écin
Murni for aithed leis,
LU 42a12
.
RC xxiv 186.16
.
at-ib loim ar eicin and,
Laws iii 82.8
.
dream timairciter ar ecin do denam thole Dé,
FA 23
.
a furail air ar
eicin dul ina coimlepaid,
YBL 63b23
.
ciall ar éigin
d'fhoráil ort,
Dán Dé xix 11
. gur gabsat ar eiccin i nDuibhlinn `forcibly landed'
Cog. 34.19
.
co ndigsitis...ar eicin
co port na Troianna,
BB 428a25
.
ra airgg Hercoil .. in
Troí ┐ ra chúaid ḟurri ar ecin,
LL 224b39
.
226b8
(=
TTr.
556.686
).
co ndeachaidh Cesair ar eiccin for an caistiall,
CCath. 6053
.
in daim téit ar eigin a tig in airech,
Laws v
164.22 Comm.
elaid in gilla asa laim ar eicin,
YBL 63b30
(
SR 3213
).
Maelir...do dul ar éccin ar Luimneach,
AFM
iii 146.12
. a marbhadh dhoibh ┐ é ag triall ar eccin
uatha `trying to make his escape'
340.14
. The sl. ending
is usual in this phr. in early exx., but exx. of the masc. dat.
are also common in Mid. Ir. and Early Mod. verse:
fala
Dhé ar tí mo thréagaidh | gur mhéaduigh mé í ar éigin,
Dán Dé vii 11
.
MR 54.16
. do bhiadh oirrim Bhanbha
Breagh | ag coinnill Annla ar éigean of necessity
TD 7.50
.
ní ḟuil do cheart ar chrích bhF. ... acht sí d'ḟagháil ar
éigean (: gheabh),
17.4
;
25
, etc.
ag dénamh imechta
ar eigen d'ionnsaigh an doruis,
Rel. Celt. ii 190.3
. ratréta
┐ imghecht ar eigen acasan ga ghenamh `a forced retreat'
198.8
;
10
. Later also a-réigin:
na gnais ach ger decair dul | teit a reicin rig ulad,
Lec. 185rb17
.
ón ngurt a-réigin 'sní ad
rioth | o luchd éididh ┐ each,
24 P 8, 212
.
Dánta Gr. 39.40
.
adv
Hence: with difficulty, hardly:
da roib an eslainte so
arrsaidh is a reigin foirther hi,
YBL 343b4
.
as ar eiccin
terna an tIarla fein iarna ghuin,
AFM vi 2076.13
.
d' é.¤
by force, compulsion:
d'éigin nó d'áis,
Dán Dé
ix 6
(where éigean would improve the metre).
d'áis no
d'éigion,
Each. Iol. 56.2
.
(4)
Difficulty, need, trouble, strait; in relation to war:
ras nert ┐ ra greiss in rí...im ḟulang cach éicni ┐ cach
imnid,
LL 219b24
=
TTr. 185
.
díscart dín in n-ecin fil
fornd,
LU 63b9
(
TBC-I¹ 742
).
TBC-I¹ 323
.
in trén...ro dingbad cach éicen dind,
Acall. 6976
.
airc na écen,
TBC-LL¹ 2896
.
don tí d'ḟoirfed sib assin n-éicin sin (of voyagers adrift in
a storm),
Acall. 3779
.
TTebe 2007
.
isin moréicin moir
sin,
Acall. 3775
.
i n-écnib ┐ i n-urgalaib,
LL 230a10
.
Esp. of
stress of battle: bai obair cach oen dib a fis a
tuiruchta fen ar met a ecni so hard was he pressed
Cog.
186.2
.
[i] n-eigin irgaili,
TTebe 4483
.
in ecen engnoma i
roibi,
3438
.
a n-éigean ḟeadhma,
IGT, Decl. ex. 1358
.
fa deācair leó Goll do bheith san éigean sin,
ML 136.22
.
AFM iii 576.9
.
do bhí éigean mór ar E. mun amsoin,
eadhon sluagh Chuinn go huile, agas urmhór mhaithe
Mumhan uile...iona aghaidh agas dobhí éigion budh mó
iona sin air, eadhon Goll...dhá thuargainn,
ML 30.7
;
10
.
a n-eigen ag Sagsanachuibh sorely pressed by the English
Rel. Celt. ii 202.6
. Of a state of strenuous endeavour:
bhíos i n-éigean ag gleic = qui in agone contendit
TSh.
10610
. Cf.
do ṡloig, gídh ar lór d'éigeann | Iaoich idir
éide agas airm,
Oss. vi 118.23
.
Grievous plight; hardship:
in ecen ele boi ann, .i. in tan no roinntea in biad...nos
bered in tii ba tresi dib a chuit on anbhánd,
LB 155b32
.
do innseadar a n-éigean agas á n-anbhḟorlann dhó the
distress and oppression they were suffering from
ML 82.11
.
críoch Mhidhe uile a móir-éigean, ina lasrachaibh leathna
84.12
. ar aoi a héiginsi d' fhurtacht `for helping her
necessity'
Studies 1921, 75
.
Dán Dé xxi 4
.
'gan tí 'ga
dtám i n-éigin,
Dán Dé xxi 3
. ri heicin na hitad sin the
urgency of that thirst
TTebe 1776
.
ón éigean tarta ina
rabhadar,
Keat. ii 4983
. ag faisnéis an éigin 'na mbí (the
soul in purgatory),
TSh. 4263
.
Sorrow, grief:
ba mór a
uchbad ┐ a eigen (v.l. an egaine) lais an scelsin do chloistecht,
TTebe 4558
.
Fig.
stress; overpowering exuberance: gach coll úr re
heigin innte | léigidh a ghlún fillti fáoi kneels under stress
(of its burden of fruit)
KMMisc. 172 § 26
.
go
raibhe an oiread soin d'éigean féile...i nGaedhealaibh nár
lór leo nídh do thabhairt do gach aon dá dtiocfadh...gan
cuireadh coitcheann do thabhairt...,
Keat. i 4 x
.
Need, necessitousness; esp. famine, scarcity: i n-aimsir na
hécne in a time of scarcity
PH 7553
. cara na héigne the friend
in need
Dán Dé xiv 6
.
xxi 1
.
TSh. 9829
. do bhádar mórán
díobh a n-éigion (through famine)
ML 8.11
.
díoth orm is
éigin orra,
TD 44.4
. With gen. of thing needed: i n-éigean
a furtachta wanting help
TSh. 4835
. Cf. dál éicne a
distressing business:
scarad friu bid dál éicne,
Ériu v 210.1
.
Cf. éicin.
COMPDS. éicen-broit
oppressing bondage, hence heavy
sorrow: lān d'imnedh is d'éigeanbhruid [sic leg.], Niall
Mac Mhuireadhaigh,
Rel. Celt. ii 266.6
.
¤chless
violent feats (?):
Caille Con Ruí... | fris' fertais
óic écen-chless,
Metr. Dinds. iii 308.66
.
¤dál a stiff encounter; a distressing position, dangerous strait:
airc na écen na écendál,
TBC-LL¹ 2896
. cf.
3030
.
egindail ainfine `stress of weather'
Aen. 1571
(
Aen. vii 199
).
tugadh éccendáil forra,
AFM ii 1042 x
.
comhaonta do
chengal doibh im freccra a cheile im gach n-eiccendáil do
bhenfad friú,
iv 1214.5
.
Ua C....d'foirithin as an airc
┐ as an eiccendail i mbaoi ag Ua D.,
vi 2122.17
.
tánaicc
an President go marcsluagh ┐ go saighdiuiribh, uair roba
cuimhneach lais an eiccendail i mbaoi la Dál cC. an bliadhain roimhe,
v 1654.18
. Tadhg mac Eidighain ḟailidh
| go hegeandail nir ḟennigh never showed himself a champion
save when he met a dangerous encounter
ZCP viii 226 § 17
.
ba bes do Romanu fāithi...do tocairiud ina ndocum in gach
am no tomaithead egendail forru,
CCath. 925
.
go ndligheann
duine éigean-dáil ┐ anfhorlann a chomharsan d'fhóirithin,
TSh. 1838
.
cechip tan nó tomaithedh égendail ghabhaidh
fair,
Hugh Roe, 212.5 (f. 56b)
.
san éigean-dáil ghábhaidh se,
TSh. 2083
.
¤gal
strenuous valor:
TBC-LL¹ 1666
.