adj
i (orig. u,
GOI § 358
). As subst. a
p.
iliu,
O'Dav.
621.
LL. 119b50
. Sg. form of adj. with pl. noun :
nidat
glain for n-adbai hil (: dil),
SR 7996.
With a noun in pl. many, numerous: atá n-ili dána in
spirto `that the Spirit's gifts are many,'
Wb. 12a11
.
it corp
in boill-sin cit íli,
12a13
.
arnaib réib ilib,
22a8
. inna leri
ili gl. operas multas,
Ml. 28c2
. os ní ili `we many',
43a6
.
rugil (gl. nonnullo= rug-il `sehr viel'),
ZCP vii 488 § 41
,
cf.
GOI § 366.
co mmárbuidin martrae | naptar
ili lochtae,
Fél. March 18.
fertae amrai ili | dogénatar
airi,
ib. Ep. 175.
it ile imda mo anmandsa cheana,
BDD²
554.
ili insi Mod ... ili tonna mara : liä dāma Domnaill,
Bruchst. i § 12
. bātar ili Cothraige | cetharthrebe dia
fognad `many were there whom C. ... used to serve,'
Thes.
ii 309.3
.
do flaithib ilib echtrandaib,
Laws ii 308.17
. di
each dec diamut ili sealbu `if they have belonged to various
owners,'
v 242.10 Comm.
robdar úaite a n-éolaig ┐ robdar
ile a n-anéolaich,
Ériu iv 126.10
.
fíad andrib ilib,
LU 3902.
ili ceanna, ūatte enech,
ZCP viii 195 § 10.
bid uaite
bar n-airchisechtai, bidt ile bar námait,
Alex. 223.
go ro
chaoininn m'ulca ile,
Measgra D. 42.27
.
With a noun in sg. manifold, much, great:
cosin taidbse
il
gl. cum multa ostensione,
Ml. 30b11
. in tomais il .i. in
toimseo truim (gl. multi ponderis),
20a21
. bith cen ṡeotu |
arlicud il | ilar carat `much lending,'
Tec. Corm. § 14.29
.
As subst.
many, a multitude: tresa n-íccatar híli `through
which many may be saved,'
Wb. 27c20
. do ṡlund hile `to
signify many,'
Sg. 28b24
.
ní derscaigi in comparit di hilib
a cheneiuil feissin,
40a6
. a n-il gl. multum,
Ml. 43d23
.
aisnefimit uáiti do ilib dib `de multis pauca perstringemus,'
Lat. Lives 45.7
.
togaethfaid sochaide soifid iliu,
LL 119b50
.
gellfat-sa de fīad ile in the presence of many,
ZCP x 41.22
.
co ttangattar ili diabhal ina thimcheall,
BNnÉ 6 § 19.
tidhnacul mbīdh ... coemthach n-ile,
ACL iii 296 § 41.
fechtas for iliu oenfer `which one man wreaks upon many,'
O'Dav. 621.
ar ilib ... ┐ ní ar na huilib dóinib `pro multis
.. non pro omnibus,'
PH 5227.
dú in ro marbhadh íle,
AFM i 440.9
. cf. ile .i. iomad, no iolardha, O'Cl.
Equative:
con bús lir bommanna ega,
TBC-LL¹ 5949.
comtar
lir gainem mara ... a lleithchind ┐ a llethchloicne ...,
RC
iii 177.29
. For compar. :
comtís lir a mmairb anda a mbí,
TBC-LL¹ 6006.
at lir turim thrá frassa na saiget past counting,
LU 2212.
With compar. ending for comparative : is liriu
feoir no folt fidbuide `more numerous than ...,'
Ir. Gl. p. 70 n
.
Compar. lia
more, more numerous, greater: nabad lia diis no
thriur `let it not be more than ...,'
Wb. 13a4
. lia gl. plures,
Sg.
41a9
.
air robtar lia sidi ol mbatar maicc israhel,
Ml. 123a8
.
ce beth lin is lia do crichaib eturru `a greater number of
territories,'
Laws i 222.z Comm.
lia ceasta canoine nā canoin,
ocus lia aicned inā udaras,
iii 32.8 Comm.
at líu luibni
fidbad fann | no ruibni rinndglan retglann,
SR 7291.
is
lia indisi ┐ epirt a ndo ligdath doadbat `beyond telling,'
Ériu ii 114 § 39.
is lia turem tra ┐ aisneis ina mboí dí degmnáib and,
LU 8416.
ni ḟil nech is lia seóit ... andú-sa,
TBC-LL¹ 59.
níba lia in rí is taig andā-side `the king had not
more people ...,'
ZCP xii 272.30
.
bid lia a mairb lais na
hoirgne andáta a mbí,
BDD² 801.
longes ba liu andasaide,
Cog. 228.14
. ar mhodh nach liadh da a gceannuibh ina da
gceudfadhuibh (=quot capita, tot sententiae),
Luc. Fid.
333.4
. iomdha fochuinn as a bfoil | fearg ag Chríosd re
cloinn Ádhaimh | ... lia tobar na trócuire `
stronger
,'
Dán Dé xxi 12.
is lia ná soin daonnacht Dé
greater
,
x 12
. am
lia d'ḟios is d'ealadhain `I am richer in knowledge ...,'
Content. xiv 10.
Ír, ní raibhe laoch ba lia `no warrior was
greater,'
Keat. ii 747.
With de : nocha liauite in biadh
`the food is not the more plentiful,'
Laws ii 28.17 Comm.
is liate in da urlabra `the more lengthy,'
Auraic. 635.
indar
leosom gach imat cruth bias fora ndee is liai-di a cumhachta,
Marco P. § 152.
liaide duine ag dul 'n-a teach | cor na
gcreach ar Muire amach,
DDána 21 § 16.
lía assa lía
more
and more numerous:
lia sa lia an t-aos ealodhna,
Ériu v
52.10
.
lia sa lia treablaid is teadhma,
Dán Dé xii 2.
cóir
cungnamh as lia sa lia,
DDána 34 § 9.
lía assa chách
more
and more numerous:
┐ ni lia 'sa cach iad ┐ ni huaiti,
YBL
85a23
. Superl.
issē mac dian lia eōlas i nĒrind,
Ériu viii
156.7
. ar an leirg bhus lia duine very numerous ?,
DDána
24 § 8.
corn lán as lia trócuire,
A. Ó Dálaigh ix 1.
fód as
lia iasg ar abhann,
Gleanings from Irish manuscripts 8 § 3
v.l.
an tráth as teirce
an fhéile | 's as lia lucht an toibhéime,
L. Cl. A. B.
64.154
. lia toimhdeadh atá don fhior
very many
,
174.61
.
Adv. ind il
greatly:
multum .i. is ind il as ferr iudeus
quam gentilis,
Wb. 2a4
. With de : is lia de creitfess `the
more
,'
23b7
.
Compds. il is most commonly compounded with plur.
nouns, but may also be compounded with nouns of
a collective or abstract character, e.g. il-chésad,
il-chonách, il-ecor, il-ḟodlaidetu.
¤adbai
many dwellings:
dia n-ergnaib, dia n-iladbaib,
SR 7264.
¤adbara
many
materials ? :
ri secht nimi, rí talman, | ardruiri na n-iladbar,
7734
.
¤ág
manifold combat, many fights: g. (? s. or p.)
airm ilága
,
TBC-LL¹ 4105.
¤aicdi
many materials:
rasilsat i.
adhamrai ann .i. nemaind Locha Lein,
Anecd. ii 6.6
.
¤aicmi
many races, many families:
nicon fogail hilltuathai ┐
hilaicme fear talman,
Alex. 236.
¤airdbe
many slayings:
bé dia mbiat ilardbe | eter Ulto erredaib,
IT i 69.9
.
¤airm
many weapons:
dia n-ilarmib,
SR 732.
¤anman
many
names:
ilanman domber doib du(a)id 'many names which David gives to them',
Études Celt. xl 65
(
Ml. 48c34
).
ainmnigud oen folaid húa ilanmmanaib,
Sg. 30a5
.
¤arda
many heights:
dor-riagat ilardae uisscib indberaib,
BDD² 455.
¤átha
many fords:
for ilathaib Boinde,
YBL
173b52
.
m'oenur dam ar ilathaib,
TBC-LL¹ 2336.
co mensat
(leg. memsat, Ed.)
ort forsna ilathu,
LU 6097.
¤baill
many limbs:
dorígeni dia corp ... ó ilballaib,
Wb. 12a29
.
¤bélrae,
¤bérlai,
¤bérlada n. later m.
many languages:
is ferr
precept oldaas labrad ilbéelre,
12d7
.
ni labrátar uili ó ilbélrib,
12b22
.
do fogluim na n-ilberla fon doman,
Laws i 20.7
Comm.
iar cumasc na n-ilbérlae `after the confusion of
tongues,'
Ériu iv 140.21
.
eoin ... cantai ilcheolu i n-ilbelraib,
ii 118 § 54
.
áit ionar thiodhnuic Día ilbhérladha an
domhain do Neamhrúadh,
IGT Introd. 3.12
.
¤benna
many
horned animals:
il-benda,
Laws i 64.9
.
¤berta `
many
burdens,' many tasks ?:
gessa ┐ i. bítis for Coinculainn,
RC xiv 398 § 1.
¤blassa see blas.
¤blátha
many blossoms:
forsnig inna hilblátha,
Imr. Brain § 6.
¤blíadnai
many years:
ecmaing bátir ilblédni,
§ 62.
demun oca himluad fri hil-bliadnu,
PH 1990.
¤brecht(n)ugud
great diversification, great variegation:
hilbrectnugud retland roglan i n-aidchi réoid,
TBC-LL¹ 5048.
ilbrechtnugud cech
datha inti,
Acall. 5454 n.
ilbrechtugud,
7168
.
¤brechtrad,
¤mrechtrad
manifold variety:
adiecta cona n-ilmrechtrud,
Sg. 29b6
.
hilbrectradh ndath n-éxamail na cathsciath,
CCath. 1728.
as lais tuccadh ilbrechtradh gacha datha i
n-edighibh ar tús,
AFM i 42.z
.
¤bríathra
many words:
mrechtrad inna n-ilbriathar,
Ml. 122d11
.
¤brugai (see mruig)
g
p. imtiagad breatha ilbruige `the judgments on the various
farms vary,'
Laws v 466.15
.
¤búada
many victories, many
outstanding qualities:
dia n-ilbuadaib,
SR 716.
ra
bátar ilbuada ilarda ... for Coinculaind,
TBC-LL¹ 660.
innisidh
a iolbhuadha,
DDána 67 § 23.
¤búaid
great excellence ?:
lat mac n-oebind co n-ilbúaid,
SR 2864.
¤buidne
many
bands:
na hilbuidni airridrici,
TTebe 1444
.
¤chaingni
many affairs, many troubles:
ba mertnech Moisi ... fri
hi.,
SR 4542.
¤chatha
many battles:
fri frithalim n-i.,
5058
.
¤chathraig
many cities:
Sg. 13a2
.
a n-ilchathrachaib tíre Iúda,
PH 3675.
¤chelga
many treacheries:
a fhír-indilltech na n-il-chelg n-exsamail,
8174
.
¤chella
many churches :
et fundavit il-cella i nDáil Araidi,
Lat. Lives 34.13
.
¤chenéle
many kinds:
ataat i. bérli isin
biuth so,
Wb. 12d4
.
¤chennadacha
many provinces:
do
luid ri Eoganachta for creich ┐ innrudh ilchendadhach,
YBL 1a16
.
¤chenna
many heads: tolaib ilchend (of a
beast),
SR 882.
¤chéola,
¤chéol
many melodies, many harmonies, manifold music:
binnithir ilcheólu in domain ...,
LU 2034.
co srethaib ... ilchéolaib,
SR 992.
parrthus
cona thairthib ┐ cona il-cheolaib,
YBL 157a16
.
binn leisna
harcainglibh ilcēol na hēnlaithe,
ZCP viii 199 § 5.
seinn
i.,
Studies 1919, 611 § 1
.
¤cherda
many crafts, many accomplishments:
batar hi. inganta leo,
PH 889.
go ráith bhfódsgoraigh na n-ilcheard n-éagsamhail,
DDána 70 § 14.
ioldanach .i. duine lan d'ealadhnaib no d'ilcheardaib, O'Cl.
¤chésad `
act of torturing in various ways' : go raibhe dá
il-chéasadh ann (i.e. in Hell),
TSh. 564.
¤chéta
many
hundreds:
tríasna hilchéta blíedne,
Imr. Brain § 65.
co ruc
il-chéta bó as,
RC xvii 363.8
.
¤chethrai
many cattle, cattle
of various kinds: isin cumusg n-ilcethra `in the intermixture
of various cattle,'
Laws ii 4.y Comm.
imtar imdai a n-i.,
SR 4662.
¤chíalla
many meanings:
na ilchialla asind
óinrainn,
Sg. 197a17
.
o oin inna n-ilchial,
154a1
.
ataat
ilchialla isint sun ebraidiu,
Ml. 37a10
.
¤chinéla
many races:
na hilltuatha ┐ na hilchinela,
LB 122b39
.
¤chlessa
many
tricks:
a ilcleasa neme ar indell aicci,
TBC-LL¹ 3931
(Stowe).
i n-árach a n-il-chleas `varied tricks,'
TSh. 528.
¤choin
many
hounds:
airm i mbiat i. géra,
LU 2418.
¤chomarbas
manifold heirship: can forbeir coimaithces ? A il-comarbus
`from several heirs,'
Laws iv 68.19
.
¤chomraic
many encounters, many combats:
nipa frithenech debtha hit ilchomraicib,
LU 3495
(SC).
¤chonách : dochuaidh ilconach do
Césair `manifold prosperity,'
CCath. 2368.
¤chuir
many
turns ? many circles ? : línib hilchor (a cheville),
SR 166
¤chrícha
many territories:
i n-ilchrīchaib comadais,
ACL
iii 218 § 7.
¤dála
many delays:
a ben, ná bi ic hildalaib,
SR 1698.
¤dána
many gifts, many arts, many accomplishments
;
sg.
¤dán varied skill, manifold science: nítat ildáni
do óenfiur et ní óen dán do sochuidi `it is not many gifts
to one man ...,'
Wb. 21a16
.
tormaigid eneclann du neoch
il-dana du beith aigi,
Laws v 108.16 Comm.
In sg. :
fairenn cach ildāna of every varied gift,
Ériu iv 163.14
.
? used as adj.
iar n-eladnaib ildánaib,
SR 2226.
¤dath,
¤datha
sg. and pl. many hues, varied colouring:
Emne co
n-ildath féle,
Imr. Brain § 60.
co mbrechtaib cach illdatha,
SR 56.
Loch Riach ..., illatha de gach n-aenlā dath gorm,
dath buidhe ...,
ZCP v 24 § 14.
Attrib. gen.:
i mbeirtibh
óir ioldatha,
TD 7 § 26.
¤dechraib d
p.
many differences:
isnaib i.,
Ml. 125d7
.
¤delba
many shapes, varied shapes:
rí rodasgni ... i. na n-anmanna,
SR 7270.
¤dírib d
p.
many
fines, many compensations:
slan enech ecmaing in il-dirib
i n-ordaib il-grad ecsi,
YBL 179b13
.
¤draídechta
varied
enchantments:
na hildraidhechta ┐ na hileicne ro imerset
draithe Cormaic orro,
RC xliii 58 § 58.
¤dúili
many elements:
trí accomol n-ildule `through the conjunction of many
elements,'
Ml. 145c4
.
ro chainset na hilldúile,
SR 7760.
¤échta
many slayings, many slain:
re himad na n-ar ocus
na n-ilécht,
MR 240.8
.
āra ┐ ilēchta,
TTebe 2856
.
¤ecor
much decoration, much inlay:
etaigi caema ... arna n-ilecur
do snath alaind orda,
TTebe 2214
. Attrib. gen.:
ruithean
na cathbarr n-orda n-ileagair,
917
.
cloidim cru[a]idgher
... ┐ se ordhuirn ilegair,
Aen. 1955.
¤ḟaebair,
¤ḟaebra
many weapons, varied weapons:
na hairm ┐ na hilḟaebair,
Acall. 2031.
ní geibhtis renna ná ilfaebra he,
RC xliii
46 § 45.
gé bhrisim ... beirn le beagán iolfhaobhar,
DDána
82 § 2.
Metaph.
armtha lé hiol-fhaobhraibh na haithrighe,
TSh. 10816.
¤ḟodla
many divisions:
nos deocraigitt i
n-ecsamlus na n-ilfodal fil forsin mbairdni,
IT iii 6 § 4.
¤ḟodlaidetu
manifold division:
cid i n-airecar ilfodlaidetu
forsin cetardu sin (viz. na cethri primfodla filed forsin
bardni),
IT iii 6 § 4.
¤ḟolta : fri slond n-ilḟolad `to signify
many substances,'
Sg. 28b22
.
¤ḟuirech
much delay: ní
bad muilleóir duit fer ilḟuirig `a man of much delay,'
Tec. Corm. § 34.5
. níbat ilḟurig im írad n-echtrand `do not often
delay ...,'
SCC 272
(=
LU 3471
).
¤gáiri, later
¤gáirthe,
¤gár(r)tha
many cries, much clamour:
a cuirdís óic
ilgáire,
Acall. 3094.
fodord mor ... ┐ ilgaire troma
fergacha,
LB 151b37
.
iolgháirthe gan méid do mhair,
IGT Decl. ex. 1983.
iolgháirthe badhbh is brainéan,
TD § 31.
iolach ┐ iolgarrtha,
RC xxix 122.7
.
¤gáirdes
much joy:
cūis ilghairdis,
Fl. Earls 238.10
.
¤gáirdiugud
much rejoicing or merrymaking: ticdiss ... d'ilghairdiugadh inntinne dōip `to make amusement for them,'
58.15
.
¤gessa
many spells, many enchantments:
mar mhná
na n-ilgheas oile,
TD 1 § 17.
ó do imdhigh a n-ilgheasa
`their great prerogatives,'
Aithd. D. 45 § 3.
ar eól amhra i
n-ilgheasaibh,
Hackett l 8.
¤géill
many hostages: a
p.
huaire do-foxla ilgiallu,
Laws iv 330.4 Comm.
¤glésa
many
arrangements, manifold equipment:
im thalmain co n-ilglessaib,
SR 90.
re hil-gles a hoirfideach,
MR 102.17
.
¤gné
many
kinds, varied appearances:
bieit i. indi són,
Ml. 97a1
.
Lucifer linib hilgne,
SR 1690.
nocon fetarsa indat ilgnae
do-chuirither in folt fair fo indat trí fuilt failet fair,
BDD²
1125.
¤gníma
many deeds, various deeds: nicond ailet
il-gnima `various works,'
Laws v 414.x
.
a ghríobh na
n-ilghníomh n-orrdhuirc,
DDána 92 § 40.
soidheach il-ghníomh n-amhghlan inn,
Aithd. D. 73 § 3.
tar eis na n-ilgnim
sin do denum,
Stair Erc. 1223.
¤gotha : ba uisse ce notectad
ilgotha `
many sounds
,'
Sg. 197a11
.
¤grád(a)
many orders,
many grades:
ni do thoimsib na n-hilgrad,
SR 714.
cona
ecalsib i n-ilgradaib,
ZCP iii 223 § 4.
¤gréssa
many ornamentations, many illuminations (of a MS.) :
in sgribenn
n-amrae ... cona ilgresaib aillib examlaib,
Fél. 90.6
.
¤imad
very many, a great quantity:
maille re hiolimad dona págánachaibh,
Ériu v 192.530
.
ioliomad édála léo,
194.564
.
fer
saidhbhir ... co n-ílimad gacha maithusa,
RC x 187.14
.
Ionas, Iob, ┐ il-iomad oile,
TSh. 8434.
go n-ilimat bād ┐
ethor,
Fl. Earls 86.12
.
¤innéirge : ilinnerghe ineragar o
ecluis bunuidh `many desertions are made from an original
church,'
Laws iii 64.20
.
¤intliuchta : sluindes ilsésu ┐
ilintliuchtu `that signifies many senses and many meanings,'
Ml. 37a10
.
¤lanna
many blades:
ar fich arm il-land
ngorm,
LL 43a13
.
¤liuna a
p. : arna tormastar fort iliuna
len lighe `lest there be added to thy numerous sorrows the
sorrows of a sick bed,'
Ériu viii 173.30
.
¤litre
many letters:
ar it lia sillaba o illitrib quam ó oinlitrib,
Sg. 71a18
.
? ¤lúamand : ?
roīr dam ... deich tallima taroeda il-luamand,
Ériu ii 28.31
.
¤luicc
many places:
dorata i. dáib,
Trip.² 1185.
¤maicni
many tribes, many families:
frisna iltuathaib ┐ frisna
ilmacnib ┐ frisna ilmílib,
TBC-LL¹ 453.
¤maín(e)
much wealth,
many treasures, many gifts: ladiri ocus ilmuine mic Dé
`manifold powers,'
Laws i 22.22 Comm.
ar id ilmaoine
moighter comarbaib,
iv 266.24
.
fuath lais ór is iolmhaoine,
Aithd. D. 20 § 21.
do bhronn d'filidh ilmhaíne,
IGT Decl.
ex. 1173.
Fig. (see maín (c)) ;
im ṡeirc Dé ba hilmain,
Fél.
Feb. 11.
taimthiu Ióib ilmain (? in app. to taimthiu),
June 30
.
¤mara
many seas:
tíre is iolmhara eadroinn,
Studies 1918, 453 § 15
.
¤mairb
many dead:
ro-thóduscastar
hil-marbu ... lais a bás,
PH 3747.
¤míana
many desires:
cin
nach n-uiressbhaidh dia n-ilmianaib,
Stair Erc. 624.
¤míla
many animals:
Adam, sruth is ilmílaib,
SR 1642.
cona
huilib hilmilaib,
1632
.
¤míli
many thousands:
i fil ilmíli
brecc mban,
Immrama 11 § 19.
bíaid ... cath for ilmilib,
IT i 131.39
.
cid oenfer do hilmilib,
SR 4024.
co ruca
hilmíle lett dochum Nime,
Lat. Lives 82.11
.
do caithedar
... ilmilti do liagaibh lámh,
Stair Erc. 1549.
¤mílid many
soldiers:
in coica curad ... ┐ na hilmili[d],
TTebe 3259
.
¤mná
many women:
cell a ndentar imot adaltrais ri hilmnaib,
Laws v 122.6 Comm.
¤moda
many ways:
roptar
cosmaile hó ilmodaib .i. Moyṡi ocus Pátraic,
Trip. ii 474.20
.
¤nathraig
many snakes, various snakes:
co n-immud a
hillnathrach,
SR 4684.
¤phairti
many parts:
cor bloidh
in cathbarr a n-ilpairtibh,
Stair Erc. 354.
¤phectha
many
sins:
acht ro pennead a n-ilpeacta,
Laws v 448.2
.
a lloss
ilpeacadh cloinde n-Adaim,
Leb. Gab.(i) 8.11
.
¤phersain
multiplicity of persons, many persons: ní tre ilpersa sed
per filium dei (? leg.
¤persana, Edd.),
Wb. 32b2
.
¤phíana
many pains, varied pains:
coro innithmigtís hiffer[n]d
cona ilphíanaib,
LU 1960.
ag ingheilt ar il-phianaibh
ifrinn cropping the varied pains of hell,
TSh. 1963.
¤phíanad
act of torturing in many ways:
tuc co port Rig da riagad |
na hiuidail, da n-il-pianad,
Metr. Dinds. iii 416.34
.
dá
il-phianadh go síordhaidhe,
TSh. 9165.
pl. varied tortures:
imat ilpianad itfrinn,
RC xxviii 320 § 37.
¤phíasta,
¤phésti
many or varied beasts, many reptiles:
eisc ┐ ilpiasta ichtair
in aiceoin,
Ériu v 20.12
.
no-chodlad a oenur eter na hilphiasta ┐ ni erchoitigitis do,
PH 875.
tearc ann do na
hilphiastaibh,
DDána 112 § 16.
¤phíast,
¤phéist (= oillphíast, see s.v. oll)
s. monster, serpent:
an dubh-loch ...
irraibhe an il-péist fraochdha,
BNnÉ 135. iiib. 14
.
ilphiast
'na hinbhearaibh,
TD 13 § 10.
¤ranna
many parts, various
parts:
comsuidiugud o ilrannaib uil composition from all
the many parts,
O'Mulc. 100.
¤ratha
many graces, many
blessings:
is liriu feor nó folt fidbaide i. in marbnaid noeb
siu,
ZCP iii 225.4
.
¤rechta
many shapes:
is de atberthe
in siriti ara met no delbad i n-ilrechtaib,
LU 9009
(FB).
domrat ... rí na nuli i n-ilrechtaib,
1290
.
ar a immat
d'ilr[e]achtaib a téiged sí,
Acall. 2402.
bean bhroit úaine
a n-ilreachduibh,
IGT Decl. ex. 1587.
¤rechta ? :
fiu a
heire éara dá hilreachtaibh,
DDána 83 § 1.
¤ríana many
paths, many ways:
a n-ifurnd na n-ilrīan,
ACL iii 216 § 3.
échta ┐ ilriana in ármhuighe sin,
MR 318.30
.
ilriana urbadacha eli ic fostad ... fhoirne dá n-ógbhadhaibh,
316.28
.
many floods, many seas ? :
atraachtatar a róin ... ┐ a
chenandain ┐ i. in mara,
CRR § 10.
¤rind
many stars:
firmiminti na n-i.,
SR 274.
¤rith
manifold course ?, many
courses ? :
srethaib ilretha rétlann,
SR 718.
¤rúna,
¤rún
many
mysteries, varied mystery ? :
ri rooirdnistar mac Nún | Essu,
co n-immud hilrún,
SR 5006.
d'aisneis ocus d'ḟiadhnughadh aignidh ocus illruine na n-oghbriathar,
MR 92.1
.
¤ṡailm
many psalms:
it ilsailm hi tadbadar foisitiu a pecthae
do duaid,
Ml. 32b18
.
¤ṡésu a
p. : sluindes ilsésu ┐ ilintliuchtu `that signifies many senses ...,'
37a10
.
¤ṡelb
many possessions:
ag nach fuil gradh ilṡelba,
Imr. Brain
88.5
.
¤ṡenman : cosmulius tuib arataat ilsenman `many
sounds,'
Wb. 12c46
.
¤ṡétchi
many wives: adellad ilsétchi
`that frequent various mates,'
Mon. Tall. 132.1
.
¤ṡlúaig
many hosts : a
p.
inna ilslogu,
Tur. 110a
.
is mortcend do
ilslúagaib,
LU 8958
(FB).
¤tegdaisi
many dwellings:
...
catrach ... ┐ iltegdaisi i medon indde,
Hib. Min. 221.
¤tintudai
many translations:
ataat i. leu cene,
Ml. 3a14
.
¤tíre
many lands:
for túathaib, for iltírib,
SR 6620.
¤toimtin
many meanings:
de dliguth inna n-iltoimdden,
Sg.
26b7
.
¤tóisigh :
dorochratar i. rothréna di cechtar na dá
ṡlóg,
TTr.² 1120.
¤treba : etir iltrebu `between many tribes,'
Ml. 37d10
.
¤túatha
many peoples:
for hinnilib na n-iltuath,
SR 2346.
fo hill-tuathaib in domain,
PH 6452.
na hilltuatha ┐ na hil-chinela,
LB 122b39
.
¤uisci
many waters:
amal tondgur n-iluisce,
SR 608.
With adjj. It has been found convenient to take together
adjj. compounded with il- and those derived from compound
nouns of which il- is the first element, e.g. ilchenélach,
ilainglech, ilmíanach, as it is not always easy to distinguish
between them. There seems to be a distinction in meaning.
il-, in the true compounds, having for the most part
merely intensive force, e.g. il-bind, il-chrúaid, il-gránda.
With those adjj. which clearly derive from compound
nouns no hyphen is used here.
¤adbal
very vast:
ō Muir
Icht álaind iladhbail,
ACL iii 231.21
. ilainglech
surrounded by many angels:
co ríg n-il-ainglech n-ūasal,
Thes. ii 300.8
(
Hy. i
). ilarmach
many-weaponed:
ger'bo
raith óc i.,
Acall. 2741.
¤bind of manifold sweetness:
sluag ... i., ilchaem, ... co claiscedal aingel,
YBL 163b17
.
¤blasta very sweet, very tasty:
cruithnecht i.,
LB 139a52
.
¤bras very eager, very quick:
a bil-[l]aburthach ilchlesach i.,
PH 8181.
a il-geranach ... il-ceolach i.,
YBL
162a20
.
¤brecc
much variegated, very spotted:
inar do
s[h]rōll ilbreac ingantach,
ML² 1471.
ba hi in nirmamint
ilbrec,
Cog. 178.19
.
forsna sciathaib ilbrecca,
LB 152b31
.
na haquili ... ilbreca `the speckled eagles,'
CCath. 4927.
ua
(= ba) hilbrecca illathach na moigi ... risna cethaib
comgela cubair,
TTebe 2340
. As subst. :
díallait órdha co
n-ilbrecaibh,
Imr. Brain 68.21
.
¤brechtach
much variegated:
sciath oirderc ilbreachtach,
TTebe 3576
.
¤brén
very foul:
slog mor dub dorcha i. ... do démnaib,
PH 8101.
hi tégdais
... tenntige il-brein,
8297
.
¤brethach of many judgments,
critical:
an fhlaith ríoghdha il-bhreithech,
RC xliii 280.z
.
il-geranach imchosaitech i.,
PH 8180.
¤bruthach
very
fiery:
slog ... i. ... do démnaib,
8102
.
¤búadach of many
victories, having many outstanding qualities:
a nda sciath
ailli ilbuadhacha,
CF 295.
conaca in tiprait ... n-ilbúadaig
`endowed with many virtues,'
Ériu iv 100 § 34.
clanna
ilbuadacha na hErend,
Cog. 52.2
.
gluaisis mac Ruaidhrí
an ruathair iolbhuadhaigh,
Aithd. D. 4 § 3.
As an epithet :
Oscar ilbuadhach,
CF 786.
¤chaem very beautiful, possessing
many charms:
sluag ... il-bind i.,
YBL 163b17
. ilchenélach
of many races:
na hAdam-clainni ilcenealaichi,
Cog. 166.6
.
ilchenélaigthe
peopled with many races:
clanna ... na
hErend ilcenelaigthi,
52.2
. ilchennach
many-headed:
in pheist irdairc úathmar i.,
LU 2429.
pesti ... ilchennacha,
RC xxviii 318 § 36.
¤chéolach of many melodies ?, very
melodious ? : fail coll n-écsi n-ilcheólach `
music-haunted
,'
Metr. Dinds. iii 286.24
.
i nÉirinn ilcheolaigh,
Aithd. D.
4 § 5.
ag éisteacht ré hoirfideadh il-cheólach,
TSh. 10916.
uttering many complaints ? :
a ilgeranach ... ilceolach
ilbras,
YBL 162a20
. ilchéolta : in fhailti ilceolta `many
melodied,'
RC xxviii 322 § 49.
ilcherdach
skilled in many
crafts, very skilful, skilfully made:
ionann iomorro
ioldánach is ilcheardach,
Keat. iii 666.
ón mhúr ḟoirbhthe ilcheardach,
TD 16 § 40.
ilchessach : glic an éigse
ilcheasach `of many problems,'
Dánfhocail § 66.
ilchíallda
of many meanings:
focail i.,
Content. v 43.
ilchlannach
having many descendants, having many divisions: clann
.i. fodhail, ut est ro clui aicme ilclannaigh (v.l. ilclannach)
`a tribe of many subdivisions languished,'
O'Dav. 350
(? read he overthrew a tribe ...).
go hAdhamh ... n-ilchlannach,
MR 98.9
.
possessed of many qualities or qualifications ? : iar n-urd eolais ilclandaigh,
Leb. Cert. 236.7
.
is ferr aicni
ilclannach as a mbuaidh bretha berdar .i. asa mberar in
brethemnus co buadach,
O'Curry 2276
(<
Eg. 88, fo. 20c
)
=
aiccnedh i.,
O'Curry 1610
(<
23 Q 6, p. 5b
). ilchlessach of
many feats, of many tricks:
an fear fionn iolchlesach,
TBC-LL¹
5466
(Stowe).
Aengus ilclessach,
Acall. 2732.
a bil-[l]aburthach il-chlesach il-bras,
PH 8181.
ag aimsighthibh ilchleasacha an aidhbhirseóra,
TSh. 10489.
¤chlóen
very
wily ? : as subst. :
co Sencha mac Coscra, co ilcloin,
Ériu
i 116 § 5.
¤chodach ? :
i. airchetail,
IT iii 105 § 208.
¤chonda
very wolfish, very fierce: cāinḟāel i. `ein ... vielgrimmer
Wolf,'
Ält. Ir. Dicht. ii 25 (a)
.
¤chossáitech
very quarrelsome, much given to complaining:
a ilgeranach, ilchossaidech,
YBL 162a19
.
¤chráibthech
very pious:
betha Fharannain iolcraibtigh,
Anecd. iii 1.5
.
¤chréchtnaighthe
having
many wounds ?, very badly wounded ?:
cuirp ... ilcrechtnaigthe,
LB 207a16
.
dofuit ... M. ilcrectnaigte la hAicil,
BB 439a21
.
¤chrothach
very shapely ?, of many shapes,
of varied beauty ? : ba hingen cumachtach i. hi (of
Caer
Ibormeith who had power to change into a bird),
Aisl. Óeng. 19.7
.
i mmag n-Árach n-i.,
Metr. Dinds. iv
28.46
.
na heoin ailli il-chrothacha,
KMMisc. 316.15
.
i [bh]feidhm eolais ilchrothaigh,
Leb. Cert. 236.3
. A common
epithet of Juno :
Iunaind ilcrothach,
TTebe 2621
. in
t-anmann ilchrothach-side (of Juno transforming herself
into many shapes of animals) `this many-formed animal,'
Stair Erc. 87.
in rigan og alaind i.,
929
.
¤chrúaid
very
hard:
iombualadh ... iolchrúaidh,
Atlantis iv 212.y
.
ildánach
very gifted, skilled, accomplished, having many
gifts or accomplishments (frequently used as subst.) :
is
amlaid bái in Dond Cualgni dubdond diumsach...illanach,
IT
iii 245.77
. ioldanach .i. duine lan d'ealadhnaibh no
d'ilcheardaibh, O'Cl. Of the heads of crafts
appointed by
the ollamhs at the Feis of Eamhain ┐ the Feis of Cruachan
to preside over the industries of the country :
do gairthí
ioldánaigh dona saoithibh-se. Ionann ... ioldánach is ilcheardach,
Keat. iii 664
-
6
.
tráighfidh muir ... go hiongantach
ioldánach,
DDána 29 § 6.
fear ... ioldanach i lLaidin,
AFM v
1584.9
. ioldánach `a jack-of-all-trades
,' O'R. As sobriquet of
Lugh Lámhfada (cf. Samildánach) :
ó armmuib in Illdhánaigh,
Anecd. i 31 § 49.
Superl. amail is illdanaighe dofuaramar
according to the most expert knowledge we could find,
BB
38a9
. ildathach
many-coloured:
co n-étaigib ildathachaib,
TBFr. 36.
in tuaig nimi n-illdathaig,
SR 2628.
cóeca
ingen [n-]illdathach `arrayed in many colours,'
SCC
803
(=
LU 3980
).
meirgi ard ill-dathach,
ML² 1181.
barr
i. in talman,
O'Mulc. 201.
a hearr iol-dathach (of a peacock),
TSh. 2352.
Name of a mythical country
, as ā, f. : techt
in-Ildathig i.e. nomen regionis,
Imr. Brain § 24.
ildathaigthe
many-coloured:
meic ... Israeil na thErend illataigthi,
Cog.
160.18
. ildelbach
having many shapes, adorned with many
figures; beautiful ? :
Emne i. fri rían,
Imr. Brain § 19.
amal cach scrin n-ildelbaig,
SR 4212.
issind dluim
chruind ildealbhach `in the round, multiform cloud,'
Ériu ii
108 § 22.
in maccamh óg ildealbach,
Acall. 1680.
lēine
il-delbach ōr-s[h]náith,
ML² 1690.
treabh na n-earradh
n-ildealbhach `with varied vestures,'
TD 21 § 26.
saorchorn
óir ildealbhaigh `of variously wrought gold,'
31 § 7
. ildelbda
many-shaped: hilerda na n-anman n-án | is na n-i. ndermár
creatures of varied shape,
SR 310.
ildionnach
many-hued ? :
don mhoigh eangbhláith i. (: Teamhrach),
TD 24 § 37.
ildírech : beas ill-danach, bid ill-direach he will have many
fines (of one to whom because his honour-price is high,
large fines are due for injury suffered),
Laws v 108.12
.
Aurard ilgradhach ildanach ildirech,
Anecd. ii 65.6
.
¤ecairthe
much adorned, adorned in various ways:
cathbarr ... d'or alaind ilecairthi,
TTebe 3205
. ilḟaebrach
armed with many weapons: don druing fhuiligh iolfhaobhruigh `
sharp-sworded
,'
Aithd. D. 3 § 17.
ilḟoclach
containing many words:
in gach aen ebert ilfoclaig,
Auraic.
1558.
ilgáirdeach
agreeable, pleasing:
ru-s-taispein ē fēin
go supailceach ilghairdeach dōib,
Fl. Earls 38.x
.
ba lūthghāireach ilgairdeach lasin rīg ...,
222.25
.
¤geránach : a
il-geranach `[thou soul] full of complaints,'
PH 8180.
ilgessach
possessing many powers or enchantments: an líg
n-ilgheasaigh n-áluinn `
many-virtued
,'
TD 22a § 41
. ilgnéthech
of many kinds: ilghnétheach, iolradh, eugsamhla
`
Divers
,'
Eg. Gl. 416.
ilgnímach
skilled in the performance
of many deeds:
uair nirb óc, rop i.,
Metr. Dinds. iii 242.12
.
ind Aige ḟíal i.,
ii 66.8
. ilgnúisech ? : firmarius (read formarius) .i. ilghnuiseach `
many faced
,'
Auraic. 811.
ilgonach
many-wounding:
ardcomrac aigmeil i.,
CF 666.
ilgothach
many-voiced:
re haltrom én [n]-ilgothach,
Ériu i 39 § 3.
¤grádach
very distinguished:
Aurard ilgradhach ildanach
ildirech,
Anecd. ii 65.6
. As an epithet :
Eicsi il-gradhach
inghen Dána,
50.16
.
¤gránda
very hideous, very ugly:
led
dhoirr n-iolghránna n-aidhbhsigh,
Content. xxii 19 n
.
ilgrésach
adorned with much ornamental work: chóig imlenda
āilli ilgrēsacha `variously wrought,'
Fianaig. 58.22
. fā Bera
uasail ilghrēsaigh of varied accomplishments,
ML² 578.
¤imda
very numerous, manifold:
ciarsat ailimda a clanna,
Cog. 52.1
.
deacair foghnamh do thoil dá thighearna | foghnamh iliomdha soin ...,
Studies 1932, 140 § 1
. ilmaínech very
wealthy, possessing varied treasures:
Uisnech álainn iolmhaoinech,
ZCP viii 221 § 44.
don árus fhairsing ... iol-mhaoineach,
TSh. 2729.
¤míanach
very covetous: ní bad rannaire duit
fer i. `a man of many desires,'
Tec. Corm. § 34.4
.
¤níamach
very splendid, very bright:
na n-edaighi n-ilniamach,
Stair Erc. 224.
ilphíastach
abounding in monsters:
ar muir
úathmuir ilpíastaigh,
Anecd. i 32 § 57.
glend aigméil, ilpiastach, uathmar,
BNnÉ 131.17
.
i gcarcair il-phiastaigh
ifrinn,
TSh. 802.
goibél úathmhar ilphíasdach,
IGT Decl.
ex. 933.
¤rathach
abounding in grace:
it riched ilrathach,
Fél. Ep. 466.
¤rechtach
many-formed ? ; very frenzied ? :
is i. in tí 'sa tuarascbáil,
MU² 635.
is and so cétríastartha
im Choin Culaind co nderna úathbásách n-i. n-ingantach ... de,
LU 6443.
do-rinne fuath n-i. n-anaithnid
de,
Comp. CC 102.17
. To a woman who had changed
appearance :
is ilreachtach sin, a bean, ol in mac,
RC xxiv
200 § 15.
i Ráith ilreachtaigh Eochuill,
TD 40 § 21.
ilríanach : san éigse il-rianaigh `in the mazy land of poesy,'
Content. xxii 14.
¤ṡínach with much bad-weather: gamh
ilṡíonach, gaethach `
changeable
,'
AFM ii 1100.12
.
¤tairthech
very productive, very fertile:
morthír ... iltairthech,
SR 4702.
¤tríathach
very lordly, very princely: mac Edlicon iltríathaig (v.l. imtriathaich) `head of many chiefs,'
Metr. Dinds.
iii 276.6
.