n
f.
aiged,
Thes. ii 254.4 (Stowe Miss.)
,
aigeth,
ibid. 5
. Not found in O. Ir. glosses
(see enech). n
s.
agad,
LU 4514
.
aghadh,
Dán Dé vii 35
.
ind aiged
,
TBFr. 219
.
aigead,
Ériu xiii 58.1
.
aideadh,
BB 427a50
.
aghaidh
(: samhail),
DDána 42.6
. v
s.
aighidh,
ZCP xiii 174.9
. a
s.
agid,
TBFr. 223
.
aigid,
Trip.² 313
.
agaid,
Lism. L. 2968
.
aghaidh
,
Aithd. D. 61.21
.
acchaidh,
AFM v 1640.16
.
adhaigh,
Ériu v 190.480
. adhaid (sic MS.),
ZCP vii 301 § 6
.
aghaigh,
Laws iv 258.1 Comm.
agad,
Dinds.
18
(
RC xv 312.15
).
aiged,
Maund. 257
. g
s.
aigthi,
CRR § 17
.
aichthi,
TTebe 930
.
aighthe,
DDána 85.1
.
Proverbs vii 15
. d
s.
aighid,
ACL iii 4.28
. n
p.
aigthi,
Sc.M² 5
. d
p.
aichthib,
Rawl. 163b13
.
aigthib,
TTebe 4115
.
agthib,
TBC-LL¹ 4210
.
aghadh, aighedh f.,
IGT Decl. § 4
.
I
(a)
face, countenance: mad i nadaid ri[g] 'if it be [a wound] in the face of a king '
Bretha 26 § 9
. mad a naigid rig tuat roferta(i)r fuil graine 'if a one-grain wound has been inflicted in the face of a king'
28 § 12
.
niba diles a aighidh do aoir,
Ériu xiii 13.20
.
agad ḟochoel forlethan,
LU 4514
(TBC). ind aiged do chumtachtai the face for its comeliness,
TBFr. 219
.
eter in ṁbrágit ┐ in n-agid ṅgil,
223
.
aged
ethiopacda slemangorm aci,
MU² 689
.
niptar aigthi carat im
ḟleid,
Sc.M² § 5
.
comleithet a aigthi do derg-ór,
CRR § 17
.
ag ínred a aichthi `tearing his face',
TTebe 930
.
dob iomdha
aighthe giall ngonta,
TD 11.32
.
deōr tromthoirsi / co tī tar
abra ar n-aigthi-ni,
ACL iii 234.18
.
dar a aighid,
4.28
.
a.¤ fedil see fethal.
By metonymy of persons: a haighidh fhīr woman of the
true countenance,
ZCP xiii 174.9
.
fer ard uas aichthib Emna /
diar chomainm Tadg . . .,
Rawl. 163b13
.
(b)
surface:
aigead gach airgit,
Ériu xiii 58.1
(See
xix 117-8
).
ordlach i tiget cech lainde dib . . . co m-ba haiged oir uli
lais ár medon,
Alex. 581
.
dar aigthib sciath,
TTebe 4115
.
mar chaoin aighthe cupa ó cheard,
DDána 119.34
. ar
aighidh mhín Mhaonmhuighe
expanse
,
Ériu v 66.8
. a
haghaidh ghléigheal . . . (of a hill),
TD 4.5
.
?ria n-aidche
agaig (leg. agaid),
Ériu iv 162 § 25
. fa aghaidh na firminnte
across the face of the firmament,
Aithd. D. 61.21
. ag cur
bhairr ┐ aighthe mo bhaisi deisi . . . palm of my right hand,
Parrth. Anma 1020
.
ar aighthibh . . . an aigein,
ML 48.10
.
(c)
front: meitheal dar bh' aghaidh sinn súd we were in
advance of that working-party,
DDána 42.6
; cf.
baluid dia
lethagid in luirg, ┐ tanic dia lettáib,
TBC-LL¹ 651
(
LL 8103
).
(d)
shape, form, appearance:
aen dib a fuath duine, ┐ aroile
a ndeilb dhuim, ┐ anaill a naigid ilair,
Grail 3399
.
(e)
honour
(see 1 enech II): dar cend aigthe Conculainn
`for the sake of C.'s honour',
RC xiv 428 § 52
.
tuc Eochaidh a
aenrosc do dar ceann a aigti,
BB 383a35
.
ar son a einich .i.
ar son a aighthe,
O'Cl.
s.v. eineach. Cf. do tabairt aighti
doib giving countenance to them,
ZCP v 42.30
(
BCC 123
).
Note also:
ic fóbairt aigthe a feirgge for Troiánu,
LL
236b22
(
TTr. 1458
).
II In phrases implying motion, intention
etc. (a) With follg.
FOR, FRI etc.:
(a) dob aghaidh ar éttualang (of an impossible
undertaking),
AFM v 1646.1
. agaid for Ath Cliath to attack A.
ALC i 2.19
.
is tráth aighthe ar Allmhurchaibh,
DDána 85.1
.
fa neimhleasg liom aghaidh air `I was in no wise loth to
approach it',
TD 11.7
.
ní hésgaidh linn ort aigheadh,
IGT
Decl. ex. 826
. a n-aighthe ar in sen-fhairrgi making for the
sea,
Fl. Earls 58.7
.
aghaidh dhamh-sa do fhios Bhriain,
Hard. ii 202.11
. déne prostrait ┐ t'aiged fri talmain face
downwards,
PH 454
.
a agaid fria lochtaib,
PH 8227
.
(b) With attá:
ni bḟuil bur n-aighedh le clesaibh riderachta,
RC xxix 112 § 8
.
is indess ro boí a aged [.i. do Temraig],
Trip.² 1011
. Note also:
aghaidh gach droichsgéil amach!
all evil away from us!
Dánta Gr. 9.1
.
(c) do-beir a.¤ co, fri
turns towards, makes for: tucsat agaid
a long gu . . . turned their ships towards,
Lism. L. 2968
. mad
cucainni dobera Conch. ┐ Ulaid a n-agaid if C. and the U.
make for us,
CRR § 21
.
tugaisse aghaidh ar Ifearnn,
Aithd. D. 70.21
. do bhert a aghaidh ar uaithnibh `he directed his
course by Uaithne',
AFM vi 2144.20
. tuc an toiced a haghaidh
ar in rí, fortune turned her face towards the king,
Expugn. Hib. § 64
. tug R. / aighidh ar an lucht rosling `R. has
turned to the people who had defeated him',
Studies 1919,
256.3
. tucsat a naigid innaenfecht for Leth Cuind attacked,
SG 369.2
. (
LL 299b1
). tugadar a n-aighthe ar airgne ┐ ar
éadála . . . do thiomsughadh turned their attention to,
Maguires of F. § 13
. ro thriallsat . . . aghaidh do thabhairt ar dhol a
nulltoibh `attempted to effect their passage',
AFM v 1854. 13
.
gibe ealadha ara ttiobhra duine aghaidh
whatever science a
person may turn to,
Rule of Tallaght § 67
. tug a aghaidh res an
uile he faced everybody,
DDána 15.9
. Note also: tar Carrthaigh
. . . / cuir aghaidh na himeirche tar cuan L. face the band over
the shore of L.,
DDána 74.49
.
III In prepositional phrases.
(a)
before, in front of (with
AR, FOR, FRI, I N-, LA): nemhsgathmhar ar a.¤ a eascarad
`undaunted before his enemies',
Rel. Celt. ii 196.6
. an tan
curtar ar aigid na gréne é when it is exposed to the sun,
O'Gr. Cat. 259.8
. magh . . . do bī ar a n-agaid before them,
ML²
1039
.
ercid is-in less ar bar n-agaid,
PH 4371
.
for agid
Tripolim,
Rawl. 71b6
. Eoin re haghaidh an leanaibh in the
presence of,
Dán Dé xi 18
. fuair cricha na hEtáile re [a]
aghaidh
before him,
CCath. 1225
. dogní munterus fri-a
n-aichthibh they pretend friendship to their faces (opposed to
behind their backs),
PH 7704
. rucait i n-agid ríg Lochlainne
they were brought before the kings of N.,
CRR § 13
. Peadar
abstal na aghaidh / do shéan Iosa `in His presence',
A. Ó Dálaigh li 11
. do radh go im agaid `to my face',
MR 76.14
.
Cf. an president . . . do shuidhe lé hacchaidh Sruthra `laid
siege to S.,'
AFM v 1640.16
.
(b)
towards, in the direction of (with i n-):
tainic . . . N . . .
ana aigid-seom,
Trip.² 313
. na daine do rala do na aigidh
who met him,
Laws iii 178.12 Comm.
erigid-siu 'na agaid
go to him,
TTebe 4179
. dodechaid bó dasachtach ina agaid
`came towards him',
RC ii 398 § 37
. guais don tí nach tabhair
lón / i n-aghaidh na dtrí dtionól (of Judgement Day),
Dán Dé xxii 32
.
(c)
against
(with FRI, I N-): táinic Seth . . . is misi ann re
aguidh `where I was awaiting him',
Ériu iv 116 § 21
. do
ordaigedar . . . a forairedha do c[h]ur re h-agaid Eōgain
on the watch for E.,
ML² 445
. roeiridh an abhond ré aigid
the river rose against him,
TTebe 3582
. ba tearc d'Ultaibh re
a aghaidh
`few of the Ulaid would resist him',
Aithd. D. 8.4
.
ro chansat-side brechta druidechta ina agid,
LU 4028
(
SCC
§ 48
). in fer ro bai ina adaig i.e. his opponent,
Laws iii 218.7
Comm.
i n-agthib na srotha sain against the current,
TBC-LL¹
4210
. ata comaimserdhacht ina adhaigh sin there is a
synchronism contradicting that,
Ériu iv 144 n.19
.
is amlaidh
ata in leiges a n-aiged na nadura,
RC xlix 25.z
.
Up (of a slope, steps, etc. with I N-): cloch mulind do chur
ana agaid shlebe to roll a millstone up a hill,
TTebe 1669
.
a n-aghaidh in staigri upstairs,
Fl. Earls 218.16
. anagaid
aird uphill,
Maund. 31
. cuirid i n-a.¤
opposes, contradicts:
doirbh leis an gcorp cor 'n-a aghaidh
,
Dán Dé xix 3
. doreir
baramhla na ndaeine nglic nach fuil cur ina agaid accamsa
`to which I do not object',
Maund. 157
.
gan ar breith do neach
dhíobh freasabhra ná cur 'n-a aghaidh
,
Keat. iii 102
. ro
chuir ina acchaidh a aindliccheadh ┐ a eccóir fair `upbraided
him',
AFM vi 1972. 10
. do-icc i n-a.¤
:
na tecait i n-agaid in
rechta atharda,
IT i 170.9
.
ní fetar teacht a n-agaid chainti
an chumachtaigh sin,
TTebe 1075
. tāinic O . . . . i n-a aghaidh
sin O. disputed that,
ML² 612
.
(d)
for
(with FRI, I N-): iasg i n-aibhnibh re a aghaidh
`for
him the fish fill the rivers',
Aithd. D. 36.3
.
aingeal re haghaidh
gach aoin,
Dán Dé xxiii 3
. dogēn-sa in cētna at agaid I shall
do the same for you,
ZCP xiii 181.z
. i n-aghaidh mo dhísle
dhuid / m'ḟaghail is tríbhse tánuig in return for,
TD 14.37
.
(e) for the purpose of (with FRI, LA):
fri agad bretha ┐
cocerta,
Dinds. 18
(
RC xv 412.15
). aingeal re haghaidh
smachta an angel to correct (Michael),
Dán Dé xiv 4
. fri
h-aighid a biata `to prepare food for them',
MR 50.18
.
go
mbeittis i náon ionadh re hacchaid báis an fhior-naoimh,
BNnÉ 273 § 246
.
lé haghaidh Somhairle do cennsucchadh,
AFM v 1820.12
.
(f) on the point of, about to (with FRI and vn.): atámúid re
hadhaigh catha do chur we are about to give battle,
Ériu v
190.480
.
do bí M. . . . le haghaid sil éorna do chur,
BNnÉ
232 § 146
. re haiged techta duinne cum in gleannasa `before
we entered',
Maund. 257
.
(g) as an offset to, corresponding to, instead of, etc.
(with
I N-): ro badur bessa ac na mnáib sin a n-aghaid mathusa na
fer sin as a counterpart to,
Acall. 7310
. cid fodera foimeilt in
ferainn do dul a n-aghaigh na eineclainni annsin? `what is
the reason that the use of the land goes (is set) against the honor
price in that case?'
Laws iv 258.1 Comm.
'na aigid sin in
compensation for that,
TTebe 1633
. Aed mac T. do athrigad
. . . ┐ Aed mac F. do rigad doib ina adaig in his place,
Ann. Conn. 1350.9
.
luagh i n-aghaidh th'anshóigh,
Dán Dé xii 12
.
bliadhain i n-aghaidh na h-uaire a maireann an t-éiclips
uirre féin a year for every hour,
Corp. Astron. 158.4
. i n-aghaidh
a ndearna dhóibh / do shaothar is do sheanmóir in return for,
Dán Dé xi 24
.
(h) In Laws in phr. ar a a.¤ féin on one's own, in one's own right:
ara aigid fen a ænur,
CIH vi 2281.13 (Uraicecht Becc)
.
no ara aigidh fein,
UR 102 § 2.11
. o bus orgain airlechta in druith ar a aigid fein a
aenar, cin adhbar, cin bidbanas `of his own accord',
iii 158.8
.
a lan dic ar a aighidh fein,
244.y.
eneclann don triur is uaisli
bis and ar a naigid uodein `on their own account',
i 164.21
.
.x. samaisci ar a n-aigid bodein `at their own natural value',
v 66.28
.
IV In adverbial phrases.
(a) a.¤ i n-a. (FRI, AR, DO etc.)
face to face (with).
atáit dá clar-cisdi mora ann in n-agaid a
n-agaid,
Todd Nenn. 94.x
.
ragab tilaig agid i n-agid dona
sluagaib,
TBC-LL¹ 4557
. agid fri agid is Glenn Mamra directly
facing,
Rawl. 73a31
=
is and ata sein aigid d'aigid fri glend
Mambra,
BB 6a9
. ag feitheamh na Tríonnóide aghaidh ar
aghaidh
face to face,
Ó Héodhusa 54.16
. In Laws Comm. of
things set off against each other: a da nindlighedh aghaidh
inaghaidh,
Laws ii 140.12, 78.29, i 114.5
.
(b) ar a.¤
forward, ahead: buille air aghaidh
a step forward,
Donlevy vi 19
. do chum gnothuighe móra ar nanama do chur
air aghaidh
`to help on the great affair of our salvation',
444.19
.
ag dul ar aghaidh
going forward,
TSh. 10793
. Sometimes with
poss. referring to subj. of prec. vb. toircidh . . . ar bar n-aghaidh
, `right a head',
Cog. 86.14
.
triall do b'áil ar a haghaidh,
Aithd. D. 81.2
. ara aghthib ┐ ara culaib forwards and backwards,
CCath. 3612
.
(c) In Laws Comm. do a.¤
, for a.¤
of improper motion of
flail: in cet sceinm do leth da aghaidh
forwards,
Laws iii 222.8
Comm.
ata leth aithgin ann for a aighidh when it slips
forward, y. noco naithfegtar acht aighidh nama account is
taken only of slipping forward,
224.2
.
Compds. With adjj.:
abach . . . agedban,
CCath. 4099
.
occlaech . . . agedchain
fairfaced
,
CCath. 6026
. Aeneas . . .
fer imlethan aideadhdherg
red-faced
,
BB 427a50
. gach inad
uiscidhe, agaid-fhliuch
flooded
,
MR 256.15
.
da óclach . . .
agaidhgeala,
TBC-LL¹ 4346
v.l. in allchnocoip agadlethnaibh
broadfaced,
CCath. 5634
. ind fir athlaim agedmóir
broad-faced
,
LL 20345
. With noun: dá lethantrosdán . . . ag imachar a
haighedhcnám
front bones (shin-bones?),
Caithr. Thoirdh.
104.y
.