n Orig. u, m.? (
cech a.¤
,
Ml. 44d2
, but
ald n-airge,
ACL
iii 293.z
,
cech n-a.¤ ┐ cech n-ága,
TTr.² 492
and pass.). g
p.
-altæ,
Corm. Y 41
,
alta,
RC xv 487 § 1
=
altæ,
Ériu xix
58 § 1
. Note also a
p.
altu,
Fél. Ep. 323
(alta, v.l.). Later
with g
s. alta and ailt, n
p. id., g
p.
a.¤
,
IGT Decl. § 96
.
I
(a)
joint, articulation (in human beings and animals):
don a.¤
gl. jugulum,
Gild. Lor. 69 gl. 201
. a.¤ día altaib =
iunctura membrorum (of a serpent),
Aisl. Tond. 109 § 4
.
rolaad cach a.¤ asa choir dam gl. ita totus resolutus sum,
Ml. 44d2
.
mér airindí bīs ina aonar isin a.¤ i mbī,
Corm. Y
890
. robīth Cūchulaind co ndec[h]aid a altaib dō so that
his joints were dislocated,
TBC-I¹ 2962
. For a different use
with verbs see below.
cach mball ┐ cach n-a.¤ ┐ cach n-ind
┐ cach n-āge,
LU 6445
(TBC).
lamh airgíd . . . edír mér ┐ a.¤
,
BB 32b40
.
tri halta atat isin meor,
PH 6837
.
cen tescud
alta na feithe,
Laws v 488.5 Comm.
ar a.¤ a dhroma,
RC
xxix 138 § 56
.
d'altaibh in droma,
Rosa Angl. 98.19
.
do
benadh a throigh on a.¤ amach do mhac U.,
AFM vi 1884.15
.
an deaslámh do dhol dá ha.¤
,
DDána 21a. 22
. Fig. no gur
sguch mh'annsa dha ha.¤
`till my heart left its wonted place',
Ériu ix 6.55
.
cíoch rér tairngeadh a fhíoch dá a.¤
,
PBocht 2.4
.
Cf.
TBC-I¹ 2962 cited
above. Occas. perh.
limb: an dara
dairt . . . / feoil is ailt ar a hionchuibh flesh and limbs are
entrusted to it (of an arrow),
DDána 78.13
.
gan ghoin ag Dia
ní fhoil aon-a.¤ / is lia ná soin daonnacht Dé,
Dán Dé x 12
,
cf. Keating's use of alt, goin below. Note also: chomhdhubh
re gúal gach n-ailt dhe o bhonn go a bhathus,
RC xxix
114.10
.
(b) Extended applications.
Of the socket of a weapon:
co tarrla [in sleg] ina ha.¤ . . . féin,
Acall. 4905
.
ro lingiustar
in lann . . . as a altaib ┐ as a imdornnchur,
MR 300.9
. Of
some part of a sword:
da claidim deg co n-altaib,
BB
280b15
. tucustar tri tren beimenna do cruadaltaib in
claidim `hard knobs',
MR 300.24
. Note also:
co n-a.¤ imrind,
Arch. Hib. ii 61 § 37
. Of curls in hair:
i n-earla na n-a.¤
,
DDána 91.30
(of a hero).
II In literary contexts.
(a) Used by Keating (Keat.,
TSh.) of a subdivision of a book (leabhar), with further
subdivision goin punctum, see guin, and cf.
Dán Dé x 12
cited above. Perh. also in:
mé dot ath-ghoin san a.¤-sa,
Content. xxiv 4
(`now').
(b) Of the division between the
syllables of words: indleas do dhialt . . . air ni fil a.¤ and
i.e. it is improper to apply the name of any polysyllable
(`recomarc', etc.) to a `dialt' (monosyllable), inasmuch as
there is no a.¤
(juncture) in it, it is a unit,
Auraic. 779
,
3582
.
a.¤ ┐ dialt ┐ recomarc,
O'Dav. 428
.
a.¤ in anma prosta
in re n-aimsire bis eter in da shillaib a inni,
Auraic. 830
.
in gne no in cenel int a.¤? Is cenel ecin, ar itat tri gnee fai
.i. a.¤ saerda ┐ a.¤ aicenta ┐ a.¤ co feser,
890
. cate esse alta?
. . . in toe tengadh fil don filid a[c] ceimniughudh don litir
for araili mad a.¤ saerda no don sillaib for araili mad a.¤
aicenta artificial division (within a syllable), natural division
(between syllables),
909
.
(c)
metre (type of composition?):
cia ha.¤ dona seacht
n-altaib ind aircetail,
Auraic. 925
.
domiditer alta uad fri
alta duine,
1237
.
alta uad,
IT iii 128.2
.
co fesear cia ha.¤
huad,
3
. ca ha.¤ don maoin nachar mēin? (.i. ca haiste don
eladain nachar foghlaim?) (B. na f.),
ZCP v 489 § 10
.
is
dīlsiu don a.¤ airc[h]etail īsiu,
Corm. Y 41
. do ṡluind na
n-ilaltæ, ib.
a.¤ .i. aircetail,
O'Dav. 6
.
ae a.¤
,
160
. co n-a
ollaltaib cen ail (of poets),
LL 18266
(
SG 84.44
).
III Abstract applications.
(a)
juncture, point (of time,
etc.):
ra ha.¤ na h-uaire sin,
CRR 18 § 12
. a.¤ in lai sin `this
very day',
CCath. 5110
. i na.¤ in inaidh-sea `the nick or juncture of this place',
502
(see
O'Cl.
in (c) below).
rob indethbir a
gabail do láim a.¤ na huaire sin,
O'D. 1588
(H 5.15, 8a).
(b)
shape, form:
an choill aig eirghe ina ha.¤ féin,
BNnÉ
159 § 14
. in n-óige ailt in completeness of form,
RC xxxvii
348 § 57
. Cf. Colmán . . . / la hógi a.¤ légend `with perfection
of high studies',
Fél. Sept. 26
.
Luacair ard i toethsat fir /
fuithi ata a.¤ in buanfir,
Fen. 374.14
. ?tug an tAthair na a.¤
féin / a mhac (`in His stead'),
A. Ó Dálaigh viii 3
.
(c)
kind, sort:
cia haltt delbi,
PH 440
.
cía ha.¤ con etir,
Mer. Uil. 282
.
cia ha.¤ dáine cia n-anmand
,
TFerbe 564
.
cia ha.¤ airgne agat?,
Metr. Dinds. iv 212.40
. ?
ni ha.¤ coindircle maith do denam fria n-aen duin ┐ olc fri cach,
YBL
168a14
. a.¤ .i. leithéid. in a.¤ an ionaidhsi .i. a leithéid an
ionaidhsi, O'Cl.
(d)
state, condition, circumstance:
iarom bá halacht in
ben / ropo mára.¤ airmiten,
LU 4312
. ?
nirbu mall marb-a.¤
don mnái,
Metr. Dinds. iii 50.23
(`
death-dirge
').
gillai Chonnacht co caími / dáini ra troma.¤ truagi,
TFerbe 626
. lén-a.¤
`sorry plight',
Misc. Hag. Hib. 28 § 42
. ?
a a.¤ a olcc / a
chacht a chorp,
IT iii 84 § 75
. Perh. also: créad do ghéandais
san a.¤ (: falt) úd `in that case',
PBocht 13.41
. Hence in
phr. i n-a.¤
with gen.
in a position to, able to: ná tathaoir
T. / 's gan é i n-a.¤ bhur n-agallmha `as he cannot answer
you',
Content. iv l
. ó taoi-se i n-a.¤ mh'agallmha, v l. gan é
i n-a.¤ a agallmha it was impossible to speak to him(?),
DDána
100.25
.
(e)
way, manner: atat tri altai leusom for ind gabail
i.e. they have three ways of chanting the psalms,
Mon. Tall.
140.28 (§ 33)
. noco n-a.¤ dōib taurcbāil a coss do neachtar
de seach araile it is not their way (of two who always kept
in step),
TBC-I¹ 3312
.
a.¤ mog mo coire (.i. is ē so gnīmrad
mo coire),
Anecd. v 23.5
. is ucht ra mórdílind a.¤ neich
mar sein i trad-sa `action of anyone',
CRR 40
.
is essarcain
cind fri hallib a.¤ neich mar sain,
42
. Freq. with prep.
FO: nod slaid fón a.¤ cétna in the same manner,
LU 3287
(
SCC 8
).
fond a.¤ sin,
LL 280a23
(
SG 415.16
). Also in phr.
as cech a.¤
:
cóir áli riu as cach a.¤
,
LL 374c60
.
fuaradar
eg as cach a.¤
,
MacCarthy 434 § 4
. But see: a Muire, mo bennacht ort | as cech n-alt 'O Mary, my blessing on thee in every part'
Ériu xix 13 § 1
. ? a.¤ dár séan an binnse
bláth `this brilliant Bench (sc. of justice) hath been our
welfare's hinge',
Ó Bruad. ii 276.20
.
Very common in chevilles:
a.¤ cen imresain,
SR 6038
.
a.¤
co mbuadhaib,
Anecd. i 73 § 215
.
ald n-airge,
ACL iii
293.z
.
drong tria a.¤
,
IT i 78.31
.
cen altu áig,
Metr. Dinds.
iv 98.91
.
aichre a.¤
,
Rawl. 148a3
.
Compds.
¤-bisech: th'earla bhíos ag breith ailtbhisigh
increasing in length
(?),
DDána 114.6
.
¤-chaín:
mānāis
leathanglas fordūal altchāin uindsenn,
TBC-I¹ 3346
`on a fair
shaft of ash', Faraday.
¤-cháem: dfoghadhaibh altchaémha
uinnsionn beautiful ash-handled javelins,
AFM vi 2130.4
.
¤-chóir:
aenmac altc[h]ōir,
RC xxxvii 348 § 60
.
¤-géimnech:
alt-gheimnech a n-a. `cracking of their joints',
MR 256.20
.
¤-gorm:
cloidhme altgorma,
CF 880
.
¤-lethan: Echaid a.
big-limbed,
Fen. 28.22
.