adj
o, ā
I
(a)
white, fair, bright; pure, holy, blessed; of a page,
blank: dichennadh Ioain Babtaist bain `pure',
Blathm. 247.
tara ngnúissi bána (of the saints),
Fél. Ep. 339.
in grían b.¤
ban Muman / Íte,
Jan. 15.
timpān .i. tim .i. sail ┐ bān .i.
umae bīs inti,
Corm. Y 1258
(whence: ban .i. umha, O'Cl.).
scíath brec . . . bil b.¤ findruini,
LU 8602
(
FB 45
).
braen
bat[h]is báin,
2998
(H).
co lá brátha báin,
348
. an biadh
ban `the white food',
Leb. Gab.(i) 46.19
(= good food i.e. milk,
etc.?). gabus Eba in t-ubull b.¤
fair,
Ériu iv 114 § 10.
co
tarla a dī bond bána fair so that he fell dead with upturned
soles,
MU² 988
(cf. bánaigid).
libair bána leisa ngabar
salmthrátha,
SG 52.2
.
uch a lám, / ar' scribis do memrum b.¤
,
ZCP ii 225.1
.
na Bóinne báine,
Keat. Poems 432.
i mbruighnibh bána in white halls,
Hackett xl 266
. ? In
pejorative sense:
a bachlaig bāin,
Bruchst. i 27 § 59
(`blutleerer'). tuata b.¤
`a boorish clown',
Ó Bruad. ii 14.z
. In n. loc.
Benn b.¤ in retha,
Acall. 5637.
In verse freq. as epithet
of blíadain: o gein Crist co bliadain ṁbáin (= this year),
LL 15430.
arim trí ṅdéich ṁbliadan ṁb.¤
,
MacCarthy
180 § 6
. Compar.
ba baine (bainithir, v.l.) linscoit lenead
arna langlanad,
TTebe 480
.
In phr., bélre (bérla) b.¤
, see biait.
(b)
pale; of a fight etc., bloodless: b.¤
gl. ex[s]anguis,
Sg.
67a19
. ni ban re ndol fri croich `unbloody',
Blathm. 234.
nidat bána mo chrechtasa,
LU 7991
(BDD).
beóil bána,
TBC-LL¹ 4104.
i ndáil bain báis,
LL 19352.
ina ḟanntassib bána,
LB 154b59
.
ba bana buadirthi na Greic uili ri heicin na
hitad sin,
TTebe 1776
.
senoir etlaidhe b.¤ . . . gan fuil, gan
feoil,
BNnÉ 77 § 145
.
is b.¤ in gleó sa,
TBC-LL¹ 4585.
(c) Of land, etc. untilled, waste, unoccupied: rannchuid di
bān ga[n] aittreabadh nō inotacht (of a city),
Fl. Earls 70.y
.
tré fhearann b.¤ fásuigh,
Jeremiah ii 6.
II As subst.
(a)
fair one; blameless one; of a page, blank
space:
D. deich ṁbliadna don b.¤
,
LL 4379.
mochean do'n
bh.¤ nach can brég (of Molaise),
SG 29.18
.
an b.¤-sa a ndeiread
na duilleoigi,
TTebe xv § 2
. féch féin in beg nó in mór in b.¤
so `this blank space' (in a MS.),
O'Gr. Cat. 110.z.
(b)
untilled land, lea:
thógfadh an spád ┐ rómharfadh an
b.¤
,
Hard. i 272.10
. pn In placename: B. Leathan, O'Don.
Suppl. Cf. bánta.
(c) Expld. as
truth:
`ban' is `binne,' anmonna íad
d'ḟírinne,
Metr. Gl. 27 § 34
(perh. arising out of some gloss on
bélre b.¤
). Whence probably:
ban .i. fírinne,
O'Cl.
ban .i. fir,
Lec. Gl. 174.
Stowe Gl. 238.
?
ba b.¤ ar bruid,
Metr. Dinds. iv 178.11
(`it was "a white
page for a blot"'). ? cíarb éicess Nár cosin neim / dofuc co b.¤
in ben-sin `brought him to pale death',
8
.
Compds. Usu. with meaning
white, bright, pale; bloodless
;
somet. weakening the implication of the compounded word
and contrasted with derg used as intensive prefix (cf.
subrufa,
mar bhánór. rufa, mar dergór. Subrubea, mar bhanchroch.
rubea mar dergchroch. Subrubicunda, mar fhuil uisgeamail
no bhanlasair. rubicunda mar fhuil dhegdha(a)tha no
dearglasair,
23 K 42 , 162.12
ff.). With nouns:
ben chain
bánainech,
TBC-LL¹ 4314.
brettnas bánargait,
5426
.
a mbleidedha banóir ┐ banairgid,
Acall. 405.
reacht bánbathisi
`purifying baptism's law',
O'Gr. Cat. 100.7.
ó bas co banbem
a blow which does not draw blood,
Cóic Con. 41 § 60.
nocha bánbhéim acht cneadh chinn no light misfortune,
Miscell. Celt. Soc. 162.175
. ? ní bán-bhreath
(sic leg.) a lenient judgment (?),
Leb. Cert. 104.8
. (=
ní hainbreath,
Leb. Cert.² 745
). Bóand bánbronnat `white bellied',
Metr. Dinds.
iii 34.16
.
ro ir dom . . . .x. mbanchaimsa (.i. léne beca nó
nulam),
Ériu ii 5.4
.
airitiu ind nóib Ióib / iar ṁbúaid ┐ bánchath (: márrath),
Fél. June 8
(.i. nirbo dergmartra rofucc).
?
bancloth briugad for tuatha do erdidbud,
Laws i 232.2
.
ní seagur comtús tar condeilg mbreitheman banclotha tuath
.i. ni coir do dul co breithemh eile sech in fírbreithemh bís
isin tuaith of fair renown,
O'D. 764
(H. 3.17, 549).
Banchomrag Ferghusa,
TBC-LL¹ p. 418 n.2
. ban(n)esorgain nat faccaib
cnoc `white (bloodless) mayhem',
Bretha 24
(glossed .i. banbeim, see p. 59). Bandha na mbánḟoithreadh `fair forests',
TD 16.1
. Bángleo Rochada (the name of one incident of
the Táin),
TBC-LL¹ 4555.
an béal arna bhán-ghormadh `growing wan, pale-blue' (Gloss.),
TSh. 1093.
bánlann óir fria
hedan,
Acall. 3895
v.l. (niamlann d'ór buidhe . . ., text).
coic bliadna os cach banleittir,
Rawl. 164b28
.
. . . an bánmaidhm sin cen go ro fuiligheadh nó go ro fordhearccadh for
neach etorra,
AFM v 1362.6
.
báanmartre ┐ glasmartre ┐ dercmartre,
Thes. ii 246.30
cf.
BCC 432.37 (§ 391)
.
issí in bánmartre du duiniu intain scaras ar Dea fri cach réet caris,
247.1
(Cambr.).
cond bo buachaill i mbansoillsi,
Laws iv
96.23
.
bánsuile mora a n-iarthar cind in bathlaig,
Acall.
1871
v.l. co ṁbántlacht `with white raiment',
Fél. Ep. 331
(cot banlucht, v.l.). cloch is cosmail re banumha `electrum',
Celtica ii 84.474
.
With adjj.:
doghabh a sciath . . . mbancorcra,
Ériu iii
170 § 28
. inneoch narbtar banglasa dib robtar dubglasa (of
the sacrificial entrails),
CCath. 966.
do indrechtānu bó bánméthi,
MacCongl. 89.27
.
borbdam banodhur,
IT iii 87 § 99.
With adjj. derived from nouns:
i gcrích mhín bhánacraigh
Bhreagh,
DDána 118.3
. cléirech bánaightheach brightfaced,
SG 30.y
.
o Boind bind banbruthaig,
LL 1027.
With vb.: saoirfhear . . . / dar báinghealadh toradh is meas
míon Mhumhan was whitened, ripened,
Aithd. D. 4.7
.