n
f. See
GOI § 60
,
§ 72
,
§ 340
. a
s.
boin,
Corm. Y 1103
,
Vita Br. 24.
g
s.
bou,
Thes. ii 278.2
.
bo,
Vita Br. 24.
d
s. boin (cf.
a mboi leó do bhú,
Hugh Roe² 36.4
). n
p.
baí,
LL 33395
(TBFr.).
ba,
ML² 34
(see O'Rahilly,
EIHM 462 n.2
).
b,
Hugh Roe² 46.y
. a
p.
báu,
TBFr. 395.
b,
Ériu ii 20 § 1.
g
p.
bao,
Sg. 22b11
,
Báu,
LU 5373.
b,
Thes. ii 335.1
(Hy.v),
bó,
LL 33391
(TBFr.).
d
p.
búaib,
LL 22315.
n
du.
di bai
,
Ml. 2b11
. a
du. dí báe
,
TBFr.
dā boin
,
Corm. Y 1082
(prob. a neologism,
GOI § 340.2
). b.¤
f., d
s. boin, g
s. g
p. bó, n
p. ba, bai (
baei:
cnai,
ex. 1623
), d
p. búaibh, a
p.
b,
IGT Decl. § 86.
Ox, cow: inna mbao (innabao, MS.) gl. boum,
Sg. 22b11
.
bō nomen de sono factum suae uocis .i. ainm arna dēnam
d'foghar in gotha uodēin,
Corm. Y 134.
b.¤
gl. vacca,
Ir. Gl. 159.
buachaill b.¤
gl. bubulcus,
583
.
bō a boue .i. is coitcenn
aní as bós, ut est duo juga bouum, non enim uaccas dixit
,
O'Mulc. 161.
domaincheass ainm do boin .i. dammainchess .i.
mainchess bō, ar is cotcend do ceniul a mbos,
321
.
dicitur . . .
redg frisin boin mir,
Corm. Y 1103.
coro dart boin dia
búaib,
LL 22315
(
Dinds. 113
).
rocuinnig seom boin co B.,
Thes. ii 340.17
(Hy. v Comm.).
blegon inna mbō fo thrī,
335.1
(Hy. v).
co tucad na bu co Loch L. . . . dia mblegon,
334.43
(Hy. v Comm.).
carais forglu inna mbō,
340.1
(Hy. v).
bo blegar fri fit, bo co ngalur, bo ciss flatha no eclasa, bo
brothcain,
Laws v 260.2
-
4
.
turcreic bo cona timtach tricha
set,
ZCP xiv 361 § 19.
ite ainmead bo ara n-athchuir etc.,
O'Curry 250
(H. 3.18, 145a).
trí aithgine in domuin: brú mná,
uth b.¤, ness gobann,
Triads 148
.
eacmaing a bhái ana . . . do
breith dolēic,
ZCP xiii 172.18
.
oc tabairt tānae b.¤ húait,
Sc.M² 11.
i rrechtaib b.¤ ┐ dam ┐ ech (rhet.),
LU 8367
(
FB 24
).
rucad láeg mo bo fadéin . . . uaim-se,
CRR 3.
co mblighfidhe
ó na buaibh / sáith f[h]er n-Ēirenn re h-aon-uair,
ML² 138.
cethracha b.¤ mbreithi mbalcc `forty strong milch cows',
Celtica iv 12.21
.
buachaill ag na buaib,
Laws iv 86.3 Comm.
gur f[h]āgaib gach bō 'gā bōthar,
ML² 1255.
no-chennachtís
na bú,
PH 4494.
no-chennaigitis na bai . . . isin tempul, 4510.
ar boin cach naidche ailes `for he deserves (i.e. claims) a cow
every night',
Laws ii 136.8
. ansom . . . bai briugad . . . teora
bae i muin na trissi bo cows of a briugu (of interest due for
use when given as pledge),
v 400.20
.
trí haige bruithi and,
a dauim, no a boin, co na timthach di saill no charna,
i 48.3
Comm.
cuic ba imorro in gach indligedh athgabala `five
cows . . . (is) . . . (the fine) for illegal distress',
ii 100.4 Comm.
in t-airi ard .i. da ba deg a eniclann,
v 46.11 Comm.
Bríg . . .
is lé tomlachta na bae fothrí i n-oenló,
Fél. 56.15
.
cain Daire
ga[n] bú do marbad,
210.33
. lenaid b.¤ odar eisium, ┐ corbo
isin in Odor Ciarain (hence the name of the Codex Lebor
na Huidre Book of the Dun Cow),
202.33
.
intan dono no
gesed in tarb bai ocaib no thiagdais ba in tire comfoco[i]s,
Dinds. 142.
ro ghad boin o Ciaran . . . ro innto an buin go
Ciaran doridhisi,
BNnÉ 109 § 38
.
ní bhean boin do baintrebhthaigh,
IGT Decl. ex. 509.
luaith na b.¤ do bheith ar
n-a hiodhbairt,
TSh. 437.
i gcuibhreann na mb.¤ fán bhféar
(of Nabuchadonosar),
3464
.
ó tharlais gan bhrat gan bhú,
Measgra D. 27.34
. mairg nach tabhair bloigh na b.¤ / [san]
chró [a d]taraidh 'n-a boin bheo alas for him who does not
give (to God) a portion of the cow (i.e. some of his wealth) for
it will be a whole cow in heaven,
DDána 42.39
. ná bíodh aca
choidhche, daimh, ba, ná tréuda cáorach = kyne,
RSClára
108a
. b.¤ sa bhoin `a cow for cow',
Eg. Gl. 739.
In legal
contexts frequently a unit of value (Plummer MS. notes),
see Binchy,
Críth G. (p. 106
):
secht seoit sin da tecait
ceithre ba .i. bo mór and ┐ se samaisce ar trí buaib, in bo
riu, conid ceithri ba,
O'Curry 195
-
196
(H.4.22, 8). naoi marg xxit
do bhuaibh no darget `29 marks . . . in cows or in money',
Trans. RIA xv (1826) 33.25
.
Of land:
ined da boo deac di thir,
AU i 288.11
(see
Mac Neill,
PRIA xxxvi 286 n. 2
).
In phrr. in various applications:
b.¤ bainne,
Laws ii 176.16
Comm.
b.¤ blicht,
Lat. Lives 103.2
.
ár mbadh bhí bleacht,
ZCP v 214.368
(Midn. Court). in bo derba `milch cow',
Laws
ii 162.8 Comm.
(`cow of the (milk)-pail' (Thurn.),
ZCP xx 199
n.7
). b.¤ ḟind óderg white red-eared cow
`often mentioned in early
Irish literature as a choice breed of cattle,' Bergin,
Ériu xiv 170
and Peritia xix 239-55
:
roerbad iarom b.¤ find audercc dia taiscid ┐ ba slan di,
Vita Br. 5.
bo find ó. leo,
LU 4410.
secht mba finna ō-derga,
ML² 34.
dobert a máthair dí báe déc dó assint shíd, it é
finda óiderga,
TBFr. 5.
b.¤ bháthair a stray cow
,
IGT Decl.
ex. 1354.
Note also:
bo fri blícht,
Laws i 122.10
.i. i n-aimsir
lachtha isin tsamradh,
126.19 Comm.
bó allaid (`stag',
Plummer MS. notes), perh. hind:
tuc fer boin allaid leis dia
hidpairt,
LB 152a58
. b.¤ féich: tighail .i. (sic leg.) crīch
dédenach tairic in bō fēich cow paid as last payment of debt
due (?),
O'Mulc. 862.
b.¤ ḟeisi (see
Bürgschaft 66
,
78
): ised
slan ngell .i. ba fesi gell, tricha a lin . . . ┐ diabludh fiach for
bidbuid cows of spending the night (part of compensation
payable by defaulting debtor to his surety, kept in captivity
by creditor),
Laws ii 136.5 Comm.
cu nícand dech mbu feisi
┐ logh einech,
O'D. 87
(H.3.17, 73).
b.¤ indláeg see indláeg
and,
Ériu xx 231
-
2
. b.¤ gabála
a (beef-)cow levied as a due
(see gabál):
bo g. .i. mart, no in b.¤ méth, ut est athgabail b.¤
gabala . . . .i. in bo marta nó atgabail gabair im boin marta,
O'Dav. 284.
b.¤ lethgabála (expld. by O'Curry,
Manners and Customs iii 519 n. 580
as `rate in aid of a cow (perh. half the
cow's value) levied to meet the requisition of the officer for
the relief of the poor' (i.e. the huaitne fonluing, etc.).
dlighidh . . . boin lethgab[ala],
519.17
. b.¤ marta
beef-cow
,
see 2 mart. b. threlóeg a cow having had three calves:
.i. cuinnid co hobonn boin treloegh , Bretha 42 § 33.6
.
.i. ni truma na inni ata ina thoirsiugud umpu na bo trelaog ,
44 § 34.9
.
tri ba inlaega ar da m-buaib tre laega ,
Laws i 102.19 Comm
. b.¤ thúir see 2 túr.
In nn. loc. (see also Hog. Onom.):
Campulus Bouis . . .
Ached bou,
Thes. ii 278.2
.
o Inis bo finne,
Fél. 184.18
.
Bernas
ṁ Bāu (= Báu,
LU 5373
)
Cūailnge,
TBC-I¹ 897.
Compds. With nouns: cin boainmead without bovine defect(justifying, if present, the cancellation of a purchase, Plummer
MS. notes),
O'Curry 250
(H.3.18, 145). bó-ár name of a cattle-disease,
RC xii 428 § 17.
boár .i. sgamach nó
maolgarb (see bódíth infra)
no galur righín,
O'Dav. 291.
iar
dteacht do bh.¤ nó do bhó-dhíth chuca i n-aimsir C[h]ormaic
mic Airt,
Ériu i 89 § 36.
bóbard seventh class of sóer bard,
IT
iii 5.10
.
bobard dō, suithi ndebidi scarta la sen etir fod ┐ cuimri,
etir trebrad ┐ sned,
28 § 67
.
aisti bobaird . . . .i. debidi nimrínd
┐ debide scailti etir fot ┐ gair,
45 § 66
. Dond Cúalnge . . . / co
ndernsat imme in mbó-brait `
Cattle-Raid
',
Metr. Dinds. iii
370.8
. screpul cach bóbotha `
cow-shed
',
RC xiv 430 § 56.
Dari [.i.] bóchana, fedb,
Gorm. Nov. 2.
Cf.
cain Darí, cen
bú do gait,
Thes. ii 306.28
, see Thurneysen,
ZCP xviii 386.
ro metadh blicht cacha bo-cheathra,
MR 100.20
. See bóchar.
go ndeachaidh do chosnamh a bhóichreche orra `to protect
his cows against them',
AFM iii 224.6
. crecsluaighedh . . . d'ar
comairmedh secht cata deg do bochrudh of property in cattle,
AU ii 506.20
.
leisin mbréid sróllchon sénta / bóchrodh téid
dá thaiscélta,
IGT Decl. ex. 71.
bruach do bhiadhfadh
bóchuingir a yoke of oxen,
Ó Bruad. iii 88.16
. ?
ba flaith os
chuan cach curaich / fo bái slúag in bo-chumaid,
Metr. Dinds.
iv 338.8
. ina bai bit a mbodaingen `cows should be in a
cow-fastness' (i.e. at nightfall),
Laws iv 96.25
. See bódela.
at crothle garmilíne / at búanaind bodelbae in the shape of
a cow (?),
LU 8366
(
FB 24
). bodibad mor fo Erind destruction
of cattle,
AU i 470.22
. doroine bo-dhibadh mór (of an invad-
ing chief),
ii 118.21
. (as epithet)
Bresal Bodibadh,
MacCarthy
302.9
. bo-dhíth mhór ind Erinn, dá ngoirthí Maolgarbh
`murrain',
AFM ii 1044.11
.
earrach an bhó-dhíthe,
ALC i
494.15
. bó-dún see badún. moch i.e. bo-erge lit. cow-rising
(gl. buaroch),
O'Dav. 215
(see
Ériu xiii 14.29
). no sechmallad . . . in ṁbeoḟeoil `the beef
',
RC xx 262.19
(ACC Comm.).
co tuc boghabhail moir a great prey of cattle,
AU i 526.4
. nía
boidb bógeimnech (rhetoric),
LU 5326
(TBC). bōger `
beef-
lard
',
MacCongl. 79.23
. bogeltach faithche .i. fer meite coimse
na teit tar crich . . . bogeltach .i. fer fogelta a bu a faithce
ar cach nach déis etar coin allta ime . . . ni dligh dire na
saire `
cow-grazier
',
Laws iv 344.5
,
352.18
,
21 Comm.
bóguin,
see
Wortk. 146
: (g
s. as epithet) Enna Bōguine (B. ōtāt
Cenēl m Bógaine, v.l.),
Corp. Gen. 163.2
. Cf. Boguinig `the
descendants of Enna Boghuine' (note),
MR 156.10
. co ro
slecht in buar uile, co n-ebert: "Is bo-guine andso ┐ bid
[sed] (?) ainm na benni[se]." Unde . . . Beann Bogaine `a cow-
slaughter',
Dinds. 142.
ingen in righ .i. Boguine a ainm-siden,
ACL iii 324.7
. sinum lactis .i. genus uasis .i. bomilge `of
cows milk',
Thes. ii 48.30
.
boogam .i. lilgach ar aicme bethi . .
gamnach ar aicme huatha . . . samaisc ar aicme muine,
Auraic. 5759.
bō-otrac[h]
cow-dung
,
Corm. Y 196.
conamailt saill ┐ bōṡaill foa
corned beef (?),
Corm. Y 883 (76.11)
.
ethar bec . . . bōshaille `of beef-fat',
MacCongl. 85.10
. boseiche
`
cow-hide
',
Laws iv 148.19 Comm.
it séoit bóṡlabra[e]
direnatar dó,
Críth G. 120.
tri cóecait cét boslabraidh
`
dower-kine
',
RC xvii 214.4
(Tig.) =
bó ṡlabhra,
Keat. iii
2243
. bo-ṡlechta `the law concerning cows',
Ann. Inisf. 810.
rith cana boileachta `des Rinder betreffenden Gesetzes',
ZCP
xviii 383.14
. cain boiliuchta (i.e. `the law that treats of
cow-killing, cow stealing, etc.' n. 1),
Laws iii 110.4 Comm.
seacht cumala lana for fer nurradais mboslechta .i. iar marba
buachalla, no airamhain. No is comlaithred deisi iar ngait,
O'Curry 2440
(
Eg. 88, 36 ra.
) `
cattle-tracking
',
O'Gr. Cat. 97 § 42.
bosluaiged lit. host of cattle
gl. mammona,
Ir. Gl. 300.
botheach `
cow house
',
Laws v 514.35 Comm.
bótháin cow raid
:
rohir dam . . . .x.
mbuachailli botana,
Ériu ii 3.14
.
ron-íurusa im chét mbó
bódána,
BDD² 267
=
bóthána,
LU 6763.
co n-immad ech ┐
bótháinte,
LU 3911
(
SCC 42
). no geibed Flidais . . . do bóthorud of livestock,
TBFlidais 88
.
co tí in bo dia botreib,
BB 397b2
. in a bo-tuar (`cow dung
', Plummer MS. notes),
Laws v 464.13 Comm.
With adjj.: bo-abartach, abairt amail in mboin `behaving like the cow',
O'Dav. 316
(
Ériu xiii 29.10
).
brucchaid bó-cédach,
BNnÉ 137.9
`with hundreds of kine',
Keat. ii 4682.
Bernngal Bóchétach,
Acall. 5322.
With bú-: ? maccaim beca buaigelta (buaidhghela, v.l.),
TTebe 1372
. Cf. bógeltach.
a ccreachghabhala cruidh ┐
cethra broide ┐ búalmha,
Hugh Roe² 204.32
. for buageltach
ṁBreg (of Cú Chulainn),
LL 12569
`
guardian
',
RC xiv 398 §
1
.
Buagelltaig,
LU 9084
(
FB 83
), cf.
BDD² 1209.
See bárach, bóaire, bóbath, bólacht, bómlacht, bóraime,
1, 2 búarach
.