n
n, m., later also f. See
GOI §§ 328
,
74
,
89
,
203
. With lenition of closely following wd. (
c.¤ ches,
LU 8336
, cf. Cú Chulainn, passim),
§ 232
. For gender cf. g
s.
in chon
,
Mer. Uil.² 267
. n
p.
na coin
,
Anecd. i 9.21
(so also
SCano 287
).
in choin
,
Bodl. Dinds. 32
. With masc. pron.:
smacht ar choin gan eill ní heidir / a thoil féin dá
léigir lais,
Dán Dé xix 8
. c.¤
m. (and f., v.l.),
IGT Decl. § 21
.
(a)
dog, hound
:
c.¤ goirt elscothach,
Lat. Lives § 64 (69.2)
= avidus canis
,
Vita Br. 10
.
do conaibh gortaibh,
Blathm.
107
.
co rāssa in cū,
TBC-I¹ 539
.
ba samalta ri gláim con
allmaraig,
MU² 611
.
D. ┐ D. . . . dā choin M. Fothartaig,
Fing. R. 59
.
ri iarthair Laigen, ┐ a ben . . . ┐ a chu do
marbad i n-aen uair,
AU i 570.4
. cia ris fa fearr do crudh c.¤
who loved a hound better?
AFM ii 898.20
. da folaib con ┐ catt ┐
druad (sc. noxious liquid for spearheads),
MU² 732
. .iii.
bliadna don gurt. trí saeguil in guirt don coin (dog's life-span),
Lism. L. xli 7
. coin a tuil a leanmhain día sleghaibh
(sic leg.) `their hounds asleep, fastened to their spears',
Cóir Anm. 70 (322.15)
. dá maer a chon masters of hounds (in
enumeration of Finn's household),
SG 93.14
. c.¤ bhus
oirrdhearca n-iomráidh (in praise of Mag Uidhir's dog),
DDána 112.1
. lēcad chon re fīed (an unprofitable act),
MacCongl. 125.18
. fágbhaim fútha an ch.¤ sa cluithe `the hound and
sport' (i.e. `the whole business', note 2),
Ó Bruad. ii 196.4
.
In name of plant:
blas na gcaor gcon,
Dánfhocail 74
(`dog-berry', Gloss.). In more general sense:
a ndul a ndealbaib
ceithri con . . . a ndeilb madaid,
RC xxiv 174.6
.
(b) c.¤ (allaid)
wolf
: cu'allaid gl. lupus,
Ir. Gl. 417
.
isait coin
altai in degboin,
Vita Br. 27
.
lúatha coin dod-repnadar,
BDD² 1515
`
wolves
' (
BDD 166
). os hé conrethed laa cona
(of the child Cormac, carried off by a wolf),
ZCP viii 311.1
.
amal mucca eter conaib,
LU 4442
.
cúana mára cucu (na
hoegaire) do chonaib alta,
LL 36599
.
atchīatt na conu cucu
'na rith,
BColm. 54.3
;
fáolchonu,
5
.
co[i]n allta,
12
.
c.¤
allaid,
CF² 1159
.
na coin alta ┐ na sinnaig,
O'D. 1686
(
H 5.15, 29 col. 2
).
nuall-ghul . . . amhail chona allta,
TSh.
5857
.
Name of plant:
atriplex .i. cu allaid `orach' (Gloss.),
ACL i 335 § 86
.
(c) With other defining wds: mo ch.¤ coiméta `guardian
hound',
Cóir Anm. 214
.
coin fhodhairne .i. dobharchoin, no
madaidh uisge,
O'Cl.
See fodorne. c.¤ lechtig, see ? lechtig.
c.¤ lomna,
Fraech 330
. c.¤ neimhe fierce hound (the smith's
hound in Táin),
Ir. Syll. Poetry 59 § 4
. ō mud na con tairisi
.i. na con tighi `of faithful dogs (i.e. of domestic dogs'),
BColm.
82.z
-
84.1
. c.¤ ruadh .i. seannach `
fox
',
P. O'C.
c.¤ ruad
Droma meic Dáir,
SG 56.21
`wolf'.
cū otraigh 'a yard (lit. dung-hill) dog',
Celtica xxv 151
. See 1 árach, 1 lorg, loman, and sodach.
(d) Fig. Usu. laudatory of persons, etc.: flaith in chon bic
(i.e. Congalach, a king),
ZCP xii 236 § 55.3
. c.¤ congbhála
cáich `maintaining hound' (Conn),
ML 86.5
. c.¤ fiadhaigh
fhola hAdhaimh (of Mary's glory),
Aithd. D. 87.2
. In
unfavourable sense: I. h. Flannchada, cu na naemh ┐ na
firen (`persecutor', note),
AU i 570.7
-
10
.
Very frequ. in nn. pr. notably in name C.¤ Chulainn. See
Contribb. 539
,
Corp. Gen. Index 572 f.
Mac Con,
ZCP viii 312.9
.
mo Ch. cháem chain (sc. C.¤ Chulainn),
TBC-LL²
426
.
in C.¤ Chulaind . . . no bíd ar Maig . . . Murthemne . . .
Mássa C.¤ fil and,
LU 9312
-
16
.
eter Conall Cernach ┐ Coin
Culaind,
LU 8781
(
FB 58
). C.¤ na Cerda `Hound of the Smith'
(C.¤ Chulainn),
TBC-LL² 434
.
ó Choin cherda Conchobair,
LU
3573
(
SCC 29
). O Coin Allta `grandson of C.¤ Allaid',
RC xviii
271.18
. Blatmhac mac conbreatan maic conngosa (in
title),
Blathm. p. 2
.
do Coin-bretan . . . Cu-bretan mac C.,
RC xxiv 48.3
,
4
.
C.¤ corb,
Cóir Anm. 191
.
C.¤ cen mháthair,
48
. Clann Con-Coingelt (genealogical heading),
Corp. Gen.
292.24
. Cúduiligh (name of a coarb of Máedóc Ferna's),
BNnÉ 287 § 274
.
drai derg donnbuidhe / curaí ín rindmuighe,
IT iii 94 § 144
.
Cū Rūi,
Bruchst. 26 § 58
.
lecht
Con-rúi i Sléib Mis,
RC xxiii 306 § 10
. hi crolecht Caunrai
(rhet.),
ZCP viii 565.10
.
(Prov.)
doringnis C.¤ ┐ Cethen dím .i. c.¤ thanic i tech
Cormaic . . . co ro marb Cethen . . . ┐ co romarbad in c.¤
fochetóir,
LL 161b
marg. sup.
Metr.: c.¤ mara, fault to be avoided by poets, consists in
lack of a second internal rhyme in second couplet. Named
from the ex.:
ni cainfidhear Cu Mara / da fagha bu du-bera,
IGT Metr. Faults§ 9
. Exemption is given in some metres.
da aisdi ina tabar sairsi do Choin mara no tri no .i. leith-dechnaidh . . . ┐ dian oireng ┐ deachnaidh breacht,
§ 75
.
sairsi dhisi sa leithdeachnaidh, amail ata ni doigh Daire ag
roind a tire / re cloinn Creidhe (the lack of an internal rhyme
with Daire is permitted because of the shortness of the line).
Ata comardudh re `roind' . . . gurab uime sin do-berar
sairsi do Choin mhara isin aisde sin,
§ 76
.
§§ 77-8
.
(e) In extended application
creature, insect, parasite
(us.
with defining word):
cú cnámha .i. snasán,
O'Cl.
`
vermin,
louse
',
Contribb. 540
. See cnám, loscann .
c.¤
cherchailli .i. findoi facabar a fés na hóili,
Harl. 5280, 41a
,
Contribb. 540
.
moth, bed-bug (?), see c.¤ finda s.v.
ca(u)nna. c.¤ ḟiaclach, see
O'Curry 1886
-
7
(of person, the
c.¤ glas) under (f) below.
(f) Legal.
cu na tri ngnimh,
O'D. 2449
(
Rawl. 506,
f. 61 p. 1 col. 1
) `a dog that can track and seize, and can
defend against attack', Plummer MS notes. im choin for a
mbi ottrach `hound of the dung hill' (watchdog),
Laws i
126.8
.i. cu sechtair doiris,
144.7 Comm.
na dobrana amhail
na cona cennta,
O'D. 1686
(
H 5.15, p. 29 col. 2
).
da cet do
cach crudh aici (in briughadh leithech) cinmotha coin ┐ cata,
Laws i 46.24 Comm.
tri coin fogail fomnaither and three
dogs are checked in trespass,
iii 414.23
. caithe con `trespasses
of hounds',
iv 122.4 Comm.
muilliud con `setting on a dog',
iii 518.20
. ni cuirter coin congail[e] fair `no dogs are set
fighting in his (the invalid's) presence',
BCrólige 61
.
aithne con
do sedhguinecht,
Laws v 190.18
. oin con fri tofund `the
loan of a hound to hunt with',
278.5
. in cu confaid `mad dog',
iii 272.20 Comm.
in cu cedcintach (of liability in cases of
dog's first bite),
522.16 Comm.
`c. glas' (derogatory term
BBCS xxiv 116
) of person without
legal status except through his wife, hence one whose
children become in effect members of their mother's `fine',
their father as an outsider having no `fine',
stranger, castaway
(?), see
Stud. in E. Ir. Law 132
,
183
,
197
:
cu-glas (.i. in ti
amail coin imfaenledaigi gabar tar glas na fairgi, in murcurthe, na fuil ac tigerna airithe,
19 Comm.
),
direnar side
a inchaib a mna, ┐ is si iccas a cinta,
Laws v 516.7
. cu glas
(.i. deorud loingsig, Comm.) di-renar side a inch(a)uib a
mna, etc. c.g. i.e. a proscribed foreigner (Thurn.),
Ir. Recht
64 § 4
. ni aile maithre cuit i maccaib — acht mac con glais
(.i. ín muircairthi, Comm.)
no mac ambui,
31 § 33
.
fiacail
conglas . . . .i. in cu fiaclach gabair tar glas na fairge,
O'Curry
1886
-
7
(
23 Q 6, 22 aa
). Cf.
Mac con glaisi,
O'Dav. 418
`son of
the gray wolf' (or of the female stranger or n. pr. f. ?).
Compds. oi-ba . . . coinba, echba, duineba murrain of
dogs,
ZCP iii 245.y
.
conbadh inna con,
AU i 246.2
. conbóchail gl. Hylax,
Thes. ii 47.25
. im conbuachaill (sic leg.)
cacha cethra `watch-dog',
Laws i 126.8
.
rucus slān cinad
conbuachalla,
ZCP xv 331 § 22
(Caratnia) `das Vergehen des
Hirtenhunds'. Fothad coincheann
dog-headed
,
Corp. Gen.
103.14
. concro gl. decipula,
Ir. Gl. 261
. hi con-chrú `amid
the blood of dogs',
Metr. Dinds. iii 392.z
.
Fear glas fri concuru,
BB 369a18
,
SG ii 496.31
`handling of hounds' =
fri concairecht,
Dinds. 35
. a coindobrain `his otters',
Hy Maine 90.z
.
confæl conrechta .i. ben conrechta .i. inti risa cartanach dol
asa eol a richtaib con amail atait i coinerca (Í Chon Erca,
Ed.),
BCrólige 32
and n.
conoel (leg. conḟoel .i. ben tet a
conrecht,
O'Mulc. 269
.
O'Curry 95
= fáelchú 'wolf'
CMCS xliv 64 n. 105
)
(
H 3.18, 67
). in cetramod plag .i. cinomi ┐ scinifi ┐ confiaclaca
conda i cricaib . . . Egept
biters (flies, midges
) =
muscae (
Exodus viii 22
, 24),
BB 240a46
. Cf.
na cuili conda
mus-luaiditis dar béolu ┐ tar gruaithe dóib,
Celtica iv
24.326
-
7
. coinḟiadh (sinnach, v.l., notes) dá lí ar tí a hén
fox
,
Acall. 846
. ?
mar da chuala in cughaire / noco cluinfea
in damgair,
IT iii 89 § 112
.
Murphy Metrics 60 § 85
(`hound-cry', Gloss.).
¤glecc, see coinglecc. co n-gabdáis cointéill ┐
echlusca duit `lash thee with dog-straps, etc.
',
MacCongl. 107.1
.
coneill (a
s.)
dog-leash
,
Acall. 3208
.
de genere
CorchuChonlúain,
Thes. ii 265.9
(
Ardm. 11b
). ga chonmhaoraibh `gillies',
Aithd. D. 20.5
. conmaor `intendant de chiens',
Études Celt. xii 532
. a conmír gl. offam,
Sg. 103b1
.
Ir. Gl. 276
. ferr cara inā conmīr (prov.),
ZCP vi 260.22
`a ham
is better than a morsel for a dog' (?),
RC xlv 88 § 5
. See s. 2
cara. conogam .i. archu, etc.,
Auraic. 5740
. tiagait iat i
conrechtaib `in the form of wolves' (of Síl in Faelchon in
Ossory),
Todd Nenn. 204.2
, cf.
¤ḟáel supra. (in n. loc.)
Glenn
na conricht,
Acall. 7716
. deisidh for a chon-righthibh hi
fiadhnuse na heillte `on his (a wolf's) paws',
BNnÉ 29 § 34
.
tar a conumbur (sic leg.) `dog-trough',
Laws ii 118.16 Comm.
See 1 cana, coinchenn, coinḟíad, 4 con, conchar.