n
o, n. later (LU) m. g
s. cruinn (later (LU) crainn), d
s.
crunn (see
GOI 50
). c.¤
m.,
IGT Decl. § 74
.
(a)
tree
:
crand .i. crē a fond,
Corm. Y 234
.
as máthir aṡotho feissin
cach nóen ch.¤
,
Sg. 65a6
. luib ┐ ní c.¤
gl. siler,
65a9
. inchruinn
toirthig
fruit-tree
,
Ml. 15b13
. dochrunn fessin gl. arbuta,
Sg.
61b8
(leg. don . . . ?, Edd.).
61b13
,
65a7
. cranna doiscairi
gl. lignorum uilium,
Ml. 92d6
.
etir anmmann innac.¤ ┐
anmmann atoraid innac.¤ sin,
Sg. 61b3
.
a (sic MS.) crand
mór,
Vita Br. 35
. dober donchraunn inn-ubull (Satan to
Eve),
SR 1272
.
no benfad a crand,
LU 4829
(TBC).
Nath
Coirpthe occá chrannaib,
5814
.
tri chrand co torud,
LL
32927
. ní lassamain cech n-óenchrand `a single log does
not flame' (prov.),
TBC-LL² 2041
. fear fongaib c.¤ mbech hi
faithchi `a man who finds bees in a tree', . . .
Laws iv 194.18
.
na aidérad clocha ná crunnu,
LU 4046
. tregort c.¤ tre
c.¤ cu `stake',
Ériu xxi 130.13
.
crand dond ḟīnemain find,
ACL iii 238 § 10
. mac in chraind a parrdus a seedling from
the tree . . . ,
Airne F. 53
.
mór do chuid do na crannaibh,
PBocht 11.24
(prov.(?), Ed.). fá tharr chroinn under
a tree,
TSh. 9000
. ?
nach fuirmhithe do chodhnach c.¤
occ cuimreach a chórusa,
Ériu xiii 21.29
. See 1 fír .
With qual. gen. of particular types of tree:
eccla croinn
áis an áraidh,
ACL iii 216.17
`quick-set tree',
P. O'C.
im
gcrand ngabala appropriated tree,
Laws i 202.2
.i. in c.¤
crosta,
206.8 Comm.
tria crand in tairmtechtais (tree of knowledge
of good and evil),
PH 3934
.
co crand an imarbois,
2393
.
c.¤ na haithne,
DDána 10.4
.
crand in báis,
PH 2392
.
crann
bethe,
Eg. Gl. 705
. coirt croind critaig `aspen',
Rosa Angl.
260.17
.
crand figed,
Grail 1458
. c.¤ fir `test-tree' (1 fír),
Laws iv 146.27
. crand gíus gl. hec pinus,
Ir. Gl. 563
.
crand
greni ┐ crand esca,
ZCP xxx 136.z
(Alex.). crand lauír gl.
laurus,
Ir. Gl. 564
.
duilléag chroinn ola,
Gen. viii 11
.
dulli
crand palmi,
PH 872
. ?
crann sálais,
Keat. Poems 532
.
c.¤ Sédair cedar,
Psalms xcii 12
. c.¤ teile lime,
Isaiah vi 13
.
ris a
nuile ch.¤ túise,
Cant. iv 14
.
Transfd. crand gel is tīr (of ray of sun),
Four Songs 12 § 13
.
Of persons:
ón chronn chnuais,
DDána 103.29
.
Cairbre
an c.¤ fa tiogh dtaraidh,
Ir. Syll. Poetry 69 § 13
. crainn tug
cúl re cáin chléire `
blockheads
',
Ó Bruad. iii 150.22
. crann
bagair a ghaolta
protector
,
Párl. na mB. 183
. crann mela
sponsor, patron (lit. honey tree):
Conallaigh mo chroinn mheala | Connachtaigh 's iad m'oideadha 'the Conallaigh were my patrons, the Connachtaigh my teachers',
Ériu lxiv 176 § 2.19
.
géag chumhra do chin ó Chonn | ag sin mo lubhghort, mo lionn | fáth mo cheana do ríomh rann | ar gcrann meala go bhfíon fionn,
Éigse xi 5
.
a chroinn mheala `honey-laden trees',
O'Hara 4069
.
(b)
wood (material), timber: c.¤ cruínd immuambiat
ocuan denum gl. rotæ,
Ml. 18b4
. c.¤ condid gl. lignum
`fire-wood',
Thes. ii 226.33
.
c.¤ a mbís de ós usce . . . íarann a
mbís i n-usci,
Airne F. 165
. etir cloich ┐ crand (a building),
RC xviii 39.31
(Tig.). Cf. a laithe an chrīarta / bud c.¤ leo a
cinn wood,
ZCP viii 208.32
.
Attrib. g
s. claidiub craind wooden sword,
LU 5417
(TBC).
5641
.
coss chraind
,
LL 38614
. each croinn (of Cross),
Aithd. D. 65.36
.
airm crainn,
Maund. 161
.
caislén crainn,
162
. Note also: saoir chruinn ┐ chloch carpenters and
stonemasons,
Párl. na mB. 262
.
(c)
staff, pole, bar, stock, plank, beam, axis; article or tool
of wood: crand tochartaigh, see tochartach. cen garmna cruind
`beam of loom',
Metr. Dinds. iv 332.9
. c.¤ tara tech (sic leg.)
(let) a piece of wood (be placed) over their coop (hens),
Laws ii
118.13 Comm.
a chrand cromchend
crozier
(of Patrick),
Trip.² 341
.
croind croma,
SG 44.25
. mo ch.¤ bassa
walking
staff
,
Aithd. D. 1.29
. mind lestraib . . . eiric . . . isin crand
handle(?),
Laws iii 192.2 Comm.
dairt i c.¤ n-airidi rail,
Críth G. 223
.
o crund co fraig,
LU 7376
`wooden rail (or
partition?)',
BDD² Gloss
. doratad c.¤ ar chleith (sic leg.)
airi the house was firmly secured (i.e. by a wooden bolt?),
Trip.² 604
. ni baí crand dond indsi fri aroile
beam
,
Anecd. i
2.5
(SCano). c.¤ mbith see 2 bí. a llos a lín is a craind
fishing-rod
,
LU 3072
`
boat
',
Fél. 52.31
. dá chrand cháela (of
bier),
Bard. P. 53.13
. an c.¤ baoi tresen idh `
bar
',
Hugh Roe²
14.17
. glaisíarna . . . / do cuireadh leo for crannoibh
frames
,
Duan. F. i 92.1
. c.¤ crithir `unsteady plank',
Dán Dé
viii 6
. c.¤ mna fighi
distaff
,
BNnÉ 191.24
. c.¤ suaite na braisce
`
mixing-stick
',
Lism. L. 302.18
. do ch.¤ tealaich
fire-raker
,
Oss. ii 38.w
. doiligh léimeanna c.¤ gceart (of steps of ladder),
Aithd. D. 62.20
.
c.¤ snais,
27.34
(`some weaver's tool(?)',
note).
Of
spearshaft, spear
:
for crund a duirnd Diarmató,
LU
9690
.
gai . . . gormrúadh . . . fora chrund,
7202
(BDD). la
crand for scīathu banging spearshafts on shields (in driving a
bull),
TBC-I¹ 1357
.
núall fri crunnu sleg,
Metr. Dinds.
iii 22.287
. síodh fan gc.¤ do chuaidh treimhit `
lance
',
Dán Dé iv 9
. croinn fhoghadh
spearshafts
,
O'R. Poems 15
.
sróll taisgreanta ar c.¤ (um ch.¤ v.l.) ga chur (of battle-standard),
IGT Decl. ex. 1227
.
Of
Cross
(calque from Lat. lignum
Deutsche, Kelten und Iren 99
): crist coc[runn achr]uche foir gl. cum lignis,
Tur. 123
. conidainm dunchrunn gl. crux Christi,
Wb.
8a5
. dul sa ch.¤
going on the cross,
Dán Dé vi 15
.
Mast, steering oar
: dorat . . . c.¤ fri tír he pushed off,
Trip.²
359
.
ar[r]o-tógaibseat . . . na séola for na crundu,
BDD²
477
. seólad crand dar muir `
ships
',
ZCP i 112.z
. nuair a shuidheadh iad air a crann cèille 'mast (?)'
SGS xviii 106.25
.
Of bed or part thereof:
Conall . . . etir ┐ crand,
LU 3299
(SC).
nonbur for craund siúil,
7607
(BDD). See séol .
luid do crunn ┐ do uaitni (of childbirth),
Thurn. Zu Ir. Hss. 43.34
.
Of axis in ogam writing:
is amlaid imdreangair crand . . .
saltrad fora freim in croind ar tus,
Auraic. 949
.
Of wooden musical instrument:
cuisle .i. c.¤ ciuil,
O'Curry 963
(
H 3.18, 415
). trí duirn isin crand chiuil (of harp),
Acall.
617
.
téda do chroinn,
Bard. P. 25. 3
. crand glesta gl.
plectrum,
Ir. Gl. 719
.
Laws i 126.32 Comm.
in c.¤ cíuil
aicci . . . a thimpan,
Acall. 3456
.
Note also: crand airgit
post
(?),
LU 3700
(
SCC 33
). sdiall
ar chapur a cc.¤ ┐ a ccrannoca airgid `bars and ingots of
silver',
TFrag. 8.10
.
(d) wooden piece used in casting lots; lot, destiny, fate: di
chorcruinn gl. de ligno sortis,
Tur. 132
. tri craind do cur a
n-usci .i. crand na flatha ┐ crand in ollaman ┐ crand in
lít[h]igh (that belonging to the guilty party sank, etc.),
IT
iii 192.7
-
8
.
a leith craind cuirithir,
O'Curry 437
(
H 3.18, 236a
).
co[r] c.¤ fors in lestrai naile (leg. n-uili) lots are to be cast between
all the hives (to determine liability for a bee-sting),
Laws iv
178.10
.
focherdsam crandchur . . . Mo chrandsa . . . taet ass ar
tús . . . is cétchrand co torud chraind dedenaig,
LL 12684
-
6
`a
first lot with fruit of a last lot',
RC xiv 407
.
forcerdar c.¤
eturru,
Laws iv 172.9
. ni bia . . . na ccrand cóir in their
true destiny,
Cog. 98.10
.
do thuit an crand for righ Midhe,
BNnÉ 298.6
. Cf.
is e crand t'fhir phosta . . . an gradh, mar
is e c.¤ an diabhail an fuath,
Smaointe B. Chr. 1888
-
90
(see n.).
Compds. With nouns: bolg as ambid crannbelan little
wooden opening,
Laws i 152.27 Comm.
im crandbolg `leather
scoop',
150.9
. delbsat crann-búar cobsaid `stout kine of
wood',
Metr. Dinds. ii 218.41
.
crandc[h]aingel .i. crannc[h]līath andsin .i. clīath isin c[h]rann eter laocha ┐ clēirc[h]u,
Corm. Y 371
, see caingel
O'Cl.
acc imordughudh cranncaistiall `wooden stands',
Stair Erc. 142
. ní rucsat úaim acht
crandchert `justice dealt by a spear',
TBC-LL² 3052
.
an chrannchruit,
Hackett² 17.w
.
croicionn crannchon na coille,
Duan. F. i 33.23
`
pine-martin
',
iii 332
.
crannchú bís
ic roduine,
Acall. 5573
.
crandord do gnídh,
Manners and Customs 376 n.
(cf. c. fri scíathu supra).
crann dordan .i.
crónán ┐ dordán,
O'Cl.
cranndretel cuirn (in list of dispensers),
Triads 231
.
lorg na crannlachan,
SG 264.12
`
teal
',
Contribb. 506
. don chronnlaoch `decrepit old man',
Ó Bruad. i 106.21
. ? gur éirig in grian ina crandmill cró,
CCath. cited
Contribb. 506
.
mors . . . Conaill Chrandomnai,
RC xvii 211.6
(Tig.) (leg. -domna ?). cloch-sairsi ┐
crann-sairsi carpentry,
Laws v 92.z
.
do crannsciathuip,
CCath. 4949
. ?
deadlaid craisech re crand-scem (leg. -éim:
thréin),
Metr. Dinds. iii 358.44
. ó rinn crainn-shleighe
`
spear-point
',
A. Ó Dálaigh xxxii 9
.
do scríobh i gcranntáibhlibh 'wooden tablets',
Keat. ii 101
. With adjj.: a chraoisioch crann-adhbhal his large-shafted spear,
MR xiv 31
. an
bachlach crandbriathrach of dull (?) speech,
BNnÉ 305 § 19
.
go
sleaghaibh crann-bhuidhe,
CRR² 25
. ablach crannchaem
having beautiful trees,
Acall. 2738
v.l.
doire crannrabhán
(= crann + ro + bán),
Magauran 436
.
cath . . . crann-ruad,
ML² 1182
. With vb.
gur crannbrissedh a craiseacha,
CF 130
.