n Orig. s, n. (
cich ┐ glun a ndemi thepide,
Auraic. 1852
). Later m. and f. g
s. and n
p. cíche. d
p.
chichib,
Anecd.
i 4.2
(
SCano 80
). Perh. orig. s, n., but cf. d
p.
cīguib
,
Corm. Y 145
. Note also n
s.
chiigh,
Cáin Ad. 8
, n
du.
dā ciich
,
3
.
cích cígh f. (g
s. -e),
IGT Decl. § 39
. m. (g
s. cích, -e, -a),
§ 46
.
(a)
pap, (the female) breast
:
cich haec mamma
,
Ir. Gl. 100
.
mo c[h]iche cen loimm,
Todd Lect. vi 83.6
. immacossaitiub
dá c.¤ cacha óenmná (threat of Bricriu),
LU 8089
(
FB 6
).
dī cīch mnā nochlōitis leis (of Bricriu),
ZCP viii 218.12
.
ba
cenn mna nō dā ciich noberthe i tasilbhath,
Cáin Ad. 3
.
di
chich a mathar Finnchoime,
IT i 142.18
.
dac[h]ōdar mo
chíghi-si i ndīsca,
Cáin Ad. 8
.
a ciche do taitnemh amail
t-snechta,
Lism. L. 3337
.
a boill imellacha ┐ a cighi,
Rosa Angl. 90.25
. delb mna o cichaib suas (of monster),
TTebe
523
. ár mbrollach ┐ ár ccíocha leis breasts exposed,
Párl. na mB. 562
. Of womens' supplication:
nochtaid a cithi ris ┐ a
n-ochta ┐ i n-urbruindi,
ZCP viii 538.18
.
tancatar uli
máthrecha . . . ┐ a ciche nochta,
PH 393
. cíche ar mná
gaoil gá ghuidhe (Mary),
DDána 7.9
. Of male:
fo ch.¤ curad,
Sc.M² 15
. eter a dí ch.¤
(of the Cyclops),
Mer. Uil. 61
.
da
ghreamaigh . . . / fá bhun a dhá chích an t-athach mór,
Oss. vi 202.16
. Of pierced breast or heart of Christ:
a luibh
leighis créachta an chígh,
A. Ó Dálaigh xiv 5
.
fa ghoin an
chígh a chead,
IGT Decl. ex. 1271
. do chuir don chrondsa an
chíogha / fondsa díona vm fhuil ébha this spear which wounded
the heart(?),
Carswell 246.5
.
Of breast (heart) as seat of emotions:
cíoch maithmheach
na maighdine,
PBocht 17.24
. breitheamh an chígh chruaidh
`sternhearted judge',
A. Ó Dálaigh xviii 10
. a labhairt chle
'na chighsin `his breast is full of evil words' (of critic),
Ó Bruad. ii 236.z
.
Applied to persons in metonymy: a ch.¤ na nóiden (of
Mary),
Trip. clxvi 10
. cīocha na heaguilsi (of the Apostles),
Mac Aingil 4878
.
(b) In phrases indicating attesting of loyalty, allegiance,
good faith, etc. by sucking the breasts of recipient (cf. Hiberno-Latin sugere mammellas, O'Brien,
Études Celt. iii 372
-
3
).
iss esside abac dide a chichesom fergusa ┐ gaba(i)s a gruaide
i nnairide a anacuil `this was the dwarf who sucked his, F.'s,
breasts . . . as a token of (asking) quarter',
Ériu xvi 38 § 5
(cf. xi 95). Less explicitly:
trí meinistri (`halidoms') fer Féne
.i. c.¤, grúad, glún,
Triads 63
. fir ciche ┐ gruaide, nime ┐
talman guarantee of breast and cheek, etc.
,
Rawl. 132a31
(
Cymmr. xiv 112.7
).
ratha cuibse ┐ ciche ┐ cride,
LL 4941
.
ata mor dona doinib / fo chichib macni n-Oeda bound in
friendship (loyalty),
Anecd. i 4.2
(
SCano 80
).
caradradh do
cholna .i. cairdes cíche ┐ glúine,
Ériu xiii 45.22
. Hence c.¤
in
special sense of
covenant
:
ná bris chíg, na briss cairdess,
TBC-LL¹ 3508
.
bāithfidear cīch ┐ cot(h)ach,
ZCP viii 195 § 4
.
(c) Other phrases. With vbs.: si oc tabairt a ciche do (of
Mary),
Todd Lect. vi 49.7
.
co tartur mo chiigh dō,
Cáin Ad.
8
. Note also: riú-so is sínte súgh do chíogh (addressed to
Ireland),
Hackett² xxxvi 150
. a gait de cígh to wean her,
Vita Br. 5
.
bentair L. da chich,
Thurn. Zu Ir. Hss. i 44.8
.
mo ch.¤ rosibh fed at my breast,
Todd Lect. vi 82.9
.
do chíogh
an uime do ibh? (: ríogh),
Dán Dé xv 6
.
a cíghe do dheol,
Arch. Hib. i 85 § 2
. With prep.: ┐ Laigh mac Sriangabra ar
cich leó being suckled,
Thurn. Zu Ir. Hss. i 44.2
.
noídin
. . . Catar for c.¤
,
Éigse vi 118.24
.
maic a mbroind is maic ar
chīch,
ZCP v 25 § 10
.
rí na cruinne ar a cíchibh,
A. Ó Dálaigh
xxv 3
. Note also: for oenghlún ┐ oench.¤ ro alta ┐ Eogan he
and E. were fosterbrothers,
SG 310.15
.
rod n-alt . . . éseom
┐ tri meic ind ríg i n-óenchliab ┐ for áench.¤
,
LU 1666
.
(d) Attrib. gen. a bhuime chígh an Choimdheadh `nurse'
(of Mary),
Dán Dé xv 8
.
banaltra cíodh Rígh ghil na glóire,
Párl. na mB. 2012
. cuisle an chíogha `mother's arm' (i.e.
Mary),
A. Ó Dálaigh xi 13
. fola in misa ciche the suckling month,
O'Curry 1876
(
23 P 3, 21 (23)a
). leanabh cígh suckling (of newly-born Christ),
DDána 17.1
. For noídiu cíche see noídiu. Cf.
naoídhe na ccíoch,
Isaiah xi 8
. dia mbeid aoinbheóil aoinchiche
(of close relationship),
Ériu xiii 16.17
.
(e) In transfd. senses. Of recesses of woods or tops of
mountains
(somet. perh. as prep. phr. i cích(aib) in the bosom
of, in the midst of, among
):
i bhfoithribh nó i gcíogh choille
(: díon),
Ériu ix 163 § 7
.
i ccigibh cnoc,
BS 58.13
. learga
buadha do chíogh gcorr (of hills of Ireland),
Measgra D.
50.51
. Note also: do ling crobhuing chaoin bhalsaim / as
cíoghuibh a cceas (? leg. creas, Ed.) a-mach (of branch from
tree),
O'Hara 3277
. tre chíghibh cíogh (? leg. craobh, Ed.)
gcorr (of water falling through branches of trees),
2645
. Of
the sea: ceol eachdra a gcíoghoibh cuain `on the breast of the
sea',
O'Hara 4154
. an fedh do chóidh o chígh cuáin inland,
Rel. Celt. ii 226.4
.
Other applications: a cholggairthe na gcíoch ngeal (of
castle),
DDána 68.34
`thou castle of . . . fair bastions',
Ir. Monthly 1920, 543
. clodib orduirn . . . go cichib oir `inlayings',
RC xii 60.18
. Of herb:
cīch .i. cich girg (sic MS.), luib asa
taet ass,
O'Mulc. 221
. Note also: cíoch-bhraighed (leg.
cíoch bh.) uvula,
Mackinnon Cat. 56.11
.
COMPDS. With nouns:
sreabh chorcra an chíoghasa,
Aithd. D. 65.38
. cíochoighir in chríochshlóigh `suckled heir',
O'Gr. Cat. 399.18
. ar cíchshlios cuain dochuadhas im aonarán
enclosed margin,
Hackett² xlii 33
. With adjj.:
cichban
cearbnad,
BB 23b6
= Cermnat chích-bán, Meyer Contribb.
(
Eg. 1782, 55a
).
cath cro cearnach cíchbhlaith,
IT iii 89 § 116
.
See also Cíchloiscthe, Cíchloiscech.