Arch. cén (
Ériu ix 48 § 23
,
xvi 146.7
below). The follg.
may contain a by-form cíana:
ed cíana
,
Harl. 5280, 42b
(cited Meyer Contribb.),
TTr.² 499
,
hi tir chíana
,
Trip.² 1438
,
if not attrib. gen. of the abstract cíana, q.v. Cf. also
cu ciana
,
LL 13576
(
Irish Texts i 33.10
.).
I As adj. o, ā
long, enduring; far, distant
:
c.¤ .i. fada,
O'Cl.
Attrib. of time: ho etartetarcur cián `at a long interval',
Ml.
88d13
.
sechmadachta ṅ-ocus ┐ c.¤
,
Thes. ii 229.26
. fri ed cián
for a long time,
TBC-LL¹ 1846
.
íar n-aimseraib cíanaib,
Imr. Brain
17.12
. ra charusa in laech út uair chéin for a long time,
TBC-LL¹
4560
. loc dam-sa . . . co hūair chéin,
ZCP
viii 312.2
. tri rei ciana `for a long time',
Ml. 90d14
.
iar reib
cianaib,
Ériu xvi 36.5
. dolodar . . . filid . . . riab cianaib
iarsna gnimaib-sea (`a little time'),
Auraic. 149
=
reib
chianaiph,
2452
. roan . . . fri ré ciana = multis diebus,
Lat. Lives 4.9
.
bui iarum imale fri Fergus re ciana,
Ériu xvi 37
§ 1
.
fria rē ciana,
Grail 629
.
bai cocad mor etarro fri re ciana
iarsin,
RC xxiv 186.9
.
le headh gcian,
Aithd. D. 52.5
.
Of place:
i crīchaib cīanaib,
ACL iii 224.20
.
adclos ua na
(fana v.l.) crichaib ciana comaidchi,
TTebe 694
. écndairc
cian ut ille
gl. absenti,
Sg. 138a2
.
i cendachaib cianaib in
domain,
PH 5500
.
tancatar a tirib ciana,
5497
.
Of persons: Colmān cian of yore,
Corp. Gen. 126.2
. Conán
máol coinntinneach c.¤
`wearisome (?)',
Duan. F. ii 258 § 37
.
Corpre comramach c.¤ (: fírian),
LL 15741
. Nial c.¤ Caille `old',
Arch. Hib. ii 61 § 42
.
Other applications:
ce beo i tairisium chian,
Airne F.
138
.
gidh céim c.¤
,
BS 120.15
. faghail chian distant,
Magauran 4396
.
in cú ch.¤ (: níad),
LL 29333
.
Predic. with copula, usually long (of time):
ni ba cián
ṁbete oca cloinib,
Ml. 28a10
. nipi c.¤ a masse in choirp
lasting
,
Wb. 28c25
.
ni ba cian mbias in pecthach,
Ml. 56c22
.
ni ba cián ṁbete and,
66d14
.
is cián arfolmas dún in sin,
Wb. 21a2
.
as cian do rairngredh,
Blathm. 127
.
is cian bus
cuman,
TE 9
(Eg.).
domun dīan / cia bether fair nī ba cīan,
ZCP vii 498.5
.
cian bhus bladh,
Aithd. D. 21.36
.
as cian ata
an sean-fhocal,
MR 286.21
. Of space: is c.¤ etarru `far',
Ml.
119d10
. im fochróib bá c.¤
`whether at hand or afar',
Sg. 151b2
.
ré nách c.¤
,
LU 1992
(
FA 6
).
In phrases. is c.¤ co it is long till (freq. with neg. shortly,
soon): niba ch.¤
(leg. c.¤
? Edd.) cu forcenn á saiguil gl. instare
tempus,
Ml. 56d7
.
níbí cian conid apail,
91d2
. mad c.¤ co tari
a fobdhub if it is not immersed quickly (a spear),
BDD²
1237
.
nirbo chian co toracht C.C. in sligid cetna,
LU 8530
(
FB 39
).
nir-bo chian do Chonchobor . . . co facca,
CRR 11
.
ní cian . . . co teccema frit-sa é,
Grail 2665
. Note also: nir cian
d'Ercuil . . . in tan nocunnuic in rí E. soon saw,
Stair Erc. 463
.
is c.¤ ó it is long since, far from. Of time: is c.¤ ós accobor
lemm far ríchtu I have long wished to come to you,
Wb. 7a3
.
is cian . . . o rot carus,
Grail 2359
.
robo cian o nach facca-som
iad,
1550
.
mairg nach cian ó dchualabhair,
Content. xi 4
.
cian ód cualadh,
Keat. Poems 1357
.
Of place: ni cian huaib imbíat `not far from you where they
are',
Mon. Tall. 151.9
. ni c.¤ úait here he is,
IT i 71.20
.
is c.¤
uait . . . airm in-das-fil,
TBC-LL¹ 884
.
In disjunctive phrases with gar: cid c.¤ cid gair gl. quanto
tempore,
Wb. 3c5
. cēn gair cech fān imthéit lēn `sooner or
later every wanderer comes to grief',
Ériu ix 48.23
. cian gar
dom beith it ingnais `whether I be a long or short while away
from thee',
LL i p. xvi 11
.
c.¤ garit co bráth,
307a8
(
SG
386.18
).
gēr c[h]ian gar,
ML² 156
. As quasi-conjunction
however long, as long as, while
:
cián gar ro batar for innuropair sin,
TBC-LL¹ 2038
.
cien goirit boi C. ig a díchur dhe,
2302
.
co na baoí tesbhaidh neith . . . cian gairitt battar
hisuidhe,
AFM vi 2276. 11
.
cid c.¤ gairit ro bás . . . atrochair
. . . ,
Acall. 4736
. cian gar co toirset nóim ind until (?),
2673
(cid cian gairit no co tí, v.l.). See 1 gar.
With prep. LA: rochīan limsa anad fri sodain I am not
prepared to wait that long,
TBC-I¹ 375
=
c.¤ lim-sa di shodain,
TBC-LL¹ 881
.
ba cian lasin righ boi an t-ara tall,
BNnÉ 323 § 33
.
cian lem . . . / tren tucc fa toirrsi m'aignedh it grieves me(?),
254.21
. fada ar saoghal d'éis na bhFian / ní cneasta ná
badh cian linn if I did not find it tedious,
Measgra D. 71.22
.
cíen liom 's ní ar a ghrádh `I long for',
Duan. F. ii 162 § 28
.
Note also:
is c.¤ dúni beith acot irnaidi,
TBC-LL¹ 991
.
Adv.: in ch.¤
gl. diu,
Ml. 38b4
. Cf. níbu in c.¤ (níbuncían,
MS.) riam gl. non multo ante,
32b17
. ro clos cian son a garma
`far',
Thes. ii 312.16
(Hy. ii) glossed: fo Herinn. co c.¤ dar
éis na haband `till long after',
Metr. Dinds. iii 168.20
. co cíen
`continuously',
Ériu xix 10 § 5
.
iar tochaithem a bethad dó
. . . co cian i fhechtnaigi,
PH 4296
.
II As subst. ā, f. (elliptical for
ré c.¤
, Zimmer KZ xxx 26
-
27
).
a long time, period
:
triasna cíana cotaislia .i. trisin ré cian,
LU 985
-
6
(
ACC 90
).
is cian mór ó 'tbaltsa,
9496
. baoi cian
d'aimsir ag coimhmeasgadh flaithis na Rómha `a length of
time',
Keat. i 226.19
.
mainistear . . . do bhí cádhasach cian
d'aimsir,
iii 1345
. In:
re cian do bhliaghnuibh,
Párl. na mB. 390
and
re cian d'aimsir,
Parrth. Anma 6000
re (see
1 ré) may be noun and cían adj. le cianaibh for ages,
Hackett² 21.15
. Of distance:
is c.¤ do thír már do muir / eturru
is Imlech Ibair,
ZCP viii 327.36
. In cheville: céin n-gle `temps
glorieux',
RC xvii 282 § 6
.
In a variety of adv. phrases. Without prep. (cach la
céin) . . . in céin n-aili: cach la céin aisndís dia throgai in
céin n-aili aisndis dind fortacht durat Dia do at one time . . .
at another,
Ml. 40b8
. in céin n-aili `at another time',
Sg. 8a9
.
in céin n-aili gl. nunc,
Ml. 39d12
. Cuaird Comgi Michíl,
Cuaird Comgi Muire a n-ainm laisim i cen n-ale (of Hymn
to Michael and Hymn to Mary) `respectively',
Mon. Tall.
137.20
. Note also:
dī-cechlacēin is diultad, alaill is aidbliugud,
Corm. Y 418
. nach céin (with neg. vb.) any long while:
arna bether ocu nach cein,
Mon. Tall. 164.17 (§ 89)
.
ní
beind nach céin i ndamnad,
KMMisc. 212.11
. See also
1 nach. Various: atat connarc cein `long ago',
Blathm.
102 § 38
(if not céin = féin, cf. tá chéin, for M. Milscothach
silence a while(?),
BDD² 447
).
is cīan mór hūadh ō dac[h]ótar
mo chíghi-si i ndīsca,
Cáin Ad. 8
. cian mór uadh `long ago',
CCath. 4067
. ro-haidnaiced is cian uad `long ago',
PH 657
.
do foillsighed dó c.¤ suil do thicfed long before he was due,
BNnÉ 328.22
.
For céin mair (with céin used as preverb,
GOI
241
) see maraid. Note further:
cein do mhair,
Blathm.
207
and n. to
825
.
canais moir,
34
, see n. to
133
. can mair
in clercin `long life to the little cleric',
Ériu v 236.74
.
cēnmair
Ulltaib,
TBC-I¹ 3424
=
bochin Ultu,
TBC-LL¹ 5748
.
bo chinmaír
rissa ṅ-gebat,
5707
=
cen mair,
TBC St. 4709
. Cf.
nī gcēinmair
doraa an māin (.i. ní mogenar dochonnaic an eladha),
ZCP
v 488 § 7
(B. na f.). céin mair seems to have influenced céin
móir in later language occasionally giving céin máir (see
below).
With CO: co céin móir for a long time,
LU 5230
(
TBC-I¹ 752
).
With DI from of yore, long; from afar
: ba di chein `from of
yore',
Blathm. 98
. do-arrchet di chéin no mbiad adrad dǽ
la genti gl. sicut scriptum est,
Wb. 6d8
.
o Adam co dilind
dein / in chet-aimser daib dichen,
Lec. 30 vb10
. is do chéin
gid so afar,
TBC-LL¹ 4689
.
can dodeachaig? . . . ní do chein,
YBL 174a40
.
boi . . . Petur i cómitecht Ísu do chéin,
PH
3135
.
do chéin mair anall,
7046
(see céin mair above). do
ch.¤ nó do c[h]omhfhogus `from far or near',
Duan. F. ii
62 § 12
. Also in pl.: robadar cethtri cridiscél liom-sæ de
chianaib `I have long had four darling wishes',
Mon. Tall.
136.20
. As quasi-adj.: sen-briathar do chéin `from of old',
Celtica iv 10.41
.
Tuatha De Danann dochein,
Lec. 58a10
=
BB 31a41
.
ar ṡeirc ind óclaích . . . di chéin,
LL 31153
(
TTr.
336
).
With ÍAR: in chaingnímai aili is iar ceín rofinnatar after
some time,
Wb. 29a30
.
iar cein,
PH 1024
. iar cein shortly,
Aisl. Tond. 105 § 3
.
íar cēin móir,
BColm. 70.18
.
iar ccein
máir iarsin,
BNnÉ 90.24
(see céin mair above).
iar ceín
mair,
BB 18a49
.
iar sin iar cenmair,
Ériu viii 174.33
.
iar
cen mair do Th. . . . co faca,
Aisl. Tond. 106 § 5
. ier cēin
mhāir `a long time ago',
Fl. Earls 208.30
. Note also:
cu-du-boing cein (.i. iar cein) comarba curu,
Bürgschaft 21.4
(for
féin ?).
With I N-. For variety of forms cf.
rachad a ccéin ┐ a
ccíana ┐ a ccíanuibh,
Bard. Synt. Tr. 26.19
. indtan noteigdis
i céin `when they went a long distance',
Mon. Tall. 129.21
.
taig drochcarad hi céin (proverbial saying),
BDD² 58
.
fer
bis a cein,
Anecd. i 15.1
(
SCano 501
).
dā ndeachaid Congal
a ccéin,
ZCP viii 109.1
.
seisrech . . . a toigheacht a gcianaibh
cuige,
BNnÉ 186.26
.
i gcéin 's i ngar,
51.14
. Note also:
rolaus cian i cein / ardo charait i mbrón,
LL 18615
. As
quasi-adj.: créd agaibh aoidhigh a gcéin `from afar',
Studies
1924, 241 § 1
. Rarely of time: ní tualaing ionchoisiod i ccéin
i gcuimhne for long,
Ériu xiii 29.11
. With ocus:
imb i céin
fa i n-accus beo-sa,
Wb. 23b41
.
i ceín ┐ i n-ocus,
Thes. ii
356.20
(Hy. vii).
cid i cein, cid a focus,
Laws i 240.17 Comm.
With ó. ó chéin from of old, long ago
: iarsindi ro-n-an
hua céin di aisndis dun popul gl. tam longum `after he had
ceased a while',
Ml. 126b1
.
F . . . . atbath ó céin,
Trip.² 1513
`long ago',
Trip. 133
.
is mé ro baeglaiged ó chéin,
LU 3921
(
SCC 44
). Bretain o chéin rodochumdaigset the B. had built
it long before,
Anecd. iii 70.2
. ós é sin ó chéin ar nós `our
ancient custom',
Content. xxviii 71
.
[Críst] roncuinnig ō
chēin chain,
ZCP iii 18.27
.
o chein mair anall,
PH 3422
.
ó chíanaibh just now, lately, already: fotdāilfind a nilparttib
ō chīanaib acht nīpad Fergus (C.C. to Etarcomal),
TBC-I¹
1198
.
mac na trí curad at-rubart a (= ó) chíanaib,
MU²
679
. ticbatis Herind o chianaib they would have reached
Ireland a while ago,
Snedg. u. Mac R 13.9
. leis an íairmbérla
adubhart ó chíanuibh just now,
IGT Introd. 30.18
. Used as
quasi-adj.
recent, just mentioned
: int urchar o chianaib `the
cast just now',
TTebe 2087
. is don drochgaidhilg o c[h]ianaibh
é above mentioned(?),
IGT Metr. Faults287 § 130
. gach re
cuidechta a cianaib every other company mentioned,
BCC
384.21
.
As n. pr. m.
tochomladh Céin a Caisil,
Anecd. ii 46.18
.
See also Corp. Gen.
III As conjunction
(a) (in) céin
(later also i céin
,
géin
),
céine (for)
as long as, since, when
. Folld. by nasalizing rel.
clause in O. Ir. (see
GOI 553
) and in later language
also with follg. rel. clause (see
Duan. F. iii 44 n.l
. ).
cein
mbith oc ic,
Blathm. 39
. cein ba dibh amhatair `since His
mother was of them',
103
. ceín rongabus i carcair `so long as I
am in prison',
Wb. 23b18
.
cene ṁ bether in hac uita
,
Ml.
107d8
. cene conmesarsa olseseom ┐ céne connoither mo thimnasa `as long as I shall give rules . . . and as long as my injunctions are observed',
Mon. Tall. 129.29
.
cen bai Cormac beo,
Ériu xvi 84.101
.
céne (cean a, MS.) forcomédaidh fírinni,
65.21
.
céin mbete i llucc irnaigdi / céne mbess coic fíal
findbalc,
iii 104 § 34
.
i céin ra búi seom aice-sain,
TBC-LL¹ 2956
=
an ccein,
TBC St. 2564
.
hi céin bae Issau ic
triall dont ṡeilcg,
Celtica iv 8.20
.
in cen bes coir dib,
Laws i
136.10 Comm.
i céin raibh nemh is talamh while heaven and
earth last,
BNnÉ 314 § 8
. in cein do bas arin cuirt `while this
assembly was in session',
Ann. Conn. 1228.5
.
in gein ronbuí
'na bethaidh,
Duan. F. i 55.8
(`a pseudo-archaism', iii 44).
géin bhus beo,
Content. ii 42
. ? Cf.
cen bad buidech,
Metr. Dinds. iii 192.35
(leg. céin, Corrig.).
(b) céin co
until: cein conid ris `till I reach him',
Blathm.
102 § 42
.
an frim céin córda sille,
LU 3807
(
SCC 37
).
céin co tí
. . . don chath,
5872
(
TBC-I¹ 1403
).? ní béra demon díb nech /
cen corop (leg. cor'p) óg nó aithrigech `while they are perfect',
BColm. 52.7
. céin co n-ebar in fín nua imalle frib (words of
Christ at Last Supper),
PH 2995
.
céin go dtarrastair .i. no
go dtarla,
O'Cl.
gen gar muig rempu till they won the victory,
BNnÉ 310.12
. Exceptionally with art.:
in céin co roiscc in
ceilebrad,
Grail 1790
, ? Cf.
cen co tola,
Fing. R. 181
(see n.).
COMPDS. With nouns:
iar ccianaois,
AFM ii 640.12
.
cienaimser ria n-a thōgbāil,
Fl. Earls 110.15
. a chisde na gcianbhann lúidh (to a prince),
DDána 79.27
`O thou who art
skilled in the old valour feats',
Ir. Monthly 1921, 247
. ?
Colla
Uais uas chianbla chain,
LL 15753
.
tochombaig Ciannacht
cianbruige,
Laws iv 8.17
`C. has recovered distant lands',
Celtica vi 227.5
.
i cind chían-chóicthigis,
TBC-LL¹ 2050
(as two
words
LL 9331
and so also at
22815
).
ní ro chumaingsiot a chianchosnamh fris in lion sloigh,
AFM vi 2026.9
.
bud
fata bas chianchuman,
LL 7822
(
TBC-LL¹ 294
).
co crich cinnte
. . . cein-eisergi caich,
MR 264.5
.
a gcáoile ┐ a ccíaneitche,
Ériu v 80.12
. hí cíanfoccus at some little distance,
BDD² 626
.
dála . . . catha chianfhoghla,
DDána 83.8
.
clogat . . . cianḟulaing,
MR xiv 21
.
ar gcabhra i gciainimneadh,
Aithd. D.
76.8
. cichsot cēnmuir `shall advance to the distant sea',
Ériu
xvi 146.7
.
With adjj.:
isin set cianfotta,
BB 240b15
. tellach dá
dechmad / cíanramar `long and solid(?)',
Celtica vi 221. 11
(
Laws iv 4.18
) =
cennramar,
O'Curry 846
(
H 3.18, 384b
). With
adjj. derived from nouns:
seanoir cianaosda,
MR 42.6
.
sein
leabar cianáosta,
Gorm. p. xviii
. a chloidhiomh . . . cianainignech destroying far and wide,
MR xiv 24
.
clanna cianairgnecha Cuirc,
Caithr. CC 81
. do Macc cían clothach `far-renowned',
BDD 157
.
rosc corrglas cianradarcach,
BB 427a36
.
níor bhó cianṡaoghlach somh iar ngairm tighearna de,
AFM vi 1996.9
.
do bhuidhin chuirthe ciainsiublaigh,
AFM vi
2318.7
. deaghmhac cian-teasdach Conchubhair far-famed,
Miscell. Celt. Soc. 177.w
. an chloch cian tuinigte `enormous',
AFM
vi 2012.11
.
ben bhocht chumhthach chíantuirseach,
Ériu
v 80.5
.