n
io, n. (1 cara). See
GOI 169
. Later m. and
f.,
IGT Decl. § 1
.
(a)
pact, covenant; peace
: In O.Ir. glossing
pactum (foedus,
Ml. 18d8
).
cáird,
Thes. i 5.18
.
cairte,
ii 7
(
Acr. 17v
).
c.¤
,
Ml. 91c1
. a
s.
c.¤
,
91c9
. g
s.
in chairdi
,
110a4
.
d
s.
cairdiu,
18d8
. n
pl. c.,
91b13
,
104a2
,
cairdea,
93c17
. g
pl.
c.¤
,
105a2
.
na fir ris a mbí cáirde dhuit,
Ériu xiii 45.20
.
cuir
┐ c.¤
,
31.11
.
atbert pa haoncairdiu fon Eilg,
ZCP vii 305.4
.
it lóig, it úain co ndath / co cairddi, cen immarbad,
Imr. Brain 38
`at peace',
Murphy Lyrics 39.6
.
dognid c.¤
,
Anecd.
i 57 § 56
.
cáirde .i. síth no cairdeas,
O'Cl.
Legal. Of peaceful relations or pact either within a
particular territory or between two or more territories;
local peace
, as opposed to cáin the general law. See
Críth G. p. 80
.
nocho dlegar c.¤ do denam a naen triucha céd
dogres, acht itir da trichad ced; . . . is i aithne in ch.¤ a denam
itir da thuaith trichad ced,
O'Curry 1005
-
6
(
H 3.18, 428ab
).
aos cáirde .i. an drong bhíos fon statúid síothchána da
ngoirthear cáirde; sith no riagail ordoighid lucht críce no
da etc. eatorra féin, ┐ bí cáin fo Eirinn uile ┐ cach ag adradh
dhi, Mac Firbisigh Gloss. cited
O'Don. Suppl.
gell slógad,
gell rechtge, gell cairddi (of king pledging his subjects at an
óenach),
Críth G. 507
.
i n-inchaib smachta cana nama
. . . eiric c.¤
,
Laws v 442.5 Comm.
i cain no chairdde,
422.2
.
muna tabri cain no c.¤
`cāin or treaty',
BCrólige 43
.
slan c.¤
[rig],
Laws i 230.23
.i. eneclann don rig i mbrissidh a cairdi,
232.16 Comm.
giall fri cain, aitire fri cairddi (of securities),
260.17
.
traethad c.¤ la rig ┐ tuaith,
50.29
.i. . . . trentimarcain
na tuath don rig fo smacht cana no c.¤
,
52.14 Comm.
bo
biata na flatha in tan bis oc denam [cánu ┐] cairdi tara cenn,
134.35 Comm.
See also under cáin.
oc in cet cairdi do gneth
itir Ulta ┐ Feniu, dia mbai urbagh nUlad,
O'Curry 805
(
H 3.18,
373a
); cf.
O'D. 2303
-
4
(
Rawl. B 506, 30a)
.
cis lir c.¤ docuisin ?
Ni ansa, a tri. C.¤ nairdbige . . . ┐ c.¤ nimdilsi criche . . . ┐ c.¤
feine,
O'Curry 524
(
H 3.18, 262b
). c.¤ urradais, ib. See airdbide,
imdílse, aurradus. See also
ZCP xv 326
.
in c.¤ righ, mí gacha
raithe do sidhe; masa c.¤ tuaithe tri caecadhais doibhsidhe
in cach raithe acht i ngeamhradh, ┐ ceithri caecadhais daibh
is in geamradh; . . . cid fodera conidh sia c.¤ na tuaithe ina
c.¤ in righ ? . . . measu a n-eacmhaing re himthecht ria, dia
turbroither hi ina acmaing in righ,
O'D. 2303
(
Rawl. B 506, 29d
).
cain criche (.i. cáin Patraic), cain cáirde,
O'D.
560
(
H 3.17, 439
).
c.¤ ro buí ac na dainib andsin ar dús, ┐
táinic cain cuca fuí,
O'D. 1603
(
H 5.15, 11a
). In transfd. sense of
territory with which pact etc. exists (see
Críth G. p. 80
):
fácabar fri dénum n-échta i cairddiu co cenn mís (of aire
échta),
Críth G. 259
. beirthius . . . co cenn cairdi to the
limits of the allied territory,
366
.
(b)
respite, truce, delay
:
ni baí tra carti dóib la C.C. iar
tain,
LU 5882
(TBC). ní forcraid c.¤ dano aní sin (of
respite of three days and three nights),
8755
(
FB 56
).
tuccsat do an c.¤ hisin,
Mart. Don. Apr. 17
.
rogáid díb . . . /
c.¤ co arnabárach,
Metr. Dinds. iii 446.82
. c.¤ dún co matin
dō `grant us a respite for him till morning',
MacCongl. 29.4
.
tainig bhur gc.¤
your time is up,
Prolegomena 54.12
.
gan
cháirde gan choigilt,
RC xiv 30 § 10
.
is briathar dam-sa
guma gerr an c.¤ sin,
CF² 892
.
gé madh gearr c.¤ na comha,
IGT Decl. ex. 108
. mo ghēnair ghabhus c.¤
(with play on c.¤
and cairde friends),
O'R. Poems 2077
. a grás nocha ghabhann
c.¤
`tarries not' (of Mary),
PBocht 4.26
. c.¤ aithghearr is eadh
fhuarais (from grave),
DDána 43.4
. a ch.¤
`to leave him out',
Content. ii 29
.
With gen. of length of respite: cardi in lae-sin `a truce on
that day',
Ann. Conn. 1249.9
. c.¤ bliadna `a year's truce',
TTebe 815
. cardi mís `a month's truce',
Cog. 118.26
. With
descriptive or obj. gen.: cardi chlaidib for C.C. cessation of
hostility,
LU 5834
(TBC). óen-chairdde in óenaig `unbroken
truce of the fair',
Metr. Dinds. iv 152.69
. ar eagla ch.¤ an bais
`differre nolentes mortem',
Smaointe B. Chr. 3970
.
c.¤ comhlainn,
Oss. iii 295.4
. Prov. go mad ionann mo ch.¤ / ┐ c.¤ Mic
Coisi an unlimited respite,
O'R. Poems 2123
and
2077 n.
(c) In phrases. With prepp. cen ch.¤
immediately, quickly
:
innis dúinn gan ch.¤ anuis,
Anecd. i 26 § 12
.
do dhealbh gan
ch.¤ . . . / fairge,
Dán Dé xxxi 5
. lucht fóirthe cneadh gan ch.¤
(viz. physicians),
Studies 1920, 567 § 16
.
dá anmain . . . gan
cháirde / díon na n-aingeal,
Keat. Poems 543
. As quasi-adj.:
cath can chardi unremitting,
LU 3204
.
do dhúais gan cháirde,
O'R. Poems 3269
`incessant gifts', Gloss. for (ar) c.¤
as quasi-adj.: ar c.¤ a-tá a thóraidheacht (of a raid) postponed,
Aithd. D. 21.12
.
.iiii. fichit bó . . . dā fichit ar cairdi co belltaine,
BColm. 92.2
. With follg. prep.: c.¤ do thabhairt do
Dhál Riada gan dul da n-argain to defer raiding the D.R.,
Keat. iii 1506
.
um ch.¤ bliadhna do thabhairt do Mh. . . .
gan a ndíbirt,
1910
. c.¤ fan síoth ní sirthear delay concerning
the peace,
PBocht 21.10
. is frit mo ch.¤
I have a pact with thee,
Fél. Ep. 534
. dobertsom cairdi friusom granted them a
truce,
TBC-I¹ 2900
.
conom raib cairte latt frim budin,
LU
5539
(
TBC-I¹ 1057
). do muin cairdi fris `on account of his
affinity to him',
Expugn. Hib. 9
. d'iarraidh cáirde re comhairle
`time for counsel',
ML 20.13
.
ro íar síad cárde le cómharle
air Gholl,
CF Eg. 223
.
eadh ┐ c.¤ do lēcud dō fri hiaraidh in
scēoil sin,
ACL iii 4.15
.
cairddi mán ṁborrama co lluán,
LL 306b12
(
SG 385.13
). c.¤ im ní . . . / ní chuinngheann
`he does not ask for delay about giving',
Magauran 2912
. fada
a ch.¤ im chóir a ghon `long is the respite . . . to atone for His
wounds',
Aithd. D. 67.15
.
With verbs. fo-ceird for c.¤
, fo-ceird c.¤ for, léicid for c.¤
puts off, delays, neglects
: in rí rom-cuir ar cairdi / nimléicfe
fo bith mairgi gave me length of days,
Acall. 1856
. cuirthior
. . . / mo dhán . . . / ar c.¤ mbronnaidh go haimsir d'áiridhe
`delaying my reward for some time',
Aithd. D. 19.3
.
beag
nár bhfearr a cara ar c.¤
,
IGT Decl. ex. 15
. nár chuir aonfhear
ar cáirde `who never put off any man',
Oss. iii 295.18
.
nách
cuirfe an aithríghi ar cáirde,
Mac Aingil 1347
. Cf.
ní dam
cuirfe ar choir cairdi,
Acall. 802
.
na cuir cairdi air,
Ériu v
136.108
. ar chách ná cuir c.¤
`put not off the pardon of the
world',
A. Ó Dálaigh iv 9
. ar c.¤ ná leig do lón `delay not to
make provision',
PBocht 7.7
. da léiccthi ar cáirde gan a
sccriobhadh do lathair `be neglected',
AFM i lvii 1
. With
ellipse of vb.: ní dúal c.¤ ar creich ngeimhil `it is unfitting to
postpone a raid for captives',
Ériu ix 162 § 1
.
ar m'fhoghnamh
ní huair ch.¤
,
DDána 11.5
.
ní gnáth c.¤ ar a chrithribh,
24.18
.
téit ar c.¤
tarries, is delayed
:
ar eagla go rachadh an bas ar c.¤
,
Smaointe B. Chr. 3920
.
an ceart dochóidh ar c.¤
,
DDána 48.5
.
In chevilles:
adbul cairdde,
LL 16031
(
Todd Nenn. 233
).
gan cairdi cealgaígh,
BB 29a3
.