adj
o, ā
I
(a)
whole, sound, unimpaired, healthy, safe
: s.¤ gl.
sospes,
Sg. 66a27
.
salu[u]s .i. slan,
KZ xxxiii 72 § 48
.
sanus
.i. s.¤
,
Ir. Gl. 633
. is airi asbiur ám am s.¤
` 'tis therefore, verily,
I say "I am whole"',
Sg. 143a1
.
mad slaán in ball iarna galar,
Wb. 12b11
. cid ind aimser indat sláin ennaic som gl. salui
innocentes,
Ml. 76a6
. huand fairsingmenmnaigi sláin, gl.
magnanimiatate (sic) salua,
136a14
.
ind foisitiu . . . imfolngi
in duine s.¤
,
Wb. 4d33
. dobert in cú in caírig s.¤
(sláin, v.l. See
GOI p. 157
,
676
).
rí ro-sáer Susannam sláin,
SR
7357
.
rod duschi súan s.¤ subach,
LU 3593
(
SCC 30
). a gell s.¤
cona ḟuillem do aisiuc the whole pledge with its interest to be
returned,
Críth G. 288
. dar cend trín a sotha sláin `in return for a third of their whole progeny',
Féil. Mhic Néill 297.29
.
tri hanairt slana,
SR 2221
.
conarlaic dó . . . | siriud s.¤ na
saccraide,
3036
.
tangcatar . . . s.¤ amach óna slogaib,
BColm.
88.1
(adv. ?).
amhail téid éin-bhiadh amháin . . . i ndochar don
easlán ┐ i dtarbha don duine sh.¤
,
TSh. 1113
. Of a judgement:
ra-huicc-siut bretha slana `sie erhielten (fällten) heile (= volle,
richtige?) Urteilssprüche',
Ir. Recht 9 § 12
. midair mesemnacht
s.¤
`he passed a sound judgement',
Laws i 10.y
. In phrase is s.¤
a menmae is joyful, in high spirits
:
niba slániu de latt do
menma . . . dia n-aicigther,
LU 6118
. ro badh s.¤ a menma ┐
roptar buidhigh dia thuitim leó `were in high spirits',
AFM v
1814.2
. In adverbial expression slán c(h)íall: lotar as slán chéill dia tuaith 'they went safe'
Blathm. 71
.
slancheill chein duib, a muindter,
Auraic. 536, cf. 3166
. In greetings: s.¤ bee gl. sana sis, ave,
ZCP vii 494 § 103
(Enchir. Aug.).
s.¤ ann dá súainleabthuibh sróil,
IGT Decl. ex.
1112
. ná rab s.¤
d'ḟéasóig an ḟir `bad health to the fellow's beard',
TD 37.2
.
(b)
saved (in spiritual sense):
is tre sodin bid s.¤ a anim som,
Wb. 9b7
.
cid natat sláin ind huli mátchobra,
28b1
.
in-tíí
baithsither ┐ creitfes biaid se s.¤
,
PH 3705
.
diam s.¤ a cubus
bid s.¤ a anum,
Laws iv 32.20
.
(c) Of a person noble, perfect
(cf. meaning (e) infra): la slúag
s.¤ soer sodath `noble',
Fél. Aug. 10
. sūi slān sothchernda
sochlach perfect, accomplished,
Bruchst. i 48 § 2
.
Samson s.¤
serig,
SR 5356
. cleithi laighean leghnidhe | suí s.¤ seghainn
sochlach `a perfect, comely, prudent sage',
AFM i 512.14
.
do
sruithib slánaib sochenélachaib fer nÉrend olchena,
Ériu iv
124.18
.
(d) With blíadain
full, complete
:
ar ni tosceli argumint acht
bliadni sláin,
Thes. ii 18.32
(BCr.).
tri bliadna trichat ropsat
slána do Christ,
LU 2544
.
o roptar slána a secht mbliadna,
9045
(
FB 79
). bliadhain ┐ trí fichid fá s.¤ dó ag teacht i
nÉirinn `he had completed his 61st year',
Keat. iii 217
.
(e) Legal
exempt, non-liable, safe
: is iat daine i[s] slan don
eclais do leagan as `the persons whom it is safe for the church
to let escape',
Laws iv 236.1
. is slan doib uile dia mbe trebuire
they are all exempt,
v 146.24
.
atait secht n-aithne . . . nocha
dlegat a taisic .i. is slan gach aithne dib so uile,
190.27 Comm
.
slan cach tothlaigthe dia fiastar cach a saithiud,
iii 12.12
.
sellach lan feich . . . ┐ sellach slan,
i 240.26
. bit sellaig slana
and chena .i. cleirig, ┐ mna, etc.,
242.10
.
slan cach soc[h]omsa,
cach soc[h]obus, eslan cach n-ecobus i cain lanamna,
Stud. in E. Ir. Law 2 § 1
=
Laws ii 342.5
. imdich cach corp a meamra,
ma[d] socorp, sognimuch, sobesuch, slan, sofoltach free from
legal liability,
ZCP xiv 369 § 30
=
Laws ii 278.20
. bid slan
tú o fholaid Crist `thou shalt be free from the enmity of Christ',
PH 803
.
deprived of, not entitled to: co ffoccarthaoi s.¤ é
d'ionchaibh a chomairgedh `that they might proclaim him not
entitled to protection',
AFM ii 1072.17
II Subst. Of persons o, m. In abstr. sense o, n. s.¤ (ón
choroighecht) m.
IGT Decl. § 38
. s. m.
§ 96
.
(a) a person free from legal disability, a sound person: in tan
immurgu is creicc iter dá s.¤ is comsruit[h]iu naidm `wenn es
jedoch ein Kauf zwischen zwei Vollständigen (mit gleichwertigen
Objekten) ist',
ZCP xiii 22.30
(translated
Bürgschaft 10 § 30
).
lan cach slan,
Laws iii 12.12
.i. is [s]lan he ima astad o bias
lanad folad comtoirnithi ann .i. is amail no beth lan fola ann
dia mbe a slanugad o cind,
20 Comm
.
fáilid cech s.¤
,
Tec. Corm. § 13.11
.
(b)
wholeness, completeness, the state of being uninjured,
health (physical and moral): ferr s.¤ sásad `it is better to be
healthy than glutted',
RC xlv 77.x
.
go n-ar therno as an gcath
idir sh.¤ ┐ othrus d'fhearaibh Mumhan,
Ériu i 92 § 42
.
da leicced
Poimp da miledhaib slan a claideb d'imbirt forra-somh,
CCath.
3753
. s.¤ a mhenman full desire
: ar a doilgi leis can slan (lan,
v.l.) a menman do tharrachtain for a naimdibh `because of
his distress in not having taken full vengeance on his enemies',
CCath. 1476
.
s.¤ a mhenman d'échtaibh ┐ d'aidhbenaibh
d'faghbhail forra,
Hugh Roe 286.2 (fo. 75b)
.
(c)
immunity, freedom from compensation, safety
:
rod bi slan
sert[h]oimilt caich di arailiu cen ecubus,
Stud. in E. Ir. Law
54 § 26
(=
Laws ii 388.14
).
dligid slan craidhe a reir breitheaman,
Laws iv 58.5
.
slan .i. maithem, ut est ni slánaigethar
truagh triunu . . . nach eitir leo a n-agra um aní berait uatha,
O'Dav. 1410
. atbert co tibred slan do Laignib ar tidnacal
Mailodrain dó that he would spare the Leinstermen in return for
the surrender of M.,
Rawl. B 512, 115d17
. ronbia s.¤ do neoch
dorigni-siu `we shall be absolved from your offences',
Ériu iii
136.44
.
(d)
indemnity, compensation
:
cate s.¤ a gill,
Críth G. 284
.
slan ngill fir nad urnaidit ceart fri cach,
Laws v 178.5
.
is
dosuigiu ro suide slan ngill iar fut, ro said a slan side co ruice
ur-lan cumaili,
340.19
.
nis fuigli nad ergeouin na bi mesach
slan na fretech,
i 266.13
.
curub tualaing slan ┐ fretech .i. s.¤
dara cenn budéin ┐ fretech dar cenn a fine,
O'D. 1632
(
H 5.15,
17a
).
im tobach a slain,
Laws i 192.12
. saigid a slan iarum
ar aithgabail `er betreibt darauf seine Schadloshaltung auf
Grund von Pfändung',
ZCP xiii 24.11
(translated
Bürgschaft
13 § 42
).
ar-dibdai slan ┐ fuillium ┐ meath ┐ somaine fuilliuma,
ZCP xiv 377 § 40
(=
Laws ii 290.25
).
atait secht n-erca i
tuaith asren a fine nad con tuillit slan na somaine cidhbe
as-do-comra,
Laws v 182.6
. atait secht ratha eirnither la
Feine ada andsum slan ┐ somuine fria tintud `die Rückerstattung oder den Ersatz seiner gegebenen Werte',
220.10
(translated
ZCP xiv 377.24
). s.¤ uile a ndorónad and restitution for
all that was done there,
LU 6660
(TBC).
da fhis in tibritis
slan dia bhfoghail . . . asbertsat na tibritis s.¤ doib,
Lism. L.
2976
.
(e)
surety, security, guarantee, agreement
:
ro gabustair slanu
um a comulladh,
Laws i 6.1
.
slan .i. achtugud, ut est arna
combet na slana-sa . . . .i. na achtaighthi,
O'Dav. 1478
.
na slana
badar aturo .i. maithe Ulad,
RC xviii 286.25
(Tig.).
ro fuair
[Fergus] gur marbhadh iad tar a shlána féin,
IT ii2149.684
.
ní gabthái fer díb sin isin bhféin . . . nó go tucdais [a] naitri
. . . slána tairrsib,
SG 92.23
. teid dagra a shlana ar O nDomnaill `to make a claim on O'D. for violation of his surety',
L. Chl. S. 17
.
mac righ Connacht do bhásughadh . . . tar
slánaibh ┐ comhairge Coluim Cille,
AFM i 190.9
.
a cur a
slanaibh fair im chert do dhénamh eter gach naon,
BNnÉ
203.1
.
nír chuir a cor no a slán (sláin, v.l.) sinn | nírbh ál (áil,
v.l.) linn gan dol fa dhoirr,
IGT Decl. ex. 1002
.
biad araili,
slanaib síd | i ngrádaib icond ardrig,
SR 3275
.
ná heirg i
slánaibh síotha,
TD 15.45
.
(f)
challenge, defiance
: dorat a slan do `she defied him',
Laws
v 276.2
. s.¤ carad nó neamhcharad | a dhul uaibhse fá eiteach
I defy friend or enemy,
Measgra D. 20.15
. do ṡlán a Thaidhg
a ṡéana `I defy you to deny it',
Content. xv 33
.
bíodh s.¤ gach
éinḟir eólois | go ndearna craobh chaithreach Breagh | taom
budh aithreach dá aigneadh,
TD 17.59
. tugadh s.¤ gach fir
impe `all men have challenged her for their own' [viz. Ireland],
O'Gr. Cat. 466.18
. bīodh slān na fēine fām' fhastōghadh
I defy the Fian to catch me,
Feis Tighe Chonáin 343
. s.¤ cogaid fá chloinn
Uilliam `a defiance of any war against Clanwilliam' (i.e. a warning to all not to undertake one),
O'Gr. Cat. 376.12
.
bíoth s.¤
cháich fá chomhardha | go bhfuil d'oighreacht ar Ḟiadh
bhFáil | acht foirneart gliadh dá gabháil,
TD 17.1
. a sh.¤ soin
futhaibh I defy them to do so,
Keat. iii 4225
. a sh.¤ fútha ainm an
Phapa sin do thabhairt uatha I defy them to name,
Eochairsg.
3.25
. tabhair mo sh.¤ fa Israel `defy Israel',
Numbers xxiii 7
. benfat-sa de a chenn | ’s a shlán fa fheraib Érenn 'whatever the consequences to the people of Ireland'
Celtica x 108 § 17
.
(g)
farewell
:
slān na trēd, slān na tāintead,
ZCP viii 230 § 17
. In phrr:
slān ūaim do Leith Cuind,
ZCP viii 230 § 14
.
léigidh so i ndán do dhéanaimh | nó no slán dá seinsgéalaibh 'allow these to be composed in poetry or else bid farewell to their ancient histories',
Giolla Brighde 212 § 31
.
slán agad, a Mhurcha mhóir,
PCT 151
.
Compds.
(a) With nouns.
¤aeb
perfect beauty (?):
ri rodelb
datha na ṅgaeth | rosderb fri sratha s.,
SR 54
.
¤aisecc
safe
return, restoration
: do comallad brēithir . . . Coluimcille ria
slánaisec . . docum a mathar doridhissi for his safe return,
RC
xxiv 62 n. 5
.
¤alt:
iarom ba halacht Mugain | s. rodá samsubaid,
LU 4300
.
¤abb
noble abbot
:
ranag i Rachrainn na righ
| gu slanab sil Cuinn is Che[i]n,
ZCP x 53.10
.
¤breth: dia
sasar slanbrethaib seanc[h]a[d] la Feine complete, correct
judgement (?),
Laws v 458.9
.
¤chaingen:
ri co saidbrib
slanchaingen,
SR 8097
.
¤chotlud
sound
sleep
:
s. Iohannis,
Fél. Dec. 27
.
¤chrécht a wound in the
state of healing, a healed wound
(?):
atrái a maic mór-Ulad fót
sláncréchtaib,
TBC-I¹ 1812
(rhetoric).
¤chride: is tre ḟir
flathemon . . . somaine sadaile slanchride `heiles Hertz',
ZCP xi
81 § 13
.
nis nernifi sith slaincridhe,
Leb. Gab.(i) 28.21
.
¤dílgud
complete forgiveness
:
slandilgud cinad Adaim,
SR 1654
.
mad
sháil línd slan-dilgud ar cinad,
PH 5218
.
¤dliged: is ed
didiu s. salto salua ratio,
Thes. ii 10.5
.
¤ḟuidir one of the
sub-divisions of the `fuidir' class of tenant (exact meaning
uncertain); see
Ir. Recht p. 75
: ataat .uii. fuid(i)re la Feniu . . .
slanfuidir, soerfuidir, ibid.
65 § 7
.
¤íc
complete cure; salvation
:
srotha slanicí somblasta somilsi,
BB 243a24
.
dá chur
san tobar shláin-íce,
TSh. 4733
.
do'n chorn tsláin-íce na
Páise,
Eochairsg. 52.3
.
¤íccaidecht
salvation
:
sláinícaidecht do anmannaib complete redemption of souls,
Blathm. 168
.
¤íccid, later
¤íccide a saviour; a
healer
:
ro chreit in slánicid Isu Crist,
LU 2270
(FA).
eipistil
int Ṡlánícceda ar Coimded-ne,
Ériu ii 192 § 1
. as éisim
sláinícidhe tsíl Adhaim aithremail the healer,
ZCP viii 205.13
.
Also a salve, balsam
:
admuinur in slánicid foracab Diancecht
lia muntir corop slán ani forsate,
Thes. ii 249.9
.
cengal na
mbuidél ina roibe in tslániccidh,
RC xix 40.9
.
¤ṡén
healing
omen
:
lossa síde ┐ lubi ícci ┐ slansén,
TBC-LL¹ 2478
.
¤ṡúilige:
ro geallad nem ┐ s. (slánsánlige, v.l.) don tí la[sa] mbíad . . .
in t-ámrad-sa Senaín good eyesight (?),
ZCP iii 225.3
.
(b) With adjj.
¤chréchtach:
go beith sleamhain sláin-chréachtach dhó,
TSh. 2321
`in a state of healthy, rapidly-healing wounds?' Gl.
slánaigid triana fertaib . . . corbat
sláincrechtaig dia éis,
Lism. L. 3127
.
dobhí slemhon sláin-chrechtach iarsin,
Ériu v 102.7
.
¤dírech quite straight
:
emuin .i. eomuin, eo rectum uel bonum moin a monte. emuin
didiu slándīrech,
O'Mulc. 388
.
¤etarg(g)airech: rop s. fírión
iter lobru ┐ tríunu impartial (lit. soundly-mediating),
Críth G. 526
.
(c) With verb: slán-seiss
hail
(lit. thou shalt sit safe),
LU 8242
(
Hail Brigit 1
). See saidid.