n
ā, f. n
s. also gail; d
s. and a
s. occas. gal.
goil,
IGT Decl. § 14.17
. gal (grēine) o, m.
§ 73
; g
s.
an ghoil gréine,
ex. 1564
; d
s.
ōn ghal
,
ex. 1567
. Used to form vn. of compds.
of 1 fichid, e.g. irgal, dígal, etc., prob. also in ecal (<*ek(s)gal),
esgal
(gl. [a]estus,
Ml. 96b11
). Possibly orig. sense is
seething
heat, passing into that of mental excitement or rage. Cf.
vbs. 1 fichid fights and 2 fichid boils which are probably akin.
See
Pedersen Vgl. Gr. ii 521.
(a)
warlike ardour, fury, valour:
gail .i. beodacht,
O'Dav.
1037
.
ecal .i. cen gail,
O'Mulc. 354
. ?
gal .i. galar ... quia
motat mentem
,
614
.
cruaid a gal,
IT i 107.25
.
am amnus
ar gail ocus gaiscced,
142.1
.
addaimet ... do gail ocus do
gaisced,
FB 11
(
LU 8150
);
in gal ┐ fiuchiud na ferge ... i
n-erbruinnib na láech,
TTr.² 860
.
cor[o] islighea a ngal,
CCath. 2493
.
bái side bar gail ┐ bar fogail Ailella,
TBC-LL¹
2894
.
TFerbe 372
.
amail sóersai Daúid de gail claidib Góli,
Fél. Ep. 484
. ní dechaid coll cána ar goil ... escaped his valour,
ACL iii 304.4
. ba gaoth i ngal `he was wise in conflict,'
Studies 1918, 281 § 11
. ba gal craidi leis perturbation
of heart,
Cog. 194.25
;
72.3
. fuair bás ann do ghal retha from
ardour of running,
Acall. 1617
. ? nocho rabhasa fós ... bhaili
bud gairdi rem ghal ná na mesc `where my time sped more
quickly,'
1585
. g
s.
láith gaile fer nhÉrend,
IT i 100.5
.
lathus gaile Góedel uile,
FB 89
(
LU 9160
).
do chomramaib gaili ┐ gascid,
TBC-I¹ 1862.
2046
. ar nert gaile
by dint of valour,
TTr.² 55
.
a n-n[e]urt gaile,
996
.
cona
ṡlúag lán gaile,
Fél. Jan. 11
.
re huair ṅgaile,
Ériu v 223.54
.
én gaile, see én . pl.
feats of valour (?):
ar gressaib
gal,
Thes. ii 293.20
. for gói gnaith sraintear gala battles are
ever gained,
MR 120.19
.
nirbu Gabran cen gala | i n-aimsir
meicc Murchada,
Rawl. 84b40
.
indsaighfidh gala,
Lism. L.
2806
. a bhferga ┐ a ngala (ngalu MS)
oc dula do chath,
Ériu ii 130.20
.
da mac samla galaib gliad,
TBC-LL¹ 4053
.
ar
galaib dagḟer,
Ériu v 222.39
.
miser fiana iarna ngalaib,
O'Dav. 1037.
Content. xxx 35
.
ō galaib ōenḟer,
ZCP xi
109 § 21
. ar galaib oenḟer (—ḟir) by unaided valour (often = in
single combat):
ar galaib ōenfer roggōeta uli,
TBC-I¹ 1522
.
ar
galaib oenḟir,
TBC-LL¹ 1642
.
in triar thuc Mac C ... ar galaib
óenfer,
BDD 94
.
comrac for galaib oen-fir,
MR 70.6
. gaibid
ar gail
challenges:
rogab Gablach Fuiter ar gail,
RC xv 323.9
(
Dinds. 23
). Of animals
heat, fury:
fuil aidhe rogiallathar
gail,
Laws v 152.3
, with gl.
in adh da ngialland a gail
merachta,
154.11
. Cf. (among legal exemptions)
slan do na
damaib in gail doniat,
iii 266.16 Comm.
gala mathgamna ┐
brotha leóman,
BDD 92
=
BDD² 893
. Of natural phenomena, etc.: a gail co timm rothaisig (of a whirlpool) `he
made feeble and faint its fury,'
Metr. Dinds. iv 86.79
. ó
chaitheasdair an ghaoth a goil `when the wind had exhausted
its fury,'
ML 48.22
.
mar bráinṡnec[h]ta ó ghoil gréni,
Ériu iv
226 § 51
.
a bhfoil beo ní buaine | ná ceo re goil ngréine,
Dán Dé
viii 2
.
ní bhí ag sruth ... guth ón ghal,
IGT Decl. ex. 1567
.
mar chuiris an ghrian a gal `as the sun doth send its heat,'
Arch. Hib. i 99
.
fo nim niabtha gal,
AU 894
=
AFM i 544.17
.
congaibet gola (of waves),
SR 7899
. Cf. further: gal a
mbraighet the heat of their throats (from thirst),
CCath. 2578
.
ticc goil a ngrúaidh Núaladha a flush (lit. heat),
IGT Decl.
ex. 312
. Common in chevilles, esp. in g
p.
feochair ngoile,
ITS v 40.10
.
dígrais gail,
PRIA iii 534.1
.
dorairngert
Curnán cét gal,
SG 235.29
.
cétaib gal,
Arch. Hib. ii 93 § 18
.
fichtib gal,
TBC-LL¹ 3206
.
línib gal,
3693
,
Acall. 1582
.
miad
n-gal,
MR 146.3
;
132.15
.
Compds.
¤fine = fingal
murder of a kinsman:
bá himeccla lá hUa nD. gail-fhine do dhénamh dhóibh for
aroile,
AFM v 1406.4
.
(b)
steam, vapour, mist: nírbo glac im gail it was
not a hand grasping smoke (i.e. a futile achievement),
Metr. Dinds. iv 10.17
. (Cf.
dorn im diaid,
O'Dav.
1586.
)
bal na gaile oc a broth,
Laws i 128.2 Comm.
scaiblín ... cona gáblaib gaile `with its curls of steam,'
MacCongl. 35.1
.
do ling (i.e. an diabhal) in a ghal bhreun ... tré
mhullach an teampoill,
Eochairsg. 90.26
. fleochud, snechta
co sirgail constant vapour (?), ACC Comm. (
RC xx 256.3
).
re gail nglūair ngil (of a river),
ZCP viii 106.12
.
sreabh do
mhadhmuigh goil gheimhridh,
IGT Decl. ex. 479
. téid gach
iasg ré goil an gheimhridh | troigh i dtalmhain `from the heat
of the winter,'
TD 34.36
.