2 úam, úaim, úama
Cite this: eDIL s.v. 2 úam, úaim, úama or dil.ie/42730
Forms:
úamh, úaim, úama, huam, úaim, úaimh, uai, uaim, uama, uaimh, uai, huai, uaimh, uama, uam, uamaid, uamhaigh, n-uamaidh, huamai, huama, úamh, húama, húaime, huamad, uai, húaim, uaim, úaimh, uamai, uamaidh, uamadh, uamhaidh, uamhaigh, uam, úama, uamh, uamanna, uamh, uamanna, n-uamhadh, uamann, huamai, uamhoibh, uamannaib, huaim
n three forms are found : úamh ā, f. (
IGT,
Decl. § 39
). úaim i, f. (
IGT, Decl. § 42
). úama d, f. (
IGT,
Decl. § 4
). Sometimes n in pl., see. exx. below. n
s. huam
Sg. 52b6
.
úaim,
IGT, Decl. ex. 436
;
ex. 1438
.
an úaimh
,
ex. 124
,
ex. 478
.
uai,
ZCP viii 106.29
.
Todd Lect. vi 44
.
in uaim
,
PH 523
.
in uama
,
Todd Lect. vi 48
. a
du.
an
da uaimh
,
BNnÉ 68 § 109
. a
s.
uai,
Ml. 39a3
.
PH 447
.
huai,
SR 6350
.
uaimh,
TD 16.38
.
in uama
,
PH 350
.
uam,
1083
.
uamaid,
1036
.
Todd Lect. vi 49
.
uamhaigh,
Ériu i 28.177
.
183
.
a n-uamaidh
,
Fl. Earls 208.8
. g
s.
na huamai
,
SR 6354
.
na huama
,
PH 351
.
Todd Lect.
vi 47
.
úamh,
IGT, Decl. ex. 55
.
na húama
,
IGT, Decl.
ex. 616
.
na húaime
,
ex. 1165
.
na huamad
,
PH 6367
.
Todd Lect. vi 48
. d
s.
uai,
SR 6382
.
PH 6282
.
Études Celt. i 87.7
.
a húaim C.,
LU 8762
.
uaim,
PBocht 124
§ 18
.
TD 16.41
.
úaimh,
IGT, Decl. ex. 578
,
ex. 1336
.
uamai,
PH 1003. 1005
.
O'Gr. Cat. 357.25
.
uamaidh,
ZCP vi 93.9
.
RC xi 129.5
. asin uamadh
, [leg. -aidh?]
BNnÉ 68 § 109
.
i n-uamhaidh
,
AFM vi 2260.13
.
a n-uamhaigh
,
ZCP xi 122.21
.
uam,
PH 957
. n
p.
úama,
TBC-LL¹
5044
.
uamh,
TSh. 8118
.
uamanna,
PH 7746
. a
p.
uamh,
Ir. Monthly 1920, 596 § 27
.
Cog. 253.11
.
uamanna,
Cog. 188.2
. g
p.
na n-uamhadh
,
Dán Dé v 41
.
uamann,
LB 154b48
. d
p.
huamai,
SR 1896
.
uamhoibh,
L. Cl. A. B. 112.28
.
uamannaib
,
LU 1328
.
(a) a cave
: huam (gl. specus),
Sg. 52b6
.
is inann antrum
tri Laidin ┐ umha (v.l. uama) no clais a Gaedilg,
Rosa Angl.
210.7
.
trí dorcha Hérenn: úam Chnogba, ú.¤ Slángae,
dercc Ferna,
Triads 42
. Uaimh Pádraig (i.e. St. Patrick's
purgatory),
TD ii 288
. Uaimh Letha ib. (i.e. `The Sibyls'
Cave,'
S. Leslie, St. Patrick's Purgatory, 1932, p. 165
).
Uaimh Achaidh Alda ..., uaimh Cnoghbhai, uaimh Fert
Bodain ..., ┐ Uaimh mnā an Gobhand ... d'orgain lasna
Gallaib,
AFM i 496
=
AU 862
. For other exx. of n.l. see
Onom.
uaim becc co crú asaine innte,
Todd Lect. vi 44
.
ro gair in úama,
Mer. Uil. 76
. a
s.
fofúair ... huaim
,
SR
6350
.
in tan ro-sia in uama,
PH 350
.
dochoid ... Ioseph
isin uamaid,
Todd Lect. vi 49
.
fri huamaid anair,
PH
6338
.
tar isin uamhaigh,
Ériu i 28.183
. a breth a n-uaim
(of a distress),
Laws ii 128.15
. g
s.
is amlaid tra bói in tech
sin ┐ cóir uama bice ann,
Todd Lect. vi 42
.
cloch búadha
i ndédchnáim do dornchla | sbécláir úamha dorcha duid,
IGT, Decl. ex. 55
.
tochailt uaimhe,
Keat. ii 3541
.
inotacht
na huamad-sin,
PH 6367
. d
s.
dochuaid Saúl immach
asind uaim,
SR 6382
.
badhbh ag búain chrú dod chrúisigh | do dhúisigh thú a n-úaimh ḟásaigh,
IGT, Decl. ex.
578
.
tucsat ceand Eoin leo as in uama a mbói,
PH 957
.
o mbatar na fir noemu isind uamaid,
PH 1003
. n
p.
andar
leis bátar úama ursloicthi atchonnaic and,
TBC-LL¹ 5044
.
Metaph.:
uamanna accu (i.e. the devils) i n-a híchtar,
PH 7746
. a
p.
a shluagh an domhain déanaidh | uamha
doimhne i ndroibhéalaibh,
Ir. Monthly 1920, 596.27
.
ro
sir ... uamanna na Fotla,
Cog. 188.2
. d
p.
basa i n-uamannaib dorchaib,
LU 1320
.
inn uam[h]annaip ... ṡlebhe
Peil,
CCath. 5632
.
i nhuamaib tírmaib talman,
SR 1896
.
(b) a den, wild beast's lair
:
cuirfidh leanabh a lámh ar
úamhuigh an chocatrís,
Isaiah xi 8
.
do dhéna mé Ierusalem,
na cárnuibh, ┐ na húamhuigh dhragún,
Jeremiah ix. 11
. do bhádhbhair ... at uaimh fhaolchon allmhardha `a den of foreign
wolves' (of Enniskillen Castle),
Studies 1922, 409
.
ar
ndul d'amharc uamha an leómhain,
TD 16.37
.
i n-imeal
na huamha,
ib. 38
.
do theilgiodar é a n-úaimh na leomhan,
Dan. vi 16
. a fox's earth: atáid uamha ag na sionnchaibh = `foveas'
TSh. 8118
.
do chuaid sé [viz. an
sinnach] ... dá uamhaidh féin,
SG 3.33
.
go huaimh an
tsinnaig,
ib. 37
. a robber's den, a den of thieves
: baile
eisidhe baí i na uaimh lattronn, ┐ i na mhuine meirle (of
a castle),
AFM vi 2106.21
. da-ronsabar-si imorro di
innossa co n-id uaim latrand ┐ cennaiged hi (:
Matthew xxi 13
)
PH 4397
.
ní heclas, acht úam latrand ┐ tádat a hainm la
Críst,
Ériu i 219z
.
Rule of Tallaght § 57
.
ceall dia ndentar
uaim tadhut,
Laws v 118.3
.
tech dia ndentar uaim tadhut,
160.3
.
(c) a cellar; crypt, vault
:
iar siriud a tiged ┐ a n-uamann,
LB 154b48
.
co rucad maithes na cathrach ... co muoi
isin úaimh,
Anecd. ii 54.17
.
fo altōir mōir na heguilsi
uaimh i n-a ffiuilit taisi ┐ adhnacal deich mīle martīr,
Fl. Earls 210.10
.
(d) an underground passage or souterrain
: uaim élaid
ro bói acum-sa assin cathraig immach fon talmain ...
(lit.
cave of escape
),
Mer. Uil. 222
.
dorighneadh uaimh
talmhan go roibh [ag] tarraing faoi in c[haislēn],
Cín Lae Ó Meall. 16.3
. (for the confinement of prisoners:)
sarcomrac cip no cuithe no uamha for inndilsech,
O'Curry
2385
(
Eg. 88 f. 30 (31)a
). a catacomb
:
eirgit a n-uamaidh thalman ... .i. relec Calisti,
Fl. Earls 208.8
.
isan
uamaidh sin tra ro bhíttiss apstail ... an Tigherna for
imgabāil ┐ for teithedh na n-anchristaigedh,
ib. 11
.
(e) a grave, tomb
: ullmaigthe in uamh fám comair `the
grave,'
O'Gr. Cat. 347.3
. ní cúis uabair a Dé dam | mé sin
uamhaid am aonar `in the tomb',
ib. 4
.
an cholann do
chor i n-uaimh iomdhomhain urghránna,
TSh. 1108
.
laoich
... i n-uamhoibh criadh go cumhang,
L. Cl. A. B. 112.28
.
do éirigh tusa an treas tráth | ón uaimh gérbh éachtra
ionghnáth,
A. Ó Dálaigh xlvii 10
.
an t-aonmhadh lá
déag a-droigh | cách a huamhaibh 's a hallaibh,
DDána
29.16
.
(f) a pit
: an tan do fhuilngeadar a bheith tarnocht san
uaimh thalmhan (i.e. Joseph),
TSh. 4688
. nó-go tuitenn
se i n-uamaid in báis (metaph.)
PH 7734
. Of hell
:
do-ní Dia an uaimh ifreannda gona pianaibh do bhagar
ar na peacthachaibh,
TSh. 6783
.
mairg ricfad uaim ifirn
áin,
Ériu ii 229 § 6
.
gin i n-uaimh Ifeirn ... gan omhan
trés an uamhaidh,
Studies 1936, 67.25
. do chreachthóir úamha ifirn (i.e. Christ),
IGT, Decl. ex. 1312
.
a
n-íchtar uaime ifrinn,
SG 45.25
. (Cf.
gríos na n-uamhadh
gach re n-am | bhíos na fhuaradh dom anam,
Dán Dé v 41
.
gríos na huamhadh gach ré n-am | bhíos 'na fhuaradh don
anam,
TSh. 6220
).
(g) of a pool
: atá uaimh uiscci do lethtáob na hecailsi
`a pool of water,'
Maund. 153
. Cf.: fodhomhain, -uaimh,
eas, slugán,
a gulf
,
Kirk
(
Eg. Gl. 340
).
(h) of an oven
:
a cur a nuamhaigh no ar tine no go
nderrna min de,
Irish Texts v 8.5
. a mbeal na huamha
at the oven's mouth
,
ITS xvi 120.14
.
re haghaidh aráin
dollmhúghadh is an uamha,
10
.
sluasad iaruinn aco le
ttógbhaidís an tarán as an uamha,
13
. Cf. 1 úamain
.
(i) in Laws:
fortoing cach uaim cach ulaid .i. uillidhe
na iath in ulaidh cumdacht .i. airde na in ferann a mbidhsi,
O'Curry 1384
(
H 3.18 629a
) i.e. `the superior (ulaid)
swears
upon the inferior
(uaim),' Plummer MS notes. oll uaim
bis fo aill (etym. gl. on ollam),
Laws v 28. 16
.
Compds.
¤choimetaide
warden of a cave
:
uamchoimetaide thige Mail M.,
Anecd. ii 54.18
.
¤dorus a cave-door, entrance
:
is edh ba tegdais ┐ ba leaba ligi do, uamdorus
dilenn mór fil isin carraic-si,
CCath. 2908
.
oslaicter bar
n-uamdoirsi pianta ┐ riagta,
4261
.
ina mbattor d'uamdoirsib iffirn i tir na T. ro hosslaicit in adaigh sin,
4317
.
¤
ḟochla
a pit
:
clasacha ┐ úamhḟochladha talmhan
ro claidhset an Gaoidhelsluagh for ciund na nGall,
Hugh Roe 170.15 (f. 45b)
.
¤poll:
Gráinne ... do mheall sí
Diarmuid ... go ndeachaidh lé i n-uamhphollaibh,
Gadelica
i 241.15
.
¤scailp a cave-cleft
: uaimscailp (v.l. uamscailp)
urgranna ... inn accomul cairrci slébhe E. `a cavernous
cleft,'
CCath. 4106
.
¤thech f. a cave-dwelling
:
i n-uamthig (v.l. uamaibh) thalman,
TTebe 148.179
(v.l.
uamaid). Of a fox's earth
:
go ndechaidh [an sinnach]
for teithed ana uaimthigh,
BNnÉ 104 § 7
.
¤tholl a cavern,
cavernous hole
: ro ansomh budhein ... i n-uarbhothaibh
uaiccneacha, ┐ i nuamhthollaibh talman `caverns underground,'
AFM vi 2260.11
.
i scailpib carracc ┐ i n-uamtollaib
talman,
CCath. 3083
,
3960
.