n
o, m. (Lat. laicus,
Pedersen Vgl. Gr. i 203
, but native word according
to Watkins,
Celtica vi 241 n.l
. but see also
Ériu xxx 75
).
(a)
layman
, as oppd. to
manach, occas. oppd. to clérech: laich ┐ laicesa ┐ aes tuaithe
adragar fri flaith laymen and laywomen are ruled by their
chief,
SM Facs. 47a
(`heroes and heroines',
Laws iii 14.28
).
airchindech laich lay `erenagh',
Laws v 118.4
.
laich .i. grad
flatha,
Laws iii 16.1 Comm
.
luid dochum laich saidbir,
LU
1210
.
bendacht aine foruib uile laechaibh clerchib,
BB 280a7
.
i
comthinoltaib l.¤ ┐ clerech,
IT i 192.16
(
FA 31
).
laoch a laico .i.
ōn tūata,
Corm. Y 794
.
laoch alaico .i. popularis
,
O'Mulc. 777.
i corpaibh laech ┐ laiches ┐ aosa cravaid,
Aisl. Tond. 102 § 3
. laech = laicus,
Lat. Lives 105.12
.
cid
clērech glan gāeth / cid lāech cid fer grāid,
KMMisc. 264.2
.
teichidh d'feraib Teftha, laechaib, cleirchib,
RC xviii 292.19
.
biaid buaid cleireach ┐ laech uaid dot eis,
Irish Texts iii 6.22
.
(b)
warrior
(eventually in this sense only):
cāinlāech Luigdech,
AID i 53 § 3
,
Celtica xi 125
.
Iæch cen locht,
AID i 59 § 2
.
olc damna laích,
LU 4938
(
lōich,
TBC-I¹ 453
). cinnas laeich what kind of
warrior,
TBC-LL¹ 1813
.
is bresta ┐ is mor in laech,
YBL 137b23
.
tricha set d'airig forgill ┐ cet laech lais,
Laws v 46.24
.
cet
laech .i. fer ad cota buindi (leg. buidin) cet a cath,
Laws v
48.7 Comm
.
ingen lāich as luchru a Laignib,
Bruchst. i 18.35
at lāech, a Ḟlaind,
12.20
.
laech caem cendlethan,
TBC-LL¹ 5205.
a láich láin,
3487
.
dorinit . . . duma for na degdainib ┐ leca
ar laechaib ┐ ferta ar na fenedaib ┐ cnuic ar na curadaib,
Ériu viii 56.8
.
roḟeit in l.¤ lamḟota,
MacCarthy, 206 § 6
.
laoich
goirminnse finne Fáil,
DDána 71.21
.
ag leadradh laoch,
TSh.
6670.
With qual. gen.
laich gaili,
Sc.M² 6R
.
TTebe 3384
.
Attrib. g
s.
lamthapad laeich,
Grail 3735
.
(c)
pagan
(a calque on Lat. laicus 'pagan',
Ériu xxx 78, 90
):
cetmunter no caillech aithirgi dogní gol for laiech no laithes,
Ériu vii 170.7
.
erglanad eclaise ó laechaib ┐ laiches[aib] ┐ coitreb caillech,
O'Dav. § 542
. Compds. In meaning (b) only. Freq. as expletive and for
metrical purposes. With vnn.:
laech-airlech,
MR 238.16
.
láechbrised,
Fianaig. 90.17
.
laochbhualadh,
Comp. CC
130.6
. Also with n. pr. in sense of
heroic
:
Laochlugh,
L. Cl. A. B. 97.100
.
láech-Níall,
Ériu iv 96 § 20.
Cf. laechluirc,
Anecd. ii 35 § 12.
Láechrí see
Corp. Gen.
Lugaid láechcurach (: curad; láechMuman, v.l.),
Three Historical Poems 134 q. 82b
(v.l.).
With nouns:
¤aicme:
in tres láech-aicmi hErend .i. in
Gamanrad i hIrrus Domnand, ┐ cland Dedad hi Temair
Lochra, ┐ clanna Rudraige i n-Emain Macha,
IT ii2 215.23
.
do chlú laochaicme Laighneach,
DDána 117.24
.
¤aire :
cethrar laech-airech,
MR 242.12
.
¤arm:
oro ghabh a laocharma,
Hugh Roe² 240.27
.
¤bás:
laochbhás mo Dhé,
Aithd. D.
58.24
.
¤biad:
in liach dia lessaighther in laec[h]biad,
O'Mulc.
768
.
deogh níadh maraen ┐ a laechbhiadh,
BB 370a33
.
¤bidbu:
in láechbidba,
Sc.M² 24c
.
i lamaib a laechbidbad,
MR 154.21
.
¤bile:
ar laechbilib lebar-sciath,
MR 230.25
.
¤bríg: laechbriga gl.
lochbríga,
IT i 214.26n
.
¤briugu:
laechbrugaid amra,
IT, ii2 225.1
.
¤bruinne:
i cridib curad ┐ i
laechbrunnib láech,
LL 238b49
(
TTr. 1634
).
¤buille:
laechbhuillibh,
Acall. 4740
v.l.
¤chenn:
ag faicsin na laochchenn
arna leabarchuaillibh,
Comp. CC 133.3
.
tri láichcind,
IT i 102.10
.
¤dair:
laochdhairghe,
Top. Poems² 882
v.l.
¤dorus:
ra línait na láechdorais,
LL 227b33
(
TTr. 742
).
brisit . . . laochdoirsi na Bruidne,
RC xxi 324.15
.
¤ḟer:
ós na
laechferaib,
ML 84.21
.
¤ḟess
feast fit for a warrior
:
róthail
(leg. rothomail) in chummatsin Conid and asbert Eochaid a
meic is laechḟes insin. a quo Laechfes ┐ laechfessaich,
Rawl.
126b42
-3.
¤ḟoirenn:
ar laechḟoirnib Laigen,
MR 124.4
.
¤imda:
nir luíghis at' laechimdaid,
MR 296.13
.
¤irgal:
isin
laechirghail sin,
Stair Erc. 874
.
¤ládus: laochládus iomdha
an chon chlamhualaigh `prowess',
Ó Bruad. i 80 § 3
.
¤lainne:
doficfa a laechluinde,
RC xiv 404.20
.
¤lám:
Lugh na láechlámha,
Anecd. i 31 § 50
.
día láochlaimh,
Duan. F. ii
96 § 106
.
¤lann:
for Muir Libis na laechland,
LL 313
.
¤lár:
for laeclar tige Temrach,
BB 46b16
.
laechlár int sídha,
Acall. 395
.
¤léim:
ic tabairt a laechleime,
Acall. 2873
.
¤lenb:
co rucadh co tempull na ndee an laechlenub,
Stair Erc. 106.
¤lerg:
ar an laochleirg,
Caithr. CC 19.22
.
¤les:
go crīch
Laighen na laochles,
ML² 849
.
¤lestar:
lódmar isin lōechlestar,
MacCongl. 35.26
.
¤lía:
do saith le a laimh in láochlíag,
Duan. F. ii 78 § 48
.
¤loinges:
luadail na laechloingsi,
Leb. Gab.(i) 80.22
.
bás tóesech na loechlongse,
LL 1987
.
¤lorg:
in laechlorg imreamar iarnaidhi,
Stair Erc. 1074
.
¤mac:
laochmhac Airt / fraochshlat mur Earcoil ordhairc,
L. Cl. A. B. 136.51
.
¤machaire:
laechmachaire Laigen,
Acall.
4109
,
5234
.
laechMachaire Lí,
6045
.
¤mag:
os lāechmaig Lí,
ACL ii 48 § 15
.
¤marcach:
i lLaignib na laechmarcach,
ZCP viii 106.5
.
¤míl:
saergheinealach . . . an laechmileadh,
MR 98.2
.
in dá laighin . . . isin laoch-mhílid,
ML² 1687.
mergeda for crandaib illamaib lóech-miled,
PH 2628
.
Licid
láechmilidh,
CCath. 2085
.
¤mír :
teora laechmíreanna
d'feoil,
CCath. 5201
.
¤muinchenn:
laechmuinchinn na
fairge,
SG 242.35
.
¤muinntir:
ag gach . . . dar laochmhuinntir,
DDána 384.21
.
¤múr:
tar uilinn laochmhúir na
hEmhna,
Ériu viii 134.20
.
¤nós:
mac Loegaire co laech-nos,
BB 230b20
.
¤recht:
mac Lugdech in laechrechta,
MacCarthy
198 § 4.
¤smech (smeig):
a leacan a laec-smeigead,
MR
184.y
.
¤thech:
barracks
:
doratad . . . isin laechtech mór bói
ar comair drechi in dúnaid,
LL 253b46
.
etir loech-thigib ┐
griananaib ┐ tigib talman,
YBL 181b4
(
SG 255.30
).
¤thenga:
cossa, láma, láech-thengtha (in a list of guarantees),
Metr. Dinds. iii 10.112
.
¤úall:
mac Lugdech na laechuaille,
BB
230b25
.
With adjj.
(a)
¤banna:
ingen Lugdach loechbanna,
Metr. Dinds. ii 84.54
.
¤beóda:
do ghaibh go lúthmhar laochbheódha . . . aige laochbhualadh,
Comp. CC 130.8
.
¤bres:
co líth-baile láechbress,
Metr. Dinds. iv 176 § 5
.
¤buan:
inmain lecht l.,
Sc.M² 24a
.
¤dána:
co láechdána leómanda,
Comp. CC 109.31
.
¤dond:
fogur gotha . . . / meicc
láechduind Locha F.,
Ériu iv. 96.4
.
¤imda:
longphort . . .
laoch-iomdha,
ML 74.13
.
¤lán:
ba lucht do cach luiṅg
laechláin,
LL 357
(
laechbain,
BB 21a31
).
¤mall:
síl Labrada
láech-maill,
Metr. Dinds. iii 12.144
.
¤mas:
ua Mogha lámha
laochmhais,
Caithr. CC 75
.
senchas Átha Luain laechmaiss,
Metr. Dinds. iii 366.4
.
(b) With adjj. formed from nouns:
¤buillech:
ingin lescbáin láech-buillig,
Metr. Dinds. i 8.38
.
¤ḟessach: see
¤ḟess above.
¤armach:
longport lethan laocharmach,
AFM vi 2098.19
.