1 co
Cite this: eDIL s.v. 1 co or dil.ie/9786Last Revised:
2013
Forms:
cos(s)in, cos(s)a, cosna, cosin, cossin, cossa, cosa, gusin, gusan, cosno, gusna, cuccum, cucum, cugum, chugom, chucumm, chugam, cucut, cuccut, chucud, chuccad, chugad, chút, cuci, cucai, cucci, cuccai, cuici, cuigi, chuci, chucai, chuice, chuici, chuga, cuicce, cucae, chucae, cucai, cuci, cuici, chuice, chuigthe, cucunn, cuccainn, cugainn, cugainde, chucunni, chucund, chucaind, chugainne, cucuib, cuccaib, cuccuib, cucaib, cugaib, cuccu, cucu, chuca, cugtha, chucu, chuca, com, cot, gut, coa, gó, go, cosa, cos-, cus, cosa, cusa, cos, cus, gus, gusa, cosar, gar, góar, at(t)óibi, do-ecmalla, do-inóla, fo-ceird, gaibid, léicid
prep. with accus. See
GOI § 829
.
Études Celt. vii 478
. In early lang. with occasional doubling of
following l, m, n:
cu-llae,
GOI § 829
.
co mmaith,
Wb. 7b15
.
co nnaue,
Sg. 5b6
. In later lang. prefixes h to
vowels. Written cu in Ardm. etc.,
GOI § 829
.
In later lang. go. Occasionally with length mark:
có,
Ml.
52
. Sporadically with d
p.:
co ulnib,
BDD² 747
.
go bruachaibh (: chruachain),
TD 13.84
. See
IGT Introd. § 75
.
With article: cos(s)in, cos(s)a, cosna etc.
cosin,
Wb.
2a21
. cossin, ib. cossa (n.),
23a17
.
cosa,
Ériu v 236.60
.
gusin,
Auraic. 195
.
gusan,
Stair Erc. 2360
. pl.
cosno,
Dinds. 69
.
gusna,
Hugh Roe² 100.4
.
With suff. pron. (see
GOI § 829 D
for phonology of forms,
§ 233
for lenited forms, which are generalized
in later language). 1 s.
cuccum,
Wb. 7c7
.
cucum,
Ml.
108b1
.
cugum,
Ériu v 148.40
.
chugom,
Blathm. 148
.
chucumm,
PH 8285
.
chugam,
IGT Decl. ex. 1166
. 2 s.
cucut,
Wb. 32a17
.
.25
.
Ml. 44c20
.
cuccut,
92a19
.
chucud,
Mon. Tall. 144.21
.
chuccad,
BDD² 1446
.
chugad,
DDána
2.3
. chút (: út),
SG 389.14
(see
ZCP xxv 249 ff.
). 3 s. m.
and n.
cuci,
Wb. 9d14
.
cucai,
Ml. 38c1
. cucci, cuccai,
cited
GOI § 433
.
cuici,
Blathm. 27
.
cuigi,
BColm. 98.26
.
chuci,
Fing. R. 27
.
chucai,
Ml. 46c1
.
chuice,
Mon. Tall. 154.4
.
chuici,
BDD² 278
.
chuga,
Dán Dé
xxv 46
. 3 s. f.
cuicce,
Wb. 9d5
.
cucae,
Sg. 14b4
(apparently
referring to Lat. littera),
chucae,
191a2
.
cucai,
Vita Br. 25
.
cuci,
26
.
cuici,
RC xxiv 190.13
.
chuice,
BDD² 93
.
chuigthe,
Donlevy 390.1
. 1 pl.
cucunn,
Wb. 21a3
.
cuccainn,
ZCP viii
219.34
.
cugainn,
vi 47.28
.
cugainde,
Ériu iii 158 § 11
,
chucunni,
TBFr. 347
.
chucund,
RC iii 183.24
. chucaind.
PH 691
.
chugainne,
RC xxix 124 § 27
. 2 pl.
cucuib,
Wb. 1a8
.
cuccaib,
Vita Br. 16
. cuccuib cited
GOI § 433
.
cucaib,
Vita Br. 37
.
cugaib,
Mer. Uil.²
119
. 3 pl.
cuccu,
Wb. 27c24
.
cucu,
Ml. 55c1
.
chuca,
Blathm. 221
.
cugtha,
DDána 77.1
.
chucu,
Leb. Gab.(i)
252.19
.
chuca,
Keat. iii 3231
.
With possessives: 1 s.
com ó,
Ériu xx 192 § 3
. 2 s.
cot
écc,
ZCP viii 219.23
.
gut éc,
LL 10918
. 3 s.
coa ríg,
Fél.
Jan. 6
.
Fing. R. 93
.
gó a charaid,
TSh. 8226
. pl.
go a
n-ēgoibh,
Fl. Earls 140.32
.
With rel.
cosa n-, cos- (cossa- cited
GOI § 829
):
cus,
ACC 93
.
cosa,
TBC-I¹ 328
.
cusa,
330
.
cos,
Ériu iv
150.29
.
cus a,
Laws iv 294.z Comm.
gus,
BColm. 80.27
.
gusa,
Mac Aingil 355
. With ro:
cosar,
TTebe 894
.
gar,
Studies,
1921, 76.21
.
góar
,
Hugh Roe² 74.19
.
1
to, till, as far as
, etc. (of space and time): cosin n-óin
.i. co crist gl. usque ad unum,
Wb. 2a21
. cossa laasa gl.
usque nunc,
23a17
. có osnada gl. ad susperia,
Ml. 31c10
.
cu genti gl. ad gentes,
67a10
. cosin caiscc naili `until the
next Easter',
Mon. Tall. 132.17
co fescor,
LU 5135
(see
caidchi).
ní chotlad i nEmain M. co matain,
LU 4903
(i.e. never slept,
Hermathena xcix 51
).
co harchaṅgliu
Héil,
Lib. Hymn. 184.8
. a n-éc cusan āenduini to the last
man,
ACL iii 239 § 25
. nirbo gnath . . . airisiumh Uí Neill
hisuidhe gusan tToirrdelbach hishin `except this T.',
Hugh Roe² 44.3
. do-géna cech maith co cumaing as far as he can,
PH 8088
. todachaiche chugut int shillab dedenach `the
last syllable is future to you',
Auraic. 91
.
aurlam co bas,
PH 390
.
Ériu fo Chunn, Conn co Fál,
Airne F. 243
. dorigne
an láid-so cuigi `for him',
BColm. 98.26
. le cungnamh
ionmhuis go cogadh `with money to help them in the war',
Rel. Celt. ii 166.9
.
2 With Vn.
cia airet co tíchtin n-ancrist,
Wb. 25d1
.
go
beith réidh dúinn 's do Dhomhnall,
TD 15.170
. co rochtain
dóibh tar na múraibh `until they passed',
Hugh Roe 290.y
.
Hence: mad co techt di co fer gl. uiro suo reconciliari,
Wb. 9d32
. is deidbhir móidem di suidib mad co moidim
etir ref. to si gloriari oportet,
17d19
(see note).
3 Idiomatic uses of 3 s.
n.: is cuci far mburpe gl. sic stulti
estis,
Wb. 19b8
. is cucci a lére ro pridchissid `so great is
the industry with which you have preached',
24c17
.
ná faighdīs bás chuige acht go mairfidīs choidhche (ar aonchor,
v.l.),
Trompa na bhF. 5994
. See Gloss., and cf. gan guin
duine chuige na uaidh at all(?),
Hugh Roe² 252.22
. is é is fáth
dham chuige sin `the reason I have for that',
Keat. i 82.26
.
is é is adhbhar dóibh chuige sin,
Corp. Astron. 2.9
. creud
chuige why?
Donlevy 102.16
.
4 With verbs of motion: co domun dringthiar `he climbed
to the height (of heaven)',
ACC 68
(see
Celtica vi 228
). amal
tiagtae mná hua célib co firu aili `as wives go from their
husbands to other men',
Ml. 125a2
. dauc cucai inna sairse
`he took it to him(self) unto his work',
38c1
. co Críst, cechaing
sathe `unto Christ went a swarm',
Fél. Jan. 25
. lingthi
Mac Da Cherda co sudib `M. leaps into the midst of them',
Ériu v 28.7
.
5 With subst. verb: aidchi roboi cucu that night,
Ml. 55c1
.
do filter chucaind diar marbad,
Anecd. i 4.10
(
SCano 92
).
do-filter chucut ón ríg,
BDD² 94
. deighenach a bethadh
do bheith cuicce was imminent,
BNnÉ 265 § 228
.
6 With verbs of reaching, placing, lasting, remaining,
etc.: focerdar cin co fergac `is attached to',
Bretha 25
. saidid
co colainderce cert `extends to',
23
.
ad-comaicc húa smech
co a imlind,
BDD² 1000
. mēraid co dē a īartaige his succession will remain till the day of Judgement,
Thes. ii 314.20
.
anais co foilc ┐ co fothraic he waited to wash . . .,
TBC-I¹ 289
.
ro-athascná m'ernaigthe . . . chucat, a Dé,
PH 7108
.
7 With verbs of asking:
cen chuingid neich co nech,
Wb. 26b25
. amal dunthlaichiur-sa cucut `as I ask of Thee',
Ml. 44c20
. dóig lim . . . ni cunte nech cuccaib filiam cecam,
Vita Br. 16
. Cf.
dognitis dibrócoit móir chucai,
PH 4056
.
8 With verbs of summoning: dorograd co hangliu / C.
`to the angels has been summoned C.',
Fél. March 10
.
ro-gairmestar tra Pilip chucai,
PH 2534
.
See also at(t)óibi, do-ecmalla, do-inóla, fo-ceird, gaibid,
léicid etc.
9 Expressing motion without vb. ac-sin chucut do ríg =
ecce rex tuus venit tibi,
PH 4376
.
mac in goband cosin
ṅgual (ris an, v.l.),
Ériu ix 49 § 28
.
a cholann chugat an
bás,
DDána 1.1
. `chugaibh! chugaibh! gruth is im / éistear
linn!' adeir an chuach `here comes' (lit. to you),
Measgra D.
7.73
. chugad me aris I have you again,
Luc. Fid. 5241
.
10 Hence with verbs of seeing etc.
atchīatt na conu cucu
'na rith,
BColm. 54.3
.
níro airigset na mná chucu,
LU
3884
(
SCC 39
).
lá dá bhfacaidh inghin oíg / chuige,
DDána
58.11
.
o nach facadar . . . comfhurtacht cuca,
Stair Erc.
1441
.
11 In comparisons: cruth cách co hÉ. Caem cách co
hÉ. all fall short of E. in beauty,
BDD² 43
. ait[h]ech cách
co hEogan hūais except E.,
ZCP viii 299.35
.
ní crō co
cōiccir fo cosmailuis clīaro,
Ériu i 215.31
. beag gach peannaid go bás Dé compared with,
A. Ó Dálaigh xviii 1
.
12 ó . . . co . . . to denote the ultimate point of measurement: is hó siun co nuie dam far sercc ref. to continuus,
Wb. 4b29
.
o chund co fond,
RC iii 177.7
. a bhfoil uainn
go hÁdhamh all that there are (i.e. have lived) from us to Adam,
Dán Dé viii 4
.
ó Éirne go hÁth gConuill,
TD 13.74
. Hence:
o ta a uachtar co a híchtar,
PH 3365
.
13 With demonstratives. See 1 sin (S 232.83), 1 so
(307.30).
có sin,
Trip.² 97
.
Similarly with petrified forms: cosinnocht until tonight,
BDD² 1174
. tricha laithi cusanē 30 days to yesterday,
ZCP x 341.21
.
gus a-nois,
Aithd. D. 89.29
. See also indiu
and trásta (b).
14 In phrase co cenn, see 1 cenn (123.43).
15 With cardinal numerals. See fo (F 172.51).
16 In formation of adverbs. See
GOI § 381
.
co mmór gl. insolenter,
Ml. 38c12
.
co mmaith,
TBFr. 284
.
Freq. in later lang.:
go spioradálta,
TSh. 1582
.
17 Hence in adjectival predicates with subst. vb. replacing constr. with is and bare adj.:
bheith go saoghlach
séanomhail,
TD 19.74
. do bai co hudmall andshadail
aínindech `restlessly, uncertainly, angrily',
TTebe 929
.
18 3 sg. neut. as adv.
since, hence
: nī conairnecht and chucai 'it had not been found there till then'
Thes. ii 348.86
.
bid fotai chucca,
PH 5247
.
ni ba chian cucai,
Anecd. ii 14.13
.