adj
o-ā (later also with prothetic f-) fúar
úa,
IGT,
Decl. § 96.23
.
I
(a)
cold, cool
:
is húar allaa nísiu,
ZCP viii 175
.
a ttosach oidhche fúaire,
Duan. F. ii 70 § 17
.
gach
adhaigh uar,
Dán Dé iv 15
.
Feabra fúar,
IGT, Decl. ex. 84
.
do bhí an aimsear fuár,
John xviii 18
.
san aimsir fhuair,
L. Cl. A. B. 164.70
.
madh fuar am na hIairmhéirghe,
Dán Dé xxviii 37
.
is hé sain int-aear huar,
SR 109
.
Ri dorigne
aéar n-uar,
313
.
dar aer n-úar,
7932
.
isin aher n-úar,
7936
.
rith ... | ind aeor uair uscide,
40
.
Ri c(ria)thras
usce n-an, n-úar | for iathmass na n-al n-ollmuad,
41
.
Ri
thuc doib sruam usci uair,
4629
.
Ri robennach ... | na
secht lestru usci úair,
7602
.
cupán duisge ḟúar,
Matthew x 42
.
immun n-usce n-uar,
SR 3763
.
tar gormṡáile n-úar (: túar),
IGT, Decl. ex. 638
.
tar in ffairrge ffúair,
Duan. F. ii 40
§ 34.
uar cech ler,
MR 48.3
.
fogar esa uair ra hall,
SG
366.12
.
ardomneat anfud uar | fri uar fairrci duilgi fál,
235.27
.
mun eo fhuar,
24.25
.
ó bhonnaibh craobh n-uar
n-iobhair,
Ir. Monthly 1919, 226.18
(
DDána p. 332
).
i n-áit
ḟuair,
Corp. Astron. 34z
.
i dtalamh ḟuar,
52.6
.
mur
uisge a beól (v.l. mbéol) úar eisci,
IGT, Decl. ex. 1081
.
imdadh úar (v.l. fuar, ḟúar),
ex. 541
.
is amlaidh bói an
inis, ┐ secht ccosa fúara fuithe,
BNnÉ 90 § 194
.
is é is
cáilidheacht dí (sc. the moon) [a bheith] fuar,
Corp. Astron.
88 § 32
. uaraib adbaib, `in cold dwellings,'
Auraic. 5585
.
a dhá chaomthach re feadh bfaghla | cáolshruth sean is
adhbha fhúar,
Studies 1919, 75.21
.
fúar liom an adhaighsi
dh'Aodh,
1921, 417.1
. Adv.:
sul bheas mo rosg go fann
fuar,
A. Ó Dálaigh xli 12
. a rí thuc Emain co húar | iarna
dedail ria deg-shlúag, `that broughtest E. to desolation'
Metr. Dinds. iv 130.105
(cf. c, below).
(b) freq. as epithet of wine, etc., cool, refreshing
:
fín
fúar finnmer,
IGT, Decl. ex. 184
-
5
.
ibhe thunnaill bfíonduinn bfúair,
ex. 520
.
fíon fuar finngheal,
Ir. Monthly
1920, 166.31
(
DDána p. 397
).
tulach na bhfíon bhfuar,
A. Ó Dálaigh lii 48
.
mór bhfleadhtunna bhfúar,
IGT,
Decl. ex. 1088
.
ar Mac L. na bhfleadh bhfuar,
Ériu i
98.26
.
(c) of places, freq. in sense bleak, unfriendly
:
fuaramar
tir n-uar n-aiṅbtech,
SR 4681
.
i Lundain ḟuair allmhardha,
TD 36.7
.
is cosmhuil ré Beinn ḟuair Éadair | gruaim
Í Ghrádaigh,
34.22
.
a chuit ar ṡléibh úair Ealpa | fúair
...,
IGT, Decl. ex. 296
.
do mnai na n-airer nad uar,
ZCP
xiv 161.15
.
i nOcha fhúar,
L. Cl. A. B. 117.61
.
budh
fuar do dhruim a ndéanann | ráth séadChruachan ... | fa
éadnuachar ... nGaillmhe, `his own deeds shall make comfortless the rich castle,'
Ir. Monthly 1921, 329.18
(
DDána
p. 303
).
Cf. also
Metr. Dinds. iv 130
, cited above.
(d) esp. of hell
:
Ri dofuc brait hIffirn uair | a pein,
...,
SR 7777
.
teach fuar an-aoibhinn Ifrinn,
A. Ó Dálaigh
xxxv 5
.
i nIfearn fhuar,
Dán Dé xxvii 8
.
(e) of pain
:
i píanaib úaraib Iffirn,
SR 8330
. uara
idna `cold pangs' (
shivering fits ?
) etym. gl. on
Aedh
Uaridhnach,
Cóir Anm. 121
.
(f) of weapons
:
lann ḟúar ḟéinidh Ch. ...,
IGT, Decl.
ex. 1085
.
budh iomdha colg fuar is fagha,
TD 16.66
.
do
marbhadh M. d'arm uar,
Dán Dé xxvi 49
. Cf.
Eochaid
Uarches .i. úar-ghaiech nam cess gai dicitur
,
Cóir Anm. 30
(see also úarchess below under Compds.).
(g) of clothing
:
i croicnib hūaraib,
ZCP vii 498
.
(h) of persons, in uncomplimentary sense, implying coldness of disposition, sometimes = cruel
(see Compds.,
below):
brissiud cride úair Aichle,
LL 161a49
(=
Metr. Dinds. i 46
).
don rachēim rucc Eachtair án | dar' gabh
fa gāibh Aichēil ūair,
ZCP vi 269 § 10
.
an corp fuar-sa i
bhfuile a Thríonóid,
A. Ó Dálaigh xvii 5
. Étar úar,
cruel
Metr. Dinds. iii 324.7
;
326.25
. (fig.)
onchu uar airgneach
Erend,
BB 51a42
(of Tigernán Ó Ruairc).
Conall mac
Etersgeoil fhuair,
Ériu x 81 § 45
.
nách fuil tú fuár na té,
Rev. iii 15
.
gu bfhuile fuar, gan fhonn gan dúthracht,
Desiderius 1709 (80)
.
an uair do bhíodh fuar 'na chrábhadh,
5189 (249)
.
(i) in technical legal expression mac húar (lit. cold son), a son who has failed to provide filial service and obedience and so is rendered legally dependent on the father (
GEIL 80
,
see Ériu xlvii 195
)
:
atait tri mic beoathar
la Fene .i. mac huar ┐ mac De ┐ mac ailte. mac huar, as
isidhe bis ina hocht i ngnae helotha athar, co n-oponar a
lepaith ┐ a apuith,
ZCP xiii 23.12
(j) atá (is) fuar fa (imm) is cold, indifferent towards:
ag so an tí fa bhfuile fuar, `whom Thou lovest not,'
A. Ó Dálaigh xx i
. do tholl a thaobh | do chloinn fa a n-athair
dob fhuar, `whose love for their Father was cold,'
Aithd. D. 63.36
.
ná rabh Peadar umam fúar,
Studies 1919,
75.22
.
do bhuime a rí is truagh nach tuilleam | ná budh
fhuar í uman,
PBocht 4.20
.
gémadh fuar umainn th'aigneadh,
Ir. Monthly 1921, 114.18
.
nach truagh na trí geallta
| ar an tí as fhuar iompa,
PBocht 22.12
.
ní meise an
bráthair nach bí | go fuar im dheaghmháthair nDé,
Dán Dé ii 1
. dá mbeath go dtuillinn gan triall | san teach
fa bhfuilim go fuar, `for which I feel so little desire,'
Aithd. D. 95.13
.
(k) in sense of ineffective, unprofitable, vain
(cf. Mod.
Ir.: tá sé f. ag, etc.): fuar don dul sa a daltacht the | d'Art
Chliach, do Chormac Bhóinne, `vain now is her kindly
rearing of Art,'
Gleanings from Irish manuscripts 29 § 5
. gach céim sochair
| dar áirmheas ar Ulltachaibh ... | ní sochair ḟuara
d'Éirinn, `no useless benefits,'
Content. xxx 27
. ní hí an
tuigse ḟallsa ḟuar | duid-se as dual damh-sa mo dhán,
`it is no idle vain idea'
A. Ó Dálaigh xxxiv 2
.
mo smuaineadh fuar fada ó chéll,
Dánta Gr. 63.18
. guidhe na mná
bhus dhíon damh-sa | ó tá mo ghníomh fallsa fuar, `ineffective,'
A. Ó Dálaigh xliv 11
. idir gach comhrádh fuar,
`stupid talk'
Content. xvi 93
. muna ndiulta sibh... as
th'ughdarás féin go fuar, `vainly'
xvi 21
. Cf.
acht muna
mbeith go gcuala | uait féin it ḟuighlibh fuara,
69
. sgéal
fuar ar a bhfionntar bréag | ní cóir a chreideamh go h-éag,
`an unlikely tale,'
vi 124
. Here perh. belongs:
as úar
náoidhe an t-iongnadh é,
Studies 1919, 72
.
(l) of poetic composition, stately (?):
laoithe fuara
suadh dhá séisghabháil,
Hackett xix 15
.
Of a welcome:
rún m'anma, fáoilti nach fúar,
Studies
1919. 75
. nírbh í soin an fháilte fhúar, ib.
Compar. and superl.:
fuairiu ina sírsnechtu,
FA 30
(LB).
iss é is fuaire and, uisce an uarain,
O'Dav. 669
.
(of warriors) as iad ba fuaire ... ris na forgomhaibh `the
coolest ... for the thrusts,'
ML 132.13
. Compar. with de:
ce roib re snechta ┐ re gaith ni fuairidi
the colder
,
YBL
83b10
.
ciar' gabthar i ngaethuibh ┐ aigredaib ┐ shnechta
ni fuairi-de fris,
Ériu ii 114 § 44
.
n
II Subst. a cold thing
: tri húar fíchte: tipra, muir, núae
corma `three cold things that seethe,'
Triads 145
(v.l. huara).
As name of a spring:
Uar ainm a tiprat,
Fél. p. 86
.
mar uar dom `I am very cold' (a scribal note),
Thes. ii xx
(
Sg.
114
). Cf. mor uar dam `woe is me,'
Otia i 126 § 22
. As
npr.
m.:
Is Loch nÚair, cía hÚar 'sa loch? | cía díb in
t-Úar ronúarchroth?,
Metr. Dinds. iv 230 x
.
airm Uair
mheic Th.,
Ir. Monthly 1921, 331 § 41
(leg. uair-mheic?
For the sons of T. cf.
Atlantis iv p. 171
;
ZCP xii 241 ff.
).
Compds.:
n (a) with subst.:
¤álach? cóirigter cosair
d'úib Ch. ┐ fuarálach d'úib O. `a cold lair'
Caithr. Thoirdh.
121.4
(cf.
¤ḟalach).
¤astar a useless journey
:
fa ríor!
is é an fuar-astar | mionca ar dturas dot fhéachain,
Dánta Gr. xxxiii 9
.
¤bert a cool garment, i.e. mail (?):
slán ann dá súainleabthuibh sróil | fóir Ghall na bhfúairbheartuibh féin,
IGT, Decl. ex. 1112
.
¤both f. a hut, habitation, dwelling, bothy, hunting lodge
(cf. airboth):
andord Andle dia uarbaith,
LL 261a31
(
IT i 78
).
tic
iarom F. doṅd huarbuid,
Corm. Bodl. (s.v. orcc)
=
don ḟuarbóith,
Thr. Ir. Gl. 34
.
don ūarboith,
Corm. Y 1018
.
Énan
na húarbothi,
LL 298a43
(
RC xiii 48
)=E. na fuarboithi
Lec. facs. 300vb 22
. ro lingsiot an ḟuarbhoth fair
captured
the hut in which he was
AFM v 1794.3
(where f.=
fianboith
folachtae,
ib. 1
).
a ḟuarbhoth oidhche saighnéan,
Ir. Monthly 1920, 208.9
(
DDána p. 374
).
¤chécht a bare plough-share
:
sía indás uarchécht arathair,
Metr. Dinds. iv
138.80
.
¤chess:
slúag Banba fo bét 'mon mbress
| diarb adba éc is úarchess,
Metr. Dinds. iii 370.54
(`death and savagery'
v 138
). co torchair in dáilem
diss | la Fergna n-áir-mer n-úairchiss `barbarous,'
iv
88.28
. pn As sobriquet:
Eocho hÚarches,
ZCP viii 303.5
.
Eochu uarches,
Fen. 26.7
.
la hEochaid n-airdirc n-uairces,
BB 46bz
.
Eochaid Uarches ... ceasa uara
bádur aigi ina chobhlaighibh,
Cóir Anm. 30
.
is uime
ghairthear Eochaidh Uaircheas dhe .i. ceasa fuara do bhíodh
aige mar loingeas,
Keat. ii 2242
.
¤chinnsel:
fuairchinnsel
nach fiu pinginn `dull aspersions'
O'Gr. Cat. 556.17
(cf.
cendsal,
Contribb.
).
¤chioth a cold shower
:
do sgéith
fúair-chioth gach flaithis,
Gleanings from Irish manuscripts 19 § 32
.
¤chóir:
fiu an crannsa clódh fuarchóra `stern justice',
Aithd. D. 60.13
.
¤chrábud m.
hypocrisy
:
lucht in fhuarchrabuidh,
Lism. L. 4579
,
ZCP iv 389.3
.
fuar-chrádhbhadh,
Donlevy 158.5
.
¤chreitem:
tar ēis an fhuar-chreidimh do chur ar gcūl 'after abandoning the false faith',
Carswell² 1.9
.
¤chride
a cold (unfeeling?) heart
:
fo
chen a scíth búagnigi | ... | úarcraidi taiscea,
LU 10352
.
¤chúis: ag iarraidh taise 's budh fuarchúis dáibh `scant
cause,'
Ó Bruad. iii 224.14
.
¤dúsccad a cold awakening
(common in the Annals of surprising the enemy):
tuccad
fuar-duscad namat for lucht na cathrach isan aidci sin,
BB 442a38
. fuardhúsccadh namat do thabairt forra,
`gave them a hostile awaking'
AFM iv 1242.17
.
do radadh
uardhúsccadh námhat for an lucht báttar go sóinmheach
suanchodaltach,
v 1652.8
. dobert uardhúsccadh namhatt
for fianlach an bhaile `awoke the soldiers of that town with
the sword'
vi 2362.4
.
¤errach
cold Spring
:
ba hadud
n-aird-grise for fidnaig n-uarerraig Marta mis,
Anecd. ii
48z
.
ní thiobhrainn do chléir cheannaigh | mo chliath
fosgaidh fhuairearraigh,
Studies 1926, 238
.
¤ḟairrge
cold sea
:
tar sruthrabhartaibh ... na fuar-ḟairrge,
ML 46 z
.
¤ḟalach (ḟolach) m. a cold hiding-place
: amhail
chréachtacha 'na gcodladh 'na bhfuar-fhalchaibh ar nach
bí cuimhne ó shin amach `in sepulcris'
TSh. 4709
.
¤ḟéchain `a lukewarm regard':
dá ghaol féin ní fuairfhéaghain,
Aithd. D. 65.37
.
¤fiafraige a stupid question
:
do bferr mo fhreagra go glan, ina bheith leis na
fuairḟiafraighthibh sin,
Luc. Fid. 367.6
.
¤gam
mid-winter (?):
isin mís īar n-úargaim (: Brain),
ZCP xii 234 § 47
.
cf.
ic ō[u]l isinn uargaim (: Brain),
ZCP ix 338
.
¤gaol
sódh fuilngthe gacha fuarghaoil `a disaffected kinsman'
Measgra D. 26.62
.
¤grés:
firfid cath T. la teora húargrēsu
hÚ Māil,
ZCP xiii 375.13
.
¤gus:
cengait celga úargossa
| fri ág erred anglonnach,
TBC-I¹ 1693
(in a rosc).
¤ifrenn
cold hell
:
ar n-argain ḟūarifrinn,
ZCP viii 206 § 37
.
¤lámach: a thiaghanaigh etigh aitigh uarlamhaigh
cold-handed
(i.e.
inhospitable?
)
IT iii 103 § 198
(
Bruchst. § 74
).
¤ledrad:
do fuaratar a bfuair-ledrad,
Caithr. Thoirdh. 25z
.
¤leitir:
créad fá mbeinn re fuairleitribh?,
Measgra D.
53.7
.
¤lommann:
nī lua úar-lommann fola for úarmírenn
crōdai,
ZCP xi 85 § 37
.
¤mí a cold month
:
gné shéimhlí
a aighthe i n-uairmhí,
L. Cl. A. B. 217.64
. ?
¤neim:
see fúairneim.
¤scailteóc: fuarscaoilteog `a cold winding
sheet,'
Keat. Poems 356
.
¤scél a silly story, fiction
:
dobheir
fuair-sceul fabhaill leis,
Keat. i 62.23
.
¤scoth:
dar cend
Fhebrat na n-uarscoth,
LL 198b19
(`cool flowers'
Metr. Dinds. iii 227
).
¤sioc:
adhbha úairsheaca,
BS § 45
.
¤sliab a cold mountain
:
's is guth adhradh d'fuair-shléibhtibh,
Ir. Monthly 1919, 284.13
(
DDána p. 229
).
¤sreb
a cold refreshing stream
:
fúairsreabh dá hól ag aoighidh,
IGT, Decl. ex. 1337
.
a n-ibheadh d'fhuair-shreabhaibh,
Ir. Monthly 1921, 421.13
(
DDána p. 267
).
¤sruth a cold stream
:
fuar-shruth Finne,
68.12
(
DDána p. 315
).
¤thress
a cruel fight
:
dar Mag nAilbe na n-úarthress,
Metr. Dinds.
iii 148.12
.
¤thingell
deceitful pledge
:
ó na fuairthinghealltoibh imrighne ettarbhacha no geallta dó,
AFM vi 2140.22
.
¤uisce
cold water
:
féar a gcuilt, fuaruisge a bhfleadh,
TD 21.9
.
teora dabcha úarusci,
LU 3794
(
SCC 36
),
8719
(
FB 54
).
¤urnaigde (airnaigde) f.
lukewarm prayer
:
fuarurnuighe,
Donlevy 390.6
.
adj
(b) with adjectives:
¤angbaid
cruel and ruthless
:
dām
ifrinn ḟúarangmaid (v.l. úarangbaid),
ZCP viii 211 § 56
.
¤choíl
cold and narrow
:
leabaidh fhuar-chaoil dómhain,
Keat. Poems 358
.
¤chráibthech
hypocritical
:
drong
thógbhálach, fhúar-cráibhtheach,
Donlevy 128.15
.
¤chr(a)idech
cold-hearted
:
nipat úarcraidech im chardiu,
LU
3493
(
SCC 26
).
ag éisteacht re briathraibh fuar-chraoidheacha,
ML 102.3
.
do laochaibh fuar-chraoidheacha
na h-Aisia,
116.7
.
¤derg
cold and red
:
co Muir nIcht
n-uarderg,
Rawl. B 502 83a52
.
ó fhíon fhuairdhearg,
Ir. Monthly 1919, 403.54
(
DDána p. 301
).
¤fliuch
cold and wet
:
fa chlár ndíllidh bhfuairḟliuch bhFáil,
TD 7. 48
.
fan gclár bhf.,
28.4
.
idir dhorchladh bhfúairfhliuch bhfeóir
| is confadh úaibhreach aieóir,
Studies 1921, 418
.
a inis
fh.,
Keat. Poems 1356
.
¤foirfe
cool and complete
:
a
mbeirt fhúarfhoirfe iairn,
Studies 1921, 418
.
¤glan
cold and clear
:
tofil in matin n-uairgloin,
ZCP viii 418.9
.
re taeb Eoire uarglaine `the cold-pure Nore,'
Fél. p. xxiv
.
¤glas
cold and green
:
i n-achadh fhuarghlas Eireann
(: dualghas),
Studies 1925, 403.1
.
¤idnach:
Aed úaridnach,
LL 304b44
.
Cóir Anm. 121
(where it is variously
explained as `cold pangs' or `cold weapons').
¤lebor
cold and long
:
tonn ... fhuarleabhar,
ML 94.16
.
¤mer
cold and stimulating
:
ní d'iarraidh chlú ... | do cheannchaidis fíon fuair-mhear,
Ir. Monthly 1921, 374.16
(
DDána
p. 258
).
¤thondach having cold waves
:
go Loch n-úarthondach aAindind,
ZCP viii 220 § 32
.
(c) prefixed to vbs. (rare):
¤chrothaid
shivers with
cold: andsin romemaid in loch | fosin fedain, ronúarchroth `quaked with cold'
Metr. Dinds. iii 462.42
(v.l. ronuacrot; romarbchroth). cía díb in tÚar ronúar-chroth?,
`who stirred its cold waters'
iv 230 x
. Cf.:
an Ruachtach
ag fuarghol go brónach,
O'Rah. xxii 129
.