n
io, n. later m. Earlier lae, laa. An earlier laithe
has given lá,
GOI § 284
,
Pedersen Vgl. Gr. i 133.
According to
Pokorny,
KZ 1 43
-
44
, there were orig. two different words.
Both forms are permitted in classical verse: l.¤
m.,
IGT Decl.
§ 82.
laithe
m.,
§ 2
. See also
Introd. § 147
. Early occur
rences of l.¤
: n
s.
lae,
BCr. 32c9
.
Thes. ii 36.31
.
laa,
Thes. ii
34.32
.
láa,
Mon. Tall. 15
.
l.¤
,
LU 3316
(
SCC 11
).
LU
8074
(
FB 5
).
LU
10658
. With art.
a lae
,
Thes. ii 36.z
.
a llaa
,
Wb. 6b26
.
in
l.¤
,
TBC-LL¹ 869.
g
s.
lai,
Wb. 25c6
.
Ml. 140a1
.
BCr. 18c1
.
LU
3342
(
SCC 13
).
la,
LU 8130
(
FB 9
).
lái,
IT i 257.2
.
lōi,
TBC-I¹ 1143.
láoi,
Mon. Tall. 137.22
. d
s.
láu,
Thes. ii 294.3
.
lau,
Wb. 29c2
.
AU i 434.10
.
Ériu ii 110 § 31.
láo,
Wb.
4b21
.
lao,
6a27
.
lo,
LU 1956
(
FA 2
).
ló,
LL ii 13988.
lúa
(lú v.l.),
Anecd. iii 48.2
.
lou,
ACL iii 303 § 12.
loo,
Sages, Saints and Storytellers 24 § 2
. n. and a
p.
laa,
Sc.M² 4
,
l.¤
,
LU 3222
(
SCC 1
).
lao,
RC iii 345.19
. g
pl.
lae,
BCr. 45c4
,
5
.
Thes. ii 36.y
.
l.¤
,
LU 8137
(
FB 10
).
LU
8742
(
FB 55
). d
pl.
laib,
Irish Texts ii 27 § 13.
n
du.
da llae
,
BCr.
31d3
.
da la
,
PH 2536.
I
(a)
day
(as distinguished from night. See
Celtica
iii 256
-
7
):
a mét lae fil isin nóidecdu,
BCr. 45c5
. na l.¤ aili
`other days',
Ériu xvii 64
. láa
sechdair corgus `a day outside Lent',
Mon. Tall. 15
.
tri la
trichat,
SR 1589
.
co tainic l.¤ cona lanṡoillsi arnamairech,
Acall. 2073
. ní geal lá san truaillse i dtú `hateful is my life in the body',
PBocht
27.42
.
Freq. with adaig:
tri la ┐ teora aidhchi for bliadain bias
in plaighsi a n-Eirinn,
Fél. 190.27
.
anait sidi leis trí laa ┐
tēora aidchi,
Sc.M² 4
.
arnā ructhar ind ēit desin lāa co
n-aidche,
TBC-I¹ 1141
. labrad lái is aidchi remonn to speak
all twenty-four hours before us (i.e. to take precedence),
Ériu
iv 108.6
.
cid illo cid i n-aidchi,
Laws i 120.7 Comm
.
go cenn theora noidhche cona láibh,
Hugh Roe² 46.z
.
Of particular times of day (in gen. or with DI):
co medón laí arabárach,
MU² 1006
.
a mucha lai ┐ laithe ambarach,
YBL 329a24
(
TMoméra 154.3
). i curp lái in the middle of the day,
Mon. Tall. 129.6
. formna lái mid-day (?),
RC xiv 414 § 26.
See 1 formna.
in sesed uair do ló,
PH 2894
.
etir da tráth din ló,
RC iii 184.29
.
re diu láe,
Stair Erc. 1940.
See also dead. Cf.
ég Í Néill na naoi ngeimhiol / as deiriodh
laoi d'fhéin Uladh,
L. Cl. A. B. 74.88
. See 1 deired.
Of
yesterday, today, next day, etc.:
timcheall
an laói amaruigh . . . air an l.¤ amarach,
Matthew vi. 6.34
. an l.¤
as neasa the next day,
PBocht 4.31
.
l.¤ bu faigsi dhó,
Cín Lae Ó Meall. 36.26
. See also bárach.
(b) With adj. or qual. gen. Most freq. of
Day of Judgement
:
l.¤ an aighneasa,
DDána 11.27
.
i ló an aighneasa,
PBocht 6.12
.
an l.¤ annsa,
DDána 11.29
.
l.¤ báire uain na hóighe,
PBocht
3.30
.
laa ṁbrátha,
Wb. 26a1
. See bráth.
l.¤ na mbreath,
PBocht 5.24
.
l.¤ na breithe,
DDána
5.17
.
30.28
.
a llaa ṁbrithemnacte sin,
Wb. 6b26
.
a ló an
bhreitheamhnais,
Desid. 3836
.
l.¤ an bhróin,
PBocht 2.38
.
éanl.¤ coinne ag cloinn Ádhaimh,
DDána 24.1
.
atá l.¤ cúirte 'n-ar gcionn,
DDána
23.29
.
i laoi an chunntais,
Mac Aingil 781
.
l.¤ na dála,
DDána 24.6
.
lá ar ndaorthaine ag crann an chígh,
DDána
11.21
.
la dasachta in Tigherna,
Smaointe B. Chr. 3308
.
l.¤
Dé,
PBocht 21.3
.
lá na deaghla,
DDána 30.6
.
l.¤ na héigne,
PBocht 9.41
.
fa choinne láe na feirge,
Mac Aingil 781
.
i ló
an fhínné,
DDána 11.28
.
PBocht 25.9
.
la mor in innechaidh,
Smaointe B. Chr. 3312
.
l.¤ an iomarduidh,
Aithd. D.
53.2
.
l.¤ na hionráithne,
72.10
. i ló meadhaighthe
mhóir Dé on God's great weighing-day,
DDána 15.21
.
l.¤ an
mheasruighte,
PBocht 23.24
.
lae messa,
Ml. 26a5
. Cf.
Luan
l.¤ na roidheaghla,
Aithd. D. 55.9
.
l.¤ seanaidh na dtrí dteaghlach,
PBocht 25.34
.
l.¤ an tsléibhe,
Aithd. D. 58.3
.
l.¤ na
tagra,
PBocht 18.9
.
i ló an taiséanaidh,
PBocht 23.23
.
lá
na tiomna,
DDána 11.7
.
lá an tionóil,
PBocht 25.17
.
lá
an tobhaigh,
14
.
lá togha na dtrí sluagh,
48
.
lá togharma
na dtrí rann,
Aithd. D. 59.34
.
lá an udhochta,
PBocht
17.22
. Note also
l.¤ ag Íosa ris an uile / dá fhios cia bhus
ciontuighe,
Dán Dé xxii 32
.
l.¤ rinn a haithle an osaidh ag
Íosa fan agra-sain,
22
. With gen. of vn. (lit. the day of) when such-and-such happened:
ó l.¤ marbhtha Fíana Finn,
Duan. F. ii 238 § 19
.
tug an fhortún aghaidh air / l.¤ a
chealgtha ó chluiche an reabhraidh,
L. Cl. A. B. 167.46
.
i ló a hanocoil d'Eochoidh,
154.20
. ó ló a sguir from the day
he stops,
L. Cl. A. B. 164.59
. Cf. l.¤ bloghtha brogha na
bpiasd on the day when the Beasts' lair was destroyed (of
Easter Sunday)
DDána 38.6
.
Of feast-days and festivals: l.¤ fuile an tairrnge Good Friday,
DDána 46.43
.
l.¤ Rónáin,
L. Cl. A. B. 55 § 15
.
lá San Clara,
Cín Lae Ó Meall. 15.4
.
iar dteacht laoi Cásca,
Keat. iii 1003
.
lá
Parthalóin príomhapstoil,
L. Cl. A. B. 39.30
. Of the day
of the week:
cid lae sechtmaine forambí kl. caich mís,
BCr.
32c7
.
Other applications. Of day of battle: l.¤ bága see bág.
l.¤ cranngaile,
Aithd. D. 4.6
. lá an ghaisgidh `conflict day',
PBocht 13.27
.
lá gliadh,
L. Cl. A. B. 91.123
. cen guin
doíne acht láa catha during hostilities,
Críth G. 143
. ūair is
é mu lā catha / tar cenn flatha firinne the day on which I fight (of
Friday)
Irish Texts i 42.21
. Of day of a particular battle:
l.¤ na Móna,
L. Cl. A. B. 158.153
.
isse an R. sin do bris
la in Edain Mhoir ar chlainn Neill I D.,
L. Chl. S. 44.
Various: l.¤ [n]air a day's ploughing,
O'Dav. 117.112
(see
Gwynn,
Ériu ix 157f
.). l.¤ cairde ná cuireadh sin ar dhíon
m'anman a day's delay,
PBocht 8.37
. lá ar gcoimhéada the
day of our Salvation,
17.21
. ó ló in chéidfhir `from the day of
the first man' (= always),
Duan. F. ii 58.5
. mo l.¤ leóin
leachta an fhine day of woe,
L. Cl. A. B. 141.55. Fig. 1
.
leóin ar tírine thú, destroyer,
IGT Decl. ex. 1322
. l.¤ reóidh
frosty day,
L. Cl. A. B. 79.96
. lá turaidh a dry day,
DDána 30.5
.
l.¤ togharma i dtigh cúirte,
L. Cl. A. B.
169.97
. See 2 saerda, 1 saíre.
(c) In adverbial phrases. Denoting point of time:
oc
tabirt coibsin a llae sin,
Wb. 15c25
.
a llā-sin hi cind bliadna,
Fing. R. 1007
. dogeni fadesin ind tiuglagin a llae sin `the
pottage for that day'
Mon. Tall. 52
. Of unspecified day: doloddursom láa . . . asind gurt one day,
Mon. Tall. 7
.
laa íarum do Ch. i n-Uisniuch,
Airne F. 306.
With cech `
daily
', freq. in g
s.: is assu . . . in fer cach
laí (loi, Y)
andás a cét cach n-aidchi,
LU 5622
.
deich
méich lé cech lái do bleith,
Metr. Dinds. i 22. 111
.
gach láoi,
IGT Decl. ex. 1276
.
gach laoi,
DDána 43.7
.
Content. xxviii
13
.
gach n-énlá,
CF² 158
.
Of length of time:
oenach dogníthe la Ultu . . . .i. tri l.¤
ría samfuin ┐ tri laa iarma,
LU 3222
(
SCC 1
).
an dream bhíos
marbh cheithre l.¤
,
TSh. 1748.
Also in phrase cor an chaemlaí:
car an chaomhlaoi do chaith sinn / san
mhúr,
TD 11.23
. See also 1 sam compds.
With various prepp. AR; ar ló by day. Later perh. confused
with íar ló.
rochodail accu ar ló thair,
BB 7b54
.
mo ruibhne
mam luibhne ar ló,
IT i 162.1
(
LL 208a7
). gurab buan an
teach mar tá /gach neach ag a luagh (leg. luadh) ar ló discussing it daily (?) (`getting his daily hire'
Ir. Monthly 1923,
644
),
DDána 119.37
.
mar ghréin-ghail an néill-cheatha,
gluaisfidh ar ló,
Keat. Poems 296
. ar ló `by day', TSh. Gloss.
ar ló ní thaisbéanaid solas ar bith,
Párl. na mB. 3115
. Perh.
a mere expletive in:
baineachlach Fhinn . . . / ger mhaith
a lathar ar ló / ba mathair í do cuinnsgleo,
Duan. F. i
54.z
.
ní budh léir dhuitse léas beag dá shuaraighe ar ló,
Keat. Poems 345.
Also with cach: ar cech lau beus gl. in
dies `day by day',
Ml. 75d1
. ar cech lau gl. in dies
29a11
. ar
cach lóu ba lia `every day',
Metr. Dinds. i 34.90
. ar gach ló
`daily',
Hugh Roe² 314.18
. See 1 for. co: cossa laa sa gl.
usque nunc,
Wb. 23a17
. co laa Poil until Paul's time,
5b4
.
o theacht Neimhidh . . . gus
an ló aniú,
Keat. ii 818
. an bh-fairfidh tú go l.¤
till daylight,
Oss. iv 68.15
. DI, DO: do ló ┐ d'oidhche day and night,
Desid.
1351.
Cf.
seal do ló re hoideacht scol,
BNnÉ 282.35
.
ló do
ló gun asbal inn,
IGT Decl.ex. 388
. Also dá ló since (the day of) his death: sinne ionar loighe dhá ló 'I have been prostrated since his death'
Éigse iii 168 § 5
. dá ló ní lingfe mise 'on account of his death I shall never (again) jump'
Studies xxxix 187 § 5
,
BBCS xxiv 478
.
ar n-achlán do lín dá ló,
IGT Decl. § 11 (58.412)
. FRÍ (RE, LA): atát tri cóecait
rim lá / do mnáibh during my lifetime,
LU 3949
(
SCC 44
).
m'[ḟ]er dingbala frim l.¤
,
TFerbe 482
(
LL 257a3
).
nocon
aicfe-si re la / firu Erenn nait a mna,
LB 238 cbz
. is meisge
fa-deara dhó / Teamhair Chuinn do luadh lé ló during his
lifetime (`daytime'),
Content. ii 15
.
rem lá,
Dán Dé ix 17
.
Cf.
ar feadh do laoi,
DDána 15.3
. I N-:
hi cach láo,
Wb.
4b21
. illau báiss (sic leg.),
Wb. 29c2
. i llāib na rind n-airegdae sin during,
O'Mulc. 497
.
intí saighes secht crosa i lló,
ZCP v 498.17
. neach san
ló as líonmhaire caint by day,
Content. xxiii 10
.
go raibh
leam i ló ar ngábhaidh,
DDána 35.16
. Note also:
i gcionn
laoi go n-oidhche,
TSh. 3591
. IAR. The phr. íar ló is
variously interpreted: desin atá . . . / seanchas Locha Léin
iar ló `in after days',
Metr. Dinds. iii 264.50
. cluche ban Lagen
iar ló `next day',
iii 14.173
. iar ló `after a long time' (
MacCarthy 169
),
LL 14895
.
na ḟuaitged . . . / , . . in seisrig iar
lō din leirg,
Fing. R. 645.
See also ar ló above. ó: na
coimsig loighios ó ló `loll on after daybreak',
O'Gr. Cat. 479.14.
óna ló féin imach
,
Expugn. Hib. 10.
In phr. ro boí l.¤
once upon a time
:
dobí lá's
do aingedh íad,
IGT Decl. ex. 563
. l.¤ n-ann
one day
:
asbert
E. frisseom l.¤ n-and,
LU 10743
(
TE 10
) = la n-óen ann, Eg.
(
IT i 124.25
).
laa n-ann,
Ériu ii 184.8
.
laa n-and,
Fing. R. 47.
Later l.¤ n-óen:
lá n-aon da dtáinig N.,
Keat. iii 2587.
Also óen do ló:
roboi sidhe . . . áon do ló a nHí,
ZCP v 495.5
(H.2.15).
aón do ló dhá ndeachadar . . . go Caisiol,
RC xxix 219.15
. Note also:
l.¤ dá rabhas . . . ar Dhruim
Dairbhreach,
Keat. Poems 405.
In phr. ó'n ló (lá) as conj.
seeing that; since
:
o'n ló din
tanic apstal De ille atú-sa cengalti,
PH 2061
. o'n ló is mó is
móu a résún a-bus ┐ tall since they are greater,
PH 7560.
ón ló nár lamhas for I dared not,
Studies 1924, 242 § 8
.
ón ló
do cailleadh do cháin,
Dán Dé xxviii 17
. Prob. also in:
lo
na hinnurbtar,
Rosa Angl. 272. 17
. los o adbar te . . . donither he since it consists of,
12.12
. los anmann since it is weak,
272.19
.
losa tirim é,
88.16
. Also in l.¤
when:
in la rofothraicfaidis cland Muireadaich i n[d]abaid Cormaic,
Irish Texts
iii 8.7
.
an l.¤ as chumhain liom mo lochta,
DDána 32.4
.
Also
while
: an lá do mhair while he lived,
Irish Texts ii 43.22
.
II Miscellaneous wider applications: clí an éarlaimh dár
fhada lá `the Saint's aged body',
PBocht 10.51
. la ara
chumachta ní chuir time has not affected his power,
Irish Texts
ii 87.1
. an l.¤ as goire as fhearr mh'fheitheamh the sooner its
hour the better my rescue,
DDána 11.5
. ní l.¤ dhúinn dom chor
ó chéim tis no time for us to get out of step with Him,
38.22
.
tánaig l.¤ an chléirigh fan gcoir / toil na mná d'éindigh gur
ibh `his opportunity for sin',
PBocht 11A.21
. fuilngidh Midhigh don taoibh thoir / go hÁth Luain
do ló an Bhúrcaigh `now that the Chief of the Búrcs is dead',
Aithd. D. 39.9
.
As n. pr.
trí meic Laí ┐ Aidchi,
BDD² 1387.
Compd.
¤chaindel: ar chaoi nach leagfaidhe a lóchoinneall
(: trócaireach) day star(?),
Ó Bruad. iii 84.20
.