adj
I o, ā
(a)
dear, precious, beloved; belonging to the family
:
gaibid immib a n-etach macc cóimsa amal no ndad maicc
cóima gl. sicut electi Dei,
Wb. 27b16
(
GOI 224
).
im chorpu aiso coim `of their loved ones',
Ml. 65c3
. inna gell
choima .i. in maicc són `the dear pledges',
123c9
. co Críst
coem tar dili `dear beyond affection',
Fél. Ep. 66
.
caem cách
co hÉtain,
BDD² 44
.
caem incele coimshearcach,
IT iii 12
§ 19
.
carthannacht cháomh,
Párl. na mB. 2726
.
ba caeom
(coem, v.l.) do chlu,
TTebe 3383
. In sense of
noble
(see II
(a) below):
beritt a n-aithbíu ┐ a marbu cóemu condicce
airther R.,
Ériu iii 141.204
. In n. pr. Echtra Condla
Chaim (title of a tale),
LU 9991
.
Conla Cáem,
LL 13447
.
mael caem, name of a metre,
IGT Metr. Faults § 92
. Of
objects
dear, precious, valuable
: cid cóem cid dichóem (of
furniture).
Críth G. 225
.
sét cáeim,
TBFr. 330
. cet[h]ri
dorais ind cen brōn / bith oc ōl tria bitha sír / turib ciprib
ūair is cæm / cōel fo tuighib d'itib en (of a house),
ZCP viii
108.14
.
ro dilaitriccsiot a ttemplu caemhu cumhdachta,
Cog. 40.27
.
cathbarra caem,
Stair Erc. 735
. Of clothes:
tlacht caom,
ML² 499
.
lenti . . . coema,
Cog. 160.30
co
n-edaigib caema . . . ar[a] eochaib,
TTebe 4437
.
In phrase is c.¤ la: la Crist . . . / . . . it cóimseom they are
beloved by Christ,
Fél. Sept. 2
. nipo chóim less frinn gl.
qui etiam proprio Filio non pepercit,
Romans viii 32
,
Wb.
4b12
. doberar fīn dō . . . corbo mesc ┐ asber fris, ba cōem
leōsom a llindsin, nī tobrad acht ere .l. fēn leō they considered
that wine precious, they had only brought a load of fifty carts(?),
TBC-I¹ 1536
(
LU 6004
); whence, mistakenly, caem .i. beg, ut
est:
ba caem leósum in linn,
Ériu xiii 67 § 79
.
coemh no
caomh .i. beag,
O'Cl.
caomh .i. beag,
P. O'C.
Note also:
caem .i. terc ut est inti dia mbi caeimiu in cethra .i. is
terci,
O'Dav. 484
, corresp. to:
dia mbi caime in cethra,
Laws iii 464.4 Comm.
O'Curry 1388
(
H 3.18, 630ab
) adds: uair
caem gach diuir ┐ diuir gach terc etc. =
230
(
H 3.18, 125
).
(b)
fair, beautiful, lovely
: it cóema na heich am cóemsa dano
a maccán ol Cu.,
LU 5070
(TBC).
mo chú ch.¤ chain,
TBC-LL¹
530
.
laoch caomh,
TBC St. 4228
.
cuirp coema,
Cog. 178.12
.
a M. in c[h]rotha caímh,
ML² 47
. caomha na cláir ad-chífe
lovely the lands,
DDána 66.4
.
fuinn chaomha Caisil,
74.14
.
rath
na cathrach caoimhe,
Keat. Poems 1508
.
grís chaomh ar car
a smáile,
IGT Decl. ex. 1066
.
an mhaidin chaomh,
ML² 1670
(see also lá, compds. infra). Of speech: coil ┐ cóim `simple
and beautiful',
Sg. 26a10
.
briathra cóema cúmtaigthe,
PH
314
.
fitting, suitable, appropriate
:
ma do ti dam caem,
Laws
i 122.7 Comm.
Of gender: aicned caemh . . . is i a sron no a
suil na mna. Aicned n-eitigh . . . is i a fhiacail no a bhel na
mna i.e. a.c. occurs when the parts of the body cited agree
in gender with the sex of the person,
Auraic. 598
,
3129
.
ruidlius do indsge aiccenta caom. Dilius do indsge aiccenta
euccaom,
3708
. Adv. ríg Connacht c.¤ doscomort `well he
smote them',
Arch. Hib. ii 62 § 50
, cf.
coemh .i. coimhéimh
.i. coimhésgaidh,
O'Cl.
caomh
prompt, ready, willing
,
P. O'C.
Compar.
ingen ríg bad chaímiu oldás,
BDD² 79
.
dírimm
bas choímiu,
TBFr. 47
.
.ix. mna comiu mnaib,
BB 355a19
.
ben robo caoime cruth . . . inas,
Stair Erc. 5
. Superl.
ba sí
. . . as caemeam . . . de mnáib domain,
BDD² 41
.
fer . . .
as caíme di laechaib Hérenn,
959
.
daoine . . . is caoimhe
cruth,
Measgra D. 16.13
.
II Subst. o, m. cáomh m.,
IGT Decl. § 96
.
(a)
friend,
relation; comrade
:
cach óen scaras . . . fria chóem ┐ a charait,
LU 4506
(
TBC-I¹ 23
).
dia chaim no dia charait,
SR 4144
.
ni
aithgnead cóemu na cairdiu,
LU 5921
.
dia ch.¤ .i. dia chloind
┐ dia shetchib,
LB 143a35
.
cen choim cen gilla,
Rawl. 142b1
.
d'furtacht chaeím, na coiccele,
AFM vi 2266.17
.
síol gCéin
ba caomh d'éileachaibh,
Content. xxix 26
. Cf. sainchóim
ind ríg gl. maxime fidelium,
Wb. 28d5
.
(b)
noble, aristocrat
:
caemh .i. uasal, ut est caiti faill caem?
. . . .i. in t-uasal cen fiallus manchuine ica comét,
O'Dav.
521
.
coem .i. comes .i. coemtechtaige rīg .i. nī bī fer dond
rīg quam illi unde caem dicitur
,
O'Mulc. 235
.
coim Ereand,
Anecd. i 3.10
(
SCano 53
).
eter rígu ┐ chaemu,
BDD² 53
.
in
tan con-gair Fīnsnechta / cucai a chōemu huile,
Corp. Gen.
77.17
.
do rochair for rí ┐ do rochratar for coím,
LL 276a35
.
oc togerad c.¤ nErenn,
Dinds. 117
(
RC xvi 68
).
na diamra ro
chrech in c.¤
,
LL 4364
.
áilim Mothairén in breo / tabrad ceo
darm' chaemusa (: Aengusa),
SG 389.42
. blaī būaid cuirmthige co coīmaib the privilege of the ale-feast with nobles (one
of the occasions on which a lord is exempt if subjects are
hurt),
ZCP xi 93 § 28
. Hence used of
company, entertainment
:
caem .i. fledh (quoting the prec. ex.),
Ériu xiii 66 § 68
.
caomh
.i. fleadh,
P. O'C.
banchóem
female noble
, see 1 ben. By
inference(?): cóem .i. fili [ut est] a chóemu cláir Cuinn
cóemfind.
O'Dav. 363
.
caomha .i. eolaidh no uaisle,
O'Cl.
ni coí crábaid diar caemaib,
LL 591
(
.i. d'eolchaibh,
Leb. Gab.(i) 66.16
note). Cf. maccoím.
(c)
fair or beautiful object or person:
'sin choem chomardach,
LB 124b11
=
'san chaomh chomhordhach,
Keat. iii
2054
(of a flag). 'na chaomh béime a beauty of a stroke,
Párl. na mB. 3261
.
baili na cluinter caem na failti na cumsanad,
YBL 86a8
.
teacht i gcaomh chaomhnach ar gcairdis ghrinn,
Hackett² xxvii 2
. Of a person: rap í in ch.¤ a chetmunter
the beautiful one was his wife,
LL 17766
. Maodócc an caomh
cneis-réidh `M. the fair',
BNnÉ 261 § 221
.
Compds. Of family relationships: caomhathair, caomhmathair, caomhaide, caomhmuime, caomhbhrathair, caoimhsiur, caomhaindear, caoimchele, caomcomalta, go mba hógh
go lúi lethdire, dia mbeid aoinbheóil aoinchiche etc..,
Ériu
xiii 16.14
. ben cen caemchéile spouse,
CCath. 2233
.
dia
chaomh chenel fein,
AFM iv 1374.1
. ní fhágfadh ben dinn
'ga coimhfher mate,
Ériu i 16.12
.
ón ti is comfocus do da
caimfine,
Laws ii 284.15 Comm.
accomul a comuir doib re
caemfine,
358.19 Comm.
General. With nouns:
ar a chaomhairilleadh, ┐ ar a
deighbhésaiph,
Hy Fiach. 76.2
. caembachall fri hursclaidhe
uadh (weapon for a cleric),
Laws iv 360.21 Comm.
at soer
im cach coemcha[i]ṅgein / amal iasc bis hi trethain,
SR
8195
. addeoch-sa na coemcainle (caindel) saints,
LL 1021
.
Cirine cruit coemhchiuil,
Gorm. 30
. manid gau dó
tria choemcheilg because of his lucky snaring(?),
SR 2866
.
tria
choemchēil,
Fing. R. 660
.
tucsat ar coemching hi cacht,
LB 228
marg. inf.
cliath ra heclais mairg dogní / do neoch
danáil a chaimchlí,
LL 19301
.
ata muir imma coemchness,
Rawl. 77b32
.
fri inmescad cóemchóecat,
LU 8889
(
FB 68
).
mo shaoth a chaomh-chorp i gcróchor,
Keat. Poems 19
.
im chóemchostud na fledi fair arrangement of the feast,
MU²
211
. ferr cīall inā cæmchruth (prov.),
ZCP vi 260.23
. in
cú ruadh . . . / comad táisech caemchuaine leader of a fair
pack (used ironically),
SG 57.2
.
oslaicfitir coemdoirsi,
SR
8189
.
dúthracht cennsa ┐ . . . / cāemdūdracht,
ZCP viii 215.2
.
cupáin aici is caeimeascra,
Acall. 783
.
A. cóemfer,
Gorm.
Apr. 16
.
ar fedh caomh-fód (fhóid, v.l.) a chrioch féin,
BNnÉ 259 §
218
. ar egnairc na caom-geine (of Christ).
Ir. Lit. 98.1
. As
n.pr.
do Chaemgen,
LL 27272
.
coro chuired re Cond cóemgleó,
3252
.
car an chaoimh-láoi,
RC xxix 112 § 7
.
Flaith Fáil
car an cháomhlaithi / ag car áir na hénlaithe,
IGT Decl. ex.
132
.
i fhorbtha . . . in chaem-laithi cedna,
MR 106. 12
.
Eua
co coemlí,
SR 2082
.
caomhloisi .i. caomhlasair,
O'Cl.
amal
timsaigit oíc . . . ceatra for carrcib co cáemlucht cruaid,
Alex. 358
. dho chaomhmaisi an chlobhsdra `decency',
RSClára 44.14
.
coemrád,
SR 2750
. nírop seóta sír-thaiscius
/ sernas do cách caémhratha `who apportions good grants to
everyone',
Leb. Cert.² 150.24
.
a Chú cosin caemriagail,
TBC-LL¹ 3672
.
co mbad chennach dia cóemréir,
LU 4296
(
SG 84. 25
). no
co cumad a caemrus (:tūs) `compact',
Fen. 362.2
(see rús).
in ghleiri caemshluaigh (of a poetic company).
Auraic. 2229
.
domun cona choemsoillsi,
SR 8191
.
dorochair di a coemthlacht,
1296
.
nogegainn mo chōimthoga,
ZCP vi 267 § 11
.
oenanart tairsiu anechtair / coemthoracht cia comnertaid,
SR 4286
.
coemthuicsin cach neich,
8000
.
cáomh-thúarasgbhail na banoighe,
Ériu v 88.24
.
With noun forming adj.:
Cathbad cóemainech,
IT i 68.14
.
coemainech cloth bán,
70.2
.
With adjj.:
inghen cruthach caomhaluinn,
RC xxix 140 §
61
.
rigon . . . chaemcasto,
IT i 145.5
(corresp. to
cæmgasta,
ZCP v 502.16
).
mac d'Airectonius caemcialla Tros,
BB
412a21
.
Críst cóemdil,
Trip.² 1631
.
Cirill crinna caemdruin,
Gorm. March 9
.
cathmīlid cōemḟata,
Corp. Gen. 8.10
.
fer
cáemḟuar,
Mer. Uil. 250
.
in ingen chéilligh c[h]oimghenmnaigh,
Ériu v 148.30
.
carn-ḟolt caomh-ghlan,
Keat. Poems
68
.
cen gúasacht coemnar,
SR 1037
.
co coimsolom,
BB
45a16
.
banscal cruthnach coemtrebar,
SR 6296
.
With adjj. derived from nouns:
a Ch. chaemchlessach,
TBC-LL¹ 3542
.
ar miasaib coimdenmacha cruindi,
TTebe 468
.
o chloidheamh . . . coimealtach,
IT iii 12 § 19
.
Caillin
caemfertach,
Fen. 194.15
.
Ō C. caemhfhuighlech,
Caithr. CC 85
. cáemgnéach (of a hero),
LL 6700
(
RC xxix 211 § 2
).
coemhichtaig .i. coemgnimaig gl.
cumachtaig,
ACC 42
(
RC
xx 176
). taidiu corach caemlindtech.
Acall. 2674
v.l.
a
ccuanta caomhthurcarthacha,
AFM vi 2362.19
.
With verbs:
.vii. ṁbliadna a coic ro chaemchaith,
LL
14962
.
cororcoemchinni co gle / nitgluase, nitchumscaige,
SR 1619
. cia crabud nar caemfhuill `did he not lovingly
increase',
Gorm. Sept. 23
.
naomhcathir . . . cus caomhthathaig
an muir mall,
ZCP x 53.12
. With partt. fon sruth
coemcoisrectha duly consecrated,
TTebe 3608
.
sciath . . .
go ttri rothaibh caoimhdhentha credumha,
ZCP x 279.21
.