prep. folld. by acc.:
secach (= sech cach) ṅguidi,
Wb.
25a28
. sech alaili dliged `apart from other sayings',
Ml. 18c11
.
sech ilar mban,
IT i 80.13
(
LMU § 18
).
seach mór-fhairrge
gcoimhleathain . . . A.,
Fl. Earls 120.8
. In later lang. also by
dat.:
sech lecnaib,
Bruchst. § 84
(=
IT iii 90 § 119
).
sech
rennaib,
MU² 410
.
seach orāistidhip,
Fl. Earls 250.1
. Lenites
a follg. initial:
sech thenlach,
Bürgschaft 28 § 76c
.
sech thegdais,
Lat. Lives 65.4
.
seach Theamair,
BDD² 174
.
sech bhilibh,
ML² 1720
.
seoch dhula,
Keat. ii 2606
. With rel.:
inna lloc
secha retham,
Ml. 120b2
.
na daire . . . secha táncamar indé,
MU² 371
.
seach ar leagadh . . . i gcré,
Keat. Poems 611
.
With suff. pron. s. 1
sechum,
TBC-LL¹ 1172
.
seacham,
TFrag.
6.11
.
seocham,
BNnÉ 86 § 176
.
DDána 101.41
.
TSh. 551
.
s. 2
sechut,
LU 8193
.
seachad,
DDána 101.4
.
seochad,
65.5
.
3 s. m. and n.
[se]chae,
Wb. 24a17
.
secha,
LU 9065
.
TBC-LL¹ 975
.
sechai,
BDD² 1498
.
LU 8225
(
FB 17
).
seochu,
Laws iii 70.14
Comm
.
seacha,
DDána 113.18
. f.
secci,
Lat. Lives 82.6
.
PH
7211
.
seicce,
Ériu iii 164 § 19
.
seice,
DDána 39.33
. 1 pl.
sechoinne,
Thes. ii 325.2
(
Hy. iv pref
. ).
sechond,
IT i 72.15
(
LMU 9
).
TBC-LL¹ 1143
.
seochainni,
LU 3991
(
SCC 45
).
sechund,
TBC-LL¹ 646
.
sechoind,
CRR 21
.
seachoinn,
DDána 121.8
.
TD
17.16
. 2 pl.
sechaib,
LL 304b1
(
SG 380.15
). 3 pl.
seccu,
Wb.
23b13
.
Laws iv 176.22
.
TBC-LL¹ 1327
.
PH 2937
.
seocu,
Laws iv
214.28 Comm
.
LU 3280
(H) (
SCC 7
).
seoca,
Anecd. ii 78 § 6
.
Stair Erc. 61
.
secco,
TBC-LL¹ 2433
.
The general sense is
past, beyond
(lit. and fig.).
(a) after words expressing or implying motion: ní aírmi a
mbís iarna chúul dind séit [act a] mbis ara chiunn condid
tar[la se]chae until he comes past it,
Wb. 24a17
. a fide nó s.¤
hiriss (gl. circa fidem exciderunt),
29c12
. s.¤
gl. (quod hunc lunae
progressum) ultra (solem),
Thes. ii 22.39
(
BCr. 33d2
). ronsnādat
a nnōebitge | hi flaith nime s.¤ pīana `may her holy prayers protect us into Heaven's Kingdom past pains',
Thes.
348.7
(
Hy. v 92
).
cipe inruiret oc dul seccu iar na chonair,
Laws iv 176.22
.
amal bid do thecht secha,
IT i 72.14
(
LMU 9
).
slige dano,
doscuet carpait s.¤ alaile,
Corm. Y 1082
.
s.¤ Dun Delca dar Mag
Slicech,
LU 8510
(
FB 36
).
addaci Briccriu sechai,
LU
8225
(
FB
17
).
nis arlaic s.¤ ard a glúne súas ┐ nis arlaic s.¤ a adbrond sis,
TBC-LL¹ 901
-
2
.
taidlech a cniss ┐ a colla s.¤ a timthach sechtair,
211
.
ra chomérig grían s.¤ comchruinni in talman,
MU² 454
.
bēim . . . s.¤ cimais an c[h]roim-sgēith,
ML² 1250
.
intan raide
int shillaib toisich, todachaiche chugut int shillab dedenach ┐
seachmadhato seachat int shillab thoisenach,
Auraic. 92
.
co
ṅdechsad in sapoit seccu,
PH 2937
.
ro-s-cuirset assin sinagoig
┐ s.¤ in cathraig himmach he,
110
.
ascnait seach mōrfhairrge
gcoimhleathain gcomfhairsing Adriatica,
Fl. Earls 120.8
.
With the sense of avoiding, eluding, escaping:
tre ghoimh
míleadh Mhuighe Fhloinn | gach duine ag síneadh seachoinn,
DDána 121.8
.
dá dteagmhainn duid ar druim róid | seocham
do ghéabhtha, a Ghearóid,
101.41
.
neach nach tréig báire an
bheatha | téid beatha as sáimhe seocha,
Dán Dé vii 3
. ní
fhuair E. baeghal in tuir seocha `was unable to effect an entry
past it (sc. a gate) into the tower',
Stair Erc. 1193
.
léicid secha, léicid sech (láim)
omits, passes over: in triar is
taire do lecon s.¤ laim con cranncur `to be set aside from the lot-casting',
Laws iii 40.7 Comm
.
léigim na secht Kallanda sin
seacham,
TFrag. 6.11
. léigeam seachoinn seal eile | . . . | gan
bheith re cuma a gcána `I forbear for a space . . . to recount
their tributes',
TD 17.16
. léig sin seachad let that pass,
Maguires of F. 90
.
(b) freq. with suff. pron. referring to subject of preceding
verb of going, looking, putting, etc., somet. adding very little
to the meaning of the vb., and to be translated, if at all,
out,
forth, up
(cf. 6 ré II (b)):
slan don cumail dair a lec ┐ a losat do
chur seici,
Laws iii 274.19 Comm
.
dale sechut ol se a curadmir
n-ugut do L.,
LU 8193
(
FB 14
).
cech inocba secha sūas |
conitnaice dotuit sīs,
ZCP vii 311 § 16
. ragatsa sechum fo des
I will proceed,
TBC-LL¹ 1172
. tair sechut sís ar in lind come away
down,
1297
. tuc a laimh seicce `she put out her hand',
Ériu iii
164 § 19
.
as a haithle sin adbert Fer D. seaca re araidh,
ZCP
x 285.11
. déch sechat dia fhis cret itcife `look yonder',
iv
384.18
.
guruho measca meadhair-caoin uili iat, gur thuit
gach aon dīobh seacha,
Feis Tighe Chonáin 858
.
in silliud rosill secha ar
na sluagaib,
TTebe 3288
.
demhan . . . | do chuires, a náoimh-chléirigh, | 'sa móin secham soir,
Irish Texts iv 91 § 3
.
tug súil
seacha ┐ atchí an machaire lán do mharcshluagh,
Keat. iii
1019
.
don chomhrádh do chanus ribh | focal seachad san
slighidh | féchthar libh nar léig tusa,
L. Cl. A. B. 65.10
.
is mar sin téid seacha glóir an domhain,
TSh. 421
. Cf. do-chuaidh mo shláinte seocham amhail néall (pertransiit),
551
.
ticc dá theacht . . . | mo chur sechum ar sáobh-chéill,
Ériu ix
6.54
.
Probably from this usage secha (3 s.) and sechat (2 s.) came
to be used as adverbs meaning
away, by
, past, beyond
:
? secha sís,
ZCP v 501.3
. doléigedar sin
seachad seal `they let that pass for a while',
Ériu v 172.159
.
atá súil agum ré sibhse dhfaicsin ag gabháil seacha dhíbh,
Romans xv 24
. dochuadar so uile seocha amhail sgáile (transierunt . . .),
TSh. 946
. triall seacha mar aoighidh (transi,
hospes),
3706
. ní theilgfe mé seachad íad I will not cast them
aside,
Levit. xxvi 44
. ag rioth seachad ar R. `running past
R.',
Rel. Celt. ii 188.29
. ? To this: an drong do chuáidh a
seachad a ttír na Hassíria `which were ready to perish',
Isaiah
xxvii 13
.
(c) after vbs.¤, etc., of growing, increasing: forbairt s.¤ a
frecndairc `increase beyond the present',
Sg. 167a3
. efficiunt s.¤
a mmascul (of some feminine nouns),
114a5
. forbeir s.¤ aní as
anchises
gl. Anchisiades,
32a1
. s.¤ positi na conparite oa mbiat
`beyond the positives of the comparatives from which they are'
(gl. augent),
45a8
.
(d)
in preference to, rather than, more than, instead of
: æit
leu precept domsa seccu `they are jealous that I preach rather
than they',
Wb. 23b13
. conicsom . . . nad labrathar de se s.¤
nach persin ind ṡainriuth `it is able not to speak de se rather
than any person especially',
Sg. 199b5
. cia doberat onóir duit
sechoinne `rather than us',
Thes. ii 325.2
(
Hy. iv pref
. ). necessitas metri
tuc sund Iuda s.¤
Iudea instead of,
Goid. 63.21
. ised on ailes cach cet la deolaid s.¤ na cricha
olchena `in preference to the other districts',
Laws iv 206.4
. in
saine [sin] isin cochull . . . s.¤ a beth for oen dath instead of its
being,
Trip. clxxxviii 15
.
iss é no ndlig s.¤ ócu Ulad archena,
LU 8194
(
FB 14
).
cia maith fogniat, in tan moltair s.¤ cách,
TBC-LL¹ 416
. is do grásaibh an Spioraid Naoimh douí an bisech
sin ar Lasair s.¤ gach adhbar eile da raibhe ag Molaise rather
than on any other student,
Ériu v 74.34
.
cid dia tancatar do
Ierusalem s.¤ Bethil Iúda?,
PH 6973
.
cid ara ndentar celebrad
isna trathib-sea sechna trathib ele,
KMMisc. 144 § 1
.
rugadar
Dál Riada do rogha Scotia do thabhairt ar Albain seoch
Hibernia do thabhairt uirre,
Keat. ii 5801
. adhbhar . . . fá
ndeachaidh don Fhraingc seoch dhula i dtír oile, ib.
2606
.
(e)
different from, other than: hua sainbás s.¤ cách `by a special
death different to all',
Ml. 73d7
.
cib é dianid sháil delb do
gabail de s.¤ amal ata, is brécaire,
PH 6052
.
(f) as against, as distinct from:
coná baí aithgne neich s.¤
alaile díb,
TBFr. 271
.
cairm i fetar fīr s.¤ gō,
ZCP vii 307.6
.
ní fes a béo seach a marb,
RC x 70.11
(ICM).
ní hurusa . . . |
aithne ar fhear seach araile,
DDána 85.19
.
bīt na cōic cnapāin
sin forsna horāistidhip sin . . . seach orāistidhip oile an domain,
Fl. Earls 250.1
.
comharthadha . . . lé n-aithéonam an
aithrighi fhírindech seoch an aithrighi mbreguigh,
Mac Aingil
133.3
.
(g)
more than, to a greater degree than, above, beyond, in addition to: s.¤ na huili predicta gl. super omnia,
Wb. 27b20
. s.¤ mo
chomáessa gl. (proficiebam . . .) supra multos coaetaneos meos,
18c16
. secach (= s.¤ cach) ṅguidi `beyond every prayer' (gl.
abundantius orantes),
25a28
.
du-farcai s.¤ cach ndíne he excels beyond any generation,
ZCP lxi 1-3
(
Thes. ii 295 § 2 SP v) .
aradéni són s.¤ cach sruth,
Ml.
93b10
.
do doinib ┐ do iudeib s.¤ cách,
51c12
. s.¤
gl. (si enim)
super (omnes alias partes orationis finit personas pronomen),
Sg. 197a10
.
nem insin nad chonrícthar s.¤ nem nathrach,
Ml.
33d10
.
cóic ṡenchléthe forcraid laiss s.¤ airig forggaill,
Críth G. 436
. cun ngealut da dartuid fri ro dam, ┐ cungelut da dartuid s.¤ ro dam `as much as . . . more than the great ox',
Laws
ii 74.18 Comm
. aon biadh imurail ogasidhe s.¤ a tochus riam
`in addition to',
i 60.27 Comm
.
ita trian forcraid . . . in mulieribus s.¤ na firu,
Mon. Tall. 149.13
.
ālad . . . .i. fola-dath .i. dath
fola fair s.¤ in slán,
Corm. Y 87
. intlecht i ndreich s.¤ cech raind
intellect (is situated) particularly in the countenance,
ACL iii
223.8
.
berid in bo atúaid trian mblechta s.¤ in mboin andeas,
Dinds. 60
(
RC xv 458
).
is e do-rat seirc sainredaig dó, s.¤ cech
n-apstal,
PH 1923
. ní fiú é an bheatha do bhir | gidh bé do
shir seacha soin whosoever seeks anything more than that,
Dán Dé ix 33
. cidh do maith . . . doghní-si do Dia seochamsa?
BNnÉ 86 § 176
.
nir leic ind n-itu . . . labra secha sin don rig,
TTebe 1775
. ar an méd as pearsuin di seach a hanmannuibh
subsdainnteacha apart from,
IGT Introd. § 2 (2.10)
. ar a
n-áille seoch mh'inghean féin `so far do they excel my daughter
in beauty',
Keat. iii 2801
.
seach ar leagadh riamh i gcré, |
doilghe dhuit thú féin,
Keat. Poems 611
.
(h)
without
: huare rombí cechtar de s.¤ alaill because each of
the two can exist apart from the other,
Sg. 29b16
. co forcongar
forsna bechaib fobith is annsa athgabail neich diib seich ind
aile `how are the bees made liable, since it is so difficult to seize
upon any one of them beyond another?',
Laws ii 120.24 Comm
.
s.¤ .i. leith amuith,
O'Curry 2066
(
H 4.22, fo. 67
).
Implying without (the consent, knowledge or co-operation of),
independently of, in disregard of: ni s.¤ comairli dáe `it is not
without God's counsel', (gl. per uoluntatem Dei),
Wb. 29d1
.
nach comairle dong[ní] duine s.¤ dia,
Ml. 51b27
(contrasted
with la fortacht dae). nīmthairle erchor amnas | s.¤ Macc Dé
medras bodras without the consent of,
Thes. ii 352.3
(
Hy. vi 13
).
atait secht cuir foceird mac beo-athar s.¤ a athair,
Laws v
284.25
. mac donither do cumail i tothla s.¤ flaith `secretly unknown to the chief',
198.3
.
lanamnus comtincuir . . . ni bi cor
cor nechtar da lina s.¤ araile,
ii 356.z
. bean fri tabar coibche
indichligh (= i ndíchlid) seach a athair (i.e. without the
knowledge of her father),
iv 60.11
.
sigh do denum seoch
Cairpri fria Mac Con,
Anecd. ii 77 § 4
. Cf. dogníat dona
indmasaib selba sainrudcha s.¤ aígedu . . . in Comded (i.e. in
disregard of the rights of),
LU 2178
.
melair blethe s.¤ mulleóir,
Metr. Dinds. iii 96.16
. cora gaib cairddes s.¤ Dia fri B. in disregard of God,
Rawl. 79b3
.
do gen-sa mo dail secha,
MR 70.7
=
mad áil dogentar seacha,
FDG 620
.
robratad flaith M.
seccu,
ZCP viii 309.3
.
Muire . . . | ní daorfuidhear sinn seice,
DDána 39.33
.
immasech (imb+a n- (poss. pron. 3 pl.)+sech, see
GOI § 841 D
. ). Also 'masech, 'mosech, fosech. in turn,
(each) in (his) turn, one by one:
ní corathar a ḟlaith eter rindi
gaí; ó do-coīset rind i., nī fess coich less coich amless,
ZCP xi
84 § 32
(seach aroile, v.l.).
immon Michil lasin crosfigillso
immon Muiri lasind crosfigell naile i.,
Mon. Tall. 28 (137.z)
.
foscerd īarom imonsech fo c[h]osmailess lūathrinde ┐ do-cuireadar cach āi i tūaim alaile (of three currents meeting and
forming a vortex),
Corm. Y 323 (27.24)
.
rochind . . . cipe tan
atbalad epscop Doruuernensis epscop Caire do hordned neich
na inad ┐ in fer aile masech,
Anecd. iii 75.16
.
roraid cach dib
ris 'mosech . . .,
SR 3111
.
cechtar dé i. cucai beus día bualad,
LU 3289
(
SCC 8
).
coíc srotha . . . ┐ na sloigh imaseach ic ol a
husci,
IT iii 195 § 35
('maseach, v.l.).
teít in crod a seilb cach
áin | . . . teít masech in saegul suail,
LL 306b27
(
SG 385.28
).
ras-cuir imma sech i n-urairdi ┐ i n-ísli,
MU² 543
.
frecraid in
challech fósech | ┐ frecraid in méidech,
RC vii 298.139
. i. fris-sin on the other hand,
PH 4048
. Petar . . . imasech dogníd-som
hicc clam in (his) turn,
1734
. ri is mo fuair do thubaisib . . . ┐
ro tocbad Dia estib imaseach one after another,
Ann. Conn.
1224.2
.
ro-n-gonadh, ro gonsam nech, | ro chuirsim ār sluaig
fā sech,
ML² 234
.
do-chuaidh . . . | lucht na cruinne . . . | fa
seach uile go hIofronn,
DDána 20.12
. ní bhí an saoghal acht
fa seach this life lasts only its turn,
Dán Dé xxvi 18
.
do fechadh
fa seach boill a cuirp,
Smaointe B. Chr. 774
. atáid imriosna
Ultach, | atáid cogtha Connachtach, | fa seach 'gá n-iomaithbhear ort `severally',
TD 21.2
. eich an dúin . . . | do-chiú arís
a rioth fa seach `one by one',
11.12
. Cf. fetur an tabur do
dilegad aris, ┐ ma sech tar eis a ceile `separately',
Rosa Angl.
262.4
.
an t-ór 's an t-airgead dá spíonadh, | do bhronn, do
scaip fá seach,
Keat. Poems 846
. ag so suidhte fá seach orra
here in turn are the proofs of them,
TSh. 6518
.
deabhtha meince
uadha for Ghallaibh ┐ imaseach ó Ghallaibh fairsiomh,
AFM
iii 278.6
.
creacha eile do dhénamh lá macaibh Aodha ar
Ghallaibh ┐ ar a nesccairdibh Gaoidhealda co ro loitedh an
tír eatorra imáseach amne,
284.22
. cath i. seems to mean a
battle in which there was a return to the fight after an interval:
bellum imesech in campo Singittae . . . ubi Flann . . . et
Dubduin . . . ceciderunt in altera congressione belli, et Colgu et
Aedh . . . in prima congressione
,
AU i 162.15
=
cath immesech,
RC xvii 224.2
(Tig.).
cuirid fo sech
leads astray, upsets
:
is mairg cuirit sein fo
sech | briathra millsi na meirdrech,
ACL iii 239 § 19
.
romcuir
Áth Senaig fa sech | rom-deagail is mo duaisbreth,
Irish Texts ii
11 § 7
.
Domhnall ua Néill . . . | sgél do chuir na slóigh fa
seach | go bhfuair bás i nArd Soileach,
L. Cl. A. B. 25.y
.
Cf.
imásech dano doralatar .i. ní hinund slighi roghabhsat na
Troiannae dochum na long, ┐ rogab Ercoil . . . dochum na
Trói,
TTr.² 152
.
Of position: saidis fodén ina shuide, ┐ a dí choiss imasech
`crossed',
MacCongl. 65.4
.