adj
o,ā.
I As adj.
(a)
full, full (of), filled (with):
corbo lān ule
an rúsc imme,
BColm. 60.15
.
secht fichet long lan,
Irish Texts
ii 3 § 21
.
do ghroid-dhíoladh na tonnaidhe lána,
Keat. Poems
531.
With follg. dat.:
cach airfortach lan lubaib,
SR 393
=
lan do luibib,
LB 109a
(
MacCarthy 38.18
). With gen.:
croch
in martir Phetair / cona ṡlúag l.¤ gaile,
Fél. Jan. 11
.
ba l.¤
ratha in spiruta noeim he,
PH 316
.
slatchuill glegheala mar
budh l.¤ láeghḟola,
IGT Decl. ex. 622
.
a n-uaisli fa l.¤
lethtruim,
L. Cl. A. B. 258.4
.
gach doman lan bo is
brugad,
Irish Texts ii 19 § 22.
With prepp. DI: is lan dineuch
thórnther gl. plenum esse aliquem eius quod significatur,
Sg.
59b18
.
líntar l.¤ di fín,
Wb. 11b13
. corupsa l.¤ diib gl. gaudia,
Ml. 104d3
.
inna maige robtar lana di assaraib,
48d12
.
lestar
lan do rath in spirta naim,
Laws i 6.20 Comm
.
oighen l.¤ do
grísaig,
Hib. Min. 77.14
=
aigen lain grischa,
34
.
gebid
lamchloich . . . dar bo l.¤ a glacc,
TBC-LL¹ 1181
.
bat lana beóil
fer ṅ-hErend ┐ Alban din anmum sin,
TBC-LL¹ 1055
.
isat lana
renda nime . . . do nuallguba,
IT i 191.23
.
at lána na dúile
dím-sa, ar in cóimdiu,
PH 3405
.
in méis lan do bíud,
1318
.
do bhí mé . . . / l.¤ dom anáil ón uabhar `puffed up with pride',
Studies 1924, 87 § 16
.
don anam bhíos l.¤ do theasbhach ó
theinidh purgadóra,
TSh. 4429.
With ó:
ro-ptar lana na
hapstail o fhín in ratha spirutalda,
PH 5510.
(cryptic)
loscan .i. lan,
Goid. 77 § 152 (Dúil Laithne)
,
ZCP xlix-l 612
.
(b) Various other applications: os gach luing láin ample,
IGT Decl. ex. 750
. intan bus l.¤ a rig don dornaisc when his
wrist is big enough to fill the ring,
Ériu i 124.5
. Of space of time
whole, complete
:
mí l.¤
,
Thes. ii 339.2
(
Hy. v 46
).
fer dorigni
inna gnima sin i nraptar l.¤ a cóic bliadna,
LU 4968
(=
slána,
TBC-I¹ 482
).
batar lana trí coícait bliadan,
LL 22267
.
secht
ṁbliadna lana,
SR 3381
.
bliadain lan dó oc tinól na flede,
LU 8042
(
FB 1
). bliadain láin for a whole year,
Auraic. 5299.
dí bliadna lána dóib iarsin i ndelbaib sen-én,
LL 246b6
.
re
leith bliadain lain,
BB 53b25
.
Of full tide etc.:
in tan bha lan in muír dothigeadh tar in
dor sin,
BB 26b20
.
ucht ar indber l.¤
,
Ériu iv 220.5
.
sruth
locha láin,
Dán Dé xxvii 28
.
do dhorchuigh an ré d'éis
bheith l.¤ di,
Keat. Poems 495
. For phrase ina linn láin see
1 linn.
As vague alliterating laudatory epithet: croch l.¤ Laurint
deochain `full cross',
Fél. Aug. 10
. na tair chucum a láich
láin accomplished,
TBC-LL¹ 3487
.
Labraid Loṅgsech l.¤
,
Hail Brigit
5
.
as mē Laitheōcc láidhech l.¤
,
ZCP viii 110.1
.
colg in
laoích láin,
Duan. F. ii 124 § 1
. Longaran l.¤
`opulent',
Cog. 104.13
.
la Cormac Cond-Loṅges l.¤
,
ZCP xi 109 § 11.
luchtlach l.¤ cech laithi,
Fél. Ep. 21
. ba hed násad Loga lain
Metr. Dinds. iii 50.41
. in carn fil il Lotain láin, `faultless',
iii
200.21
. Fergna, fer gaí lethain láin `weighty',
iv 88.21
.
a
haithle in ḟleachaid láin,
ACL iii 305.4
.
atbert-som o luige
lan "itchonnarcsa fen hí",
PH 99
.
don loinn nior l.¤
,
Irish Texts
i 26 § 11
. ar ndóchas l.¤ ar laogh búidh (of chieftain),
Aithd. D. 25.6
.
In chevilles:
gein Laurint, l.¤ frecrae,
Fél. Feb. 22
.
i mBrí
Léith ba láthar lan,
LU 10706.
(c)
covered with:
áth . . . nach l.¤ d'á ngraigib ┐ da ngillaib,
CRR 38.5
.
a chorp lan do créchtaib,
PH 377
.
co mba l.¤ in
sliab uli dia indilib,
7177
.
fiche céad laoch l.¤ d'éideadh ó
mhullach go lár,
Ériu i 84.5
.
II As subst. [n.].
(a) the full, complement, whole
(with gen.
of that which contains and freq. of that which is contained):
nochur gabh Laighnech lan Erenn all Ireland,
MacCarthy
432.20
. becc i n-óenḟecht dia lánaib / slog sáer-chert síl sen-Ádaim `to fill it',
Metr. Dinds. iv 82.20
. l.¤ is línad `fullness and
increase',
70.24
. fa l.¤ aoibhe an ḟir `by the fulness of his
charm',
Arch. Hib. i. 91.4
.
atá an crann fa l.¤ anóra acu,
Maund. 55
.
l.¤ an arrthruigh,
IGT Decl. ex. 903
.
caorthann
fana l.¤ duille,
Duan. F. ii 354 § 66
. batar . . . ica imradh
cia lan bud maith la cach dibh do beth acu isinn eclais. Robo
maith leamsa, ol Ciarán, a lan do macuib ecalsa they were
considering what each of them would like to have the church full of,
Lism. L. 867
.
l.¤ dearnann do ghorm-ghaghéar,
DDána 106.11
.
l.¤ duirn gach milidh,
Duan. F. ii 4 § 12
.
le l.¤ duirn do dhán
éadtrom,
Content. xxv 6
.
l.¤ glaice laich na timcioll,
Duan. F. ii 26 § 26
.
aderim gurub é is lan and trit amach, an uair
imduiges na lenna,
Rosa Angl. 40.3
.
tugadar lán na [n]gunnaidh mōr ┐ beg dia roile,
Cín Lae Ó Meall. 42.1
.
gach dara
lān pāirce,
20.6
.
lan leighe,
Irish Texts v 24.36
.
tóimhsigh dá
l.¤ an chroicinn,
Atlantis iv 200.29
. mairg do-nī lān don
lestar (of gluttony),
ACL iii 240 § 37.
Of full moon, full tide etc.
teacht ┐ l.¤ na gealaighe,
Corp. Astron. 182.10
. sul tí an l.¤
(of tide),
Irish Texts ii 49 § 32.
tibra a Slīab Gam . . . / da lan inti 'san aenlō / indarna lān
sāl . . . / in lan eli is fīruisce,
ZCP v 24. 1
-
2
. intan atraig in
muir, comard hé fria l.¤
(of a grave),
Triads 237
.
tiocfa an l.¤
eadruibh is é,
IGT Decl. ex. 1041
. abhann dá loch ar a lár / is
in l.¤ do'n leith aniar (of a valley),
SG 148.20
. meinic ón
linnsi l.¤ fala tide of blood,
SGS iv 64 § 20.
Of Archangel
Michael and the sinner:
cara na héigne is é an l.¤ / is mé an
t-éigne ar an éadtrágh,
Dán Dé xiv 6
. Fig. of Christ:
is é an
l.¤ robhorta an Rí,
A. Ó Dálaigh xxix l
. See robarta. l.¤ mara
full tide
:
robbadhad sochaidi . . . i llan mora,
AU i 238. 4
.
robui in lan mura fái in ngrianan,
ZCP vi 94.22
.
co táinic
an l.¤ mara tarsta,
CF² 707
.
ar dteacht don l.¤ mara fútha,
Ériu i 92.4
.
In other phrases: l.¤ beóil
subject of praise
:
l.¤ beoil nach
bréagtha molta,
A. Ó Dálaigh x 2
.
énl.¤ beóil ḟileadh Éireann,
Ériu ix 167 § 35
. do l.¤ beoil na bantrochta (of Our Lady),
A. Ó Dálaigh xxvi 3
. fa l.¤ toile `in fullness of love',
PBocht
1.15
. l.¤ súl(a)
cynosure:
ac sin Clar Una gan urraid / a l.¤ sula
cumaigh cach,
Irish Texts ii 45 § 2
.
re l.¤ súl na seacht nimhe,
A. Ó Dálaigh xxiv 12
.
l.¤ súl re budh deacra deaghoil,
L. Cl. A. B. 190.11
. See súil. fo lān seōil `under full sail',
Fl. Earls 10.21
. See séol.
In legal contexts: inti is mo l.¤
the most guilty,
O'D. 545
(
H 3.17, 435
). eisinnruic láin liable to full penalties,
O'D.
39
(
H 3.17, 35
).
damad e in cintac rooclad, ma dorormacht
cneid is mo is tuilledh re heirec na cetcnede ┐ re heneclainn co
rab lan na cnede dorormacht ann ┐ a otrus,
BCrólige 25 n.12
.
doníthar trócaire re urradh im lan in marbaidh do gabail
uadha,
Laws iv 252.3
. cor itir da lan contract between two
persons with full rights(?),
iii 4.10
, glossed .i. folad comtoirnithe
`equal value on both sides',
13
.
tabair se scribaill for in triar
lain, ┐ tri screpaill for sellach lethi,
i 246.4 Comm
. muna
roib urrad mar aen ris da tarrustar a lan `unless he has a
native along with him who has full honor-price',
104.25
. mad
do [t]argaidhsimh fein a l.¤ amach `if he himself has
offered to pay the full amount out'
iv 256.16 Comm
. arindhi
it cetheora primfodlai fil for-suidib (sic leg.) .i. lan ┐ leth,
trian ┐ cethramthu (of fines),
i 258.z Comm
. tecait i
cuibdius fo lan in deoradha `the full amount of the fine of the
stranger',
88.15 Comm
. sellach láin, sellach lánḟéich, see
sellach.
In gramm. term a l.¤
(its fullness) the ns. or np. of a word
without any change by reduction or augmentation:
a lan (.i. can
dichned, can dochned),
Auraic. 5073
.
ben a oen, ben a lan,
1845
.
aen ainces ar ilar ndan / ar uathad ainces a lan,
2160
.
(b) In general sense of
abundance, plenty
: nobíd l.¤ adbal . . . /
ar lar talman dia thorthib `vast plenty',
Metr. Dinds. iii 176.131
.
roinn leabhra go l.¤ bhuinnigh, `full of vigour',
Ériu ix 164 § 18.
With poss. a l.¤
much of, many
: a l.¤
many people,
DDána
84.3
. bi eagla theineadh ifrinn ar a l.¤
`multi',
TSh. 6394
. 'gan
druing as a ndéine a l.¤
`of which you make much',
Content.
v 67.
Folld. by prep. DI:
ré a l.¤ d'feruib,
Irish Texts ii 58 § 12.
a l.¤ do snechta sléibhe Elpa,
CCath. 451
.
a lan d'ainglib o
neim,
Grail 4313
.
do chluinim ó n-a l.¤ do dhaoinibh,
Keat.
iii 1424
.
a l.¤ den chogal,
Keat. Poems 36.
Compds. Extremely common in compds. of all kinds.
Freq. prefixed merely for alliterative purposes, e.g.
ar lanbreithem ar lanrí,
ZCP viii 24.21
.
co lúth ┐ co luas ┐ co
lánglicus,
Comp. CC 100.18
.
int aislingthe laind landes,
SR 3350.
(a) With nouns in meaning
full, complete
:
¤áer:
lanæir .i.
corob ainm ┐ uss ┐ domghnass inti,
IT iii 105.29
.
lan-aer ┐
glam diccind,
Laws v 234.11
.
¤airches: lán aircess fri ecrata
complete trap,
TBC-LL¹ 599
.
¤arrae: lán arra na cairdi `full
hostage-pledge',
Laws iii 134. 10 Comm
.
¤biathad
full
refection
:
a lanbiathad do gac grad flatha do saill a ndomnac
┐ a ndardain,
BCrólige 46 n. 12
.
¤biattach:
ochtur lanbiatach
do maithibh Cene[oi]l-Moen,
AU ii 190.z
.
¤brón: nírbu l.¤
Sg. 42a8
(see
GOI 678 no. 82
).
¤brostud:
l.¤ ar
nech,
LL 230a28
(
TTr. 959
).
¤búaile: dá lanbuailigh déc
`full byres',
RC xviii 159.8
.
¤cháin:
dobeir a lanchain,
RC
xxiv 184.12
.
¤charna:
maeth bo-shaille ┐ l.¤ muilt,
LB
216b75
.
¤chasbairdne (metr.),
IT iii 26.14
.
¤chíall: is lánchiall indib chenae gl. verba non egent casu,
Sg. 140b3
.
¤cháechad: tugaibh S. a lánchaochadh `so long as ever he can
see',
O'Gr. Cat. 128.28
.
¤choire: lanchoire .i. coire iomlán,
O'Cl.
¤chonách:
ní bidh cen cech lanchonách fair,
Acall.
577
v.l.
¤chor:
l[u]irech lineach lancuir,
CCath. 3132
(`full-right'). Cf. ross is ael is lín lanchuír (of materials of Tor
Nemrúaid),
BB 317a44
(
14a57
,
300a24
).
¤chúairt:
co tucc a
lán chuairt,
AFM ii 984.1
.
¤chuibdius (metr.):
salcuibdiusa ┐
lancuibdiusa,
IT iii 25.22
.
¤chumang: lancumang inntib uile
full force (of vowels),
Auraic. 4313
.
¤dám:
cethrar a lan-dam,
Laws v. 30.23 Comm
. a landamh leis amach fo cetoir `his
full retinue accompanying him',
BCrólige 12 n. 14
.
¤déiche:
cen blae .i. cen lan-déiche do breith uaimm ar mo rosc,
LB
241a73
.
¤deimnigud (gramm.)
perfect tense
:
ar a fíafruighidh
ar láindeimhnioghadh,
IGT Introd. 7.x
.
¤díre:
is co na
landire asrenar,
Laws ii 402.2
. Cf.
ZCP xiv 388
.
¤dírech:
landírech sund `full uncovering',
Thes. ii 251.4
(Stowe Missal).
¤dílsi:
dorat E. lándílsi na hinghine,
TTr.² 1891
.
¤ecar:
bretnais fo al-lānecor de ōr full decoration,
TBC-I¹ 3247.
As
attrib. gen.:
dealg láneccoir,
Irish Texts iii 18 § 10
.
cetheora
lanna lánecair,
LL 237b32
(
TTr. 1543
).
¤edbairt (see idbart):
cu lanpairtib (leg. lanedpairtib) toghaidhi,
Lism. L. 4494.
¤eneclann:
geall laneneclainne uadhsomh don fir roferustar
croligi fair,
BCrólige 56 n.5
.
¤éraicc:
fuacraid . . . cath. . . . nó
lanéraic a athar do thabairt dó,
LU 3196
(
RC ii 90.17
).
¤esair:
in dairthach fo lánessair glain,
Irish Texts i 34.27
.
¤ḟáesam:
leath suire fri lan foesum,
Laws ii 34. x
.
¤ḟaite: dhí
gan lánfhaide is córaide it is more proper that it be not too long
(of poem),
L. Cl. A. B. 149.96
.
¤ḟer: airccindech (sic
leg.) . . . no lan-fer (fer graid, v.l.) man in full orders,
Laws v
178.26 Comm
. lainfear gradha `thorough friend',
CCath.
6049
.
¤ḟéth: muir fo lanfeth `in perfect calm',
RC xii 60.10
.
¤ḟíach:
sellach lan feich,
Laws i 240.25
.
¤ḟocul; tabair mo
tri-lanḟocull dam full demand,
IT, ii2 227.8
.
¤ḟogal:
.vii.
lānfogla etar-scartha inna mnā,
ZCP xv 356 § 44
.
¤ḟlaith:
suide lānflatha,
ZCP xi 91 § 3
.
¤ḟogur: lanfogur ┐ defogur
da dual na nguta `full tone and diphthong',
Auraic. 343.
¤ḟolad:
anscuiche cach lanfola[d],
Laws iii 12.12
.
¤ḟolt:
gid a
leathfolt gid a lanfolt,
O'D. 2334
(
Rawl. B. 506, 36b
).
¤gille:
lan gille no smacht gille,
Laws i 118.25
.
lan gille no leth
gille,
ii 98.3
.
langilli in corpdire,
BCrólige 61 (50.8.)
.
¤ḟoirgell:
lan foirghell co neithech lui sechtar fathchi,
Laws iii 396.10
Comm
.
¤ḟuigell:
gu tisat a reir a lan-fuigill,
Laws v 252.17
Comm
.
¤grád: bai ina langradoib `in C.'s favour',
CCath.
3555
.
¤imme:
dar lan ime,
Laws v 464.2 Comm
.
¤immirce:
itir da tir dligid lan ímirche `full passage',
Laws iv 156.17
.
¤lóg:
is gell lanloige [enech] (d)esec,
BCrólige 61 (50.4)
.
a
lanluagh dia reir féin do iarsein,
BB 263a30
.
¤lott:
lánlott
Herenn dóib,
Trip. 528.9
.
¤nert:
gan a lainnert do ghabháil
dóib in airett sin,
AFM iii 474.7
. ?
¤od: don tuisech lanod `of full
privilege',
Laws iii 136.z Comm
.
¤óentu: a lanaenta complete unity,
Lism. L. 3869
.
¤phennaid: lanpendait fair
`full penance (must be laid) upon him',
Mon. Tall. 147.32
.
¤phinginn:
sé lethpendinge is trí lán pendinge,
O'D. 903
(
H 3.18, 645
).
¤ré: as lan re dorca againne `full dark moon',
Ir. Astr. Tr. 88.24
.
¤réimm (gramm.): is taebreim cach ni
nach lanreim `full declension',
Auraic. 796
. lanreim . . .
Coulum caid cumachtach full alliteration,
3745
.
¤reimes:
a
lanreimis Loegaire,
MacCarthy 410.10
.
¤rí:
full king
as
opposed to leth-rí:
dá ríomhthar gach duine dhíobh, eider
leithrígh ┐ láinrigh,
ZCP ii 357.34
.
¤ríar
full satisfaction
:
co
tardsat a lanriár dó,
RC xviii 47.7
.
¤ríge:
illánrige n-Israhél,
SR 6704
.
¤robarta:
Aedh Ollán . . . lán rabarta ann intan
rugadh,
Cóir Anm. 122
.
¤ṡaíre:
co ro caithe a lan saire,
Laws
i 200.1 Comm
.
¤ṡáith: lān shāit[h] gl. plenitudo,
O'Mulc. 513.
¤ṡibal: ata uidhi .iiii. mís do lansiubal tarsna na hÍnnidha
`to cross India completely',
Maund. 251
.
¤ṡíd:
lánsíd i n-Érind
hi flaith Conaire,
BDD 24
.
¤ṡlúaiged:
déana lánṡluaigheadh,
TD 2.15
.
¤ṡós full (poetic) knowledge
: nemṡós, lethṡós, lánṡós 'no knowledge, partial knowledge, full knowledge'
Ériu xxxii 62 § 1
.
¤ṡoud:
ar lanṡodh muilind,
O'Curry 1027
(
H 3.18,
432b
).
¤ṡoillse:
lá cona lánṡoilsi,
TBC-LL¹ 3284
.
¤taísech:
meg
ragnaill lantaoiseach muintire hE.,
AFM iv 1054.3
.
¤tegdais:
ní lán techdais bes sestu `full house',
Thes. ii 294.11
.
¤tol:
lāntol menman,
ACL iii 296 § 42
.
¤tomus:
lantomus duaine,
MacCarthy 138.w
.
¤torad:
in fhínemain apaid fo lántorud,
LB 133a4
.
¤ugtar:
lanugtar,
Laws i 24.z
.
With adjj.
fully, entirely
:
¤apaig:
dā dēis dēe lān-aipchi,
ZCP v 24.z
.
¤cáech:
recoecha uile comtar tuath coecha (.i. láncacha no clécacha),
Thurn. Zu Ir. Hss. ii 15.18
.
¤chomlán:
Lucas . . . liaig lanchomlan,
PH 5397.
¤becc. As subst.:
ní cluinter ... acht lánbec do ráith,
LU 2072
(
FA 14
). -chóir. As subst.
réim luinge fa lánchóir,
PBocht
4.27
.
¤chubaid. As subst. (metr.)
full rhyme
:
lancubaidh no
taebchubaid,
Auraic. 929
.
is lancubaid insin,
1014
.
¤daingen.
As subst.:
do landaingnib an domain,
CCath. 3410
.
¤derbtha:
bíodh gach énduine lándearbhtha,
Romans xiv 5
.
¤dorcha. As
subst.
ro laighset landorca na haidhchi forro,
CCath. 2693.
¤ḟáilid:
nírbu lánḟálid,
Sg. 42a7
.
¤gairit: co llangairit `full
shortly',
CCath. 5137
.
¤méth:
meic indrechtāin lánméith,
MacCongl. 33.19
.
With adjj. derived from nouns.
¤dénmach:
ben . . . landenmach,
BB 16b27
.
¤ḟechtnach:
do éc co lanfechtnach,
AU
ii 176.z
.
¤ḟíachach:
in seallach lanfiachach,
O'Dav. 123
.
¤ithmar:
filad mo cíchi gu lachtmur lánithmhur ag tibirsin 'my breasts are flowing freely and abundantly with milk',
Ev.Inf. (LFF) 173 § 25
.
¤lógmar:
an irrand as lánlogmar,
LB 236a56
.
¤onórach:
co
lanonorach,
AU ii 178.8
.
With vbs.
¤daim:
fuair a réir mar rolándét,
Ériu viii 70.92
.
¤lína:
inrí rán rodaslanlín,
SR 5076.
Note also:
dia laneimde
gaire,
O'Curry 1995
(
H 4.22, 28
).