n
o, m. g
p.
chúiledh,
Bard. P. 40.24
.
for caúlæ
,
Mon. Tall.
151.17
.
for caula
,
Ann. Conn. 1235.8
.
ar culad
,
MR 264.z
.
(a)
back, rear; back of head, neck:
cūl a collo
,
O'Mulc. 255
.
o bun irlai co clais a chuil,
LL 12968
.
it é comlebra for c.¤ ┐
étan,
BDD² 747
.
tria ch.¤ a cind,
TBC-LL¹ 1267
v.l.
da nimpōind m'aiged i lleth atā mo chūl,
TBC-I¹ 2580
. c.¤ a cinn
`back of his head',
Stair Erc. 587
.
do iompoigh sé a ch.¤
d'imtheacht ó Sh.,
1 Sam. x 9
. Also
side, edge (?):
ata cloch againne danad ainm iris ┐ .u. cula bis uirre,
Celtica ii 125.147
. Of head of hair, hair on back
of the neck:
punnann chúil bhuidhe bhachlaigh,
IGT Decl.
ex. 583
.
fine Chais na ccul ndruimneach,
Manners and Customs
iii 273 1. 20
of note.
c.¤ mar ómra,
Keat. Poems 197
.
tighearna M. an chúil bhuidhe,
O'Rah. 220.2
. In metonymy (pars pro toto): a ch.¤ na ród `o wavy-tressed Lord',
Aithd. D. 70.21
.
a fhir ṡochair ┐ a chul urbhaidhi,
RC xliii 62.7
.
Note also: céad cathbarr . . . / go g-c.¤ trom crest,
ML 146.17
.
Appar.
protection, keeping
(if same word) in:
indae do
indell i cul [.i.] i comet . . . .i. aindil atai a cul a comet,
Laws
i 36.y—z
.
doberind culu (.i. comet) ar gart Find,
LL 29424
(B. na filed).
cul .i. coimed,
Stowe Gl. 275
.
cul coimhéd,
Metr. Gl. Ff. 30
,
50
.
D 45
.
cul .i. comairce,
O'Curry 2068
(
H 4.22,
67
).
mascul .i. mas fer, ┐ cul, comet,
Auraic. 604
. ?
C. ó
nGuaire ní c.¤ creach,
Magauran 173
(see n.).
Attrib. g
s. annsin nincind chúil `in the posterior brain',
O'Gr. Cat. 181.33
.
a inchinn chúil,
MR 282.6
. do thuit a
cloch cúil d'Eirinn `
buttress-rock
',
O'Gr. Cat. 400.3
.
a gcloch
chúil an gcéin do mhair,
DDána 110.1
. a chré chúil supporting bank (of Mary),
Aithd. D. 54.2
.
an ccéibh ngobhlánuigh
ccais ccúil,
IGT Introd. § 81
.
In n. pr.
Fotharta Fer Cūl,
ZCP viii 301.23
.
(b) In phrases: c.¤ fri act of turning one's back on, renouncing; desisting from:
c.¤ risin mbith,
IGT Decl. ex. 617
.
menma re cill / cūl re tuaith,
ACL iii 306 § 9
. ní leam c.¤
red chíos-sa `I cannot rid me of my debt',
Dán Dé xii 10
. In
pn sobriquet C.¤ fri Héirinn (of Colm Cille),
ZCP v 497 § 6
. Cf.
isam [trú] gan ch.¤ re crudh `with no wealth to rely on (?)',
Aithd. D. 62.6
. With vbs.: a ch.¤ do chur re peacadh to
renounce sin,
DDána 7.8
.
iomdha bean . . . / . . . bhíos ag
cor a gcúil re chéile,
LBranach 5640
.
cul do thochar friar
naimdibh,
Hugh Roe² 46.1
. dorat cul fri clotha who scorned
fame (?),
BB 299a24
.
tuc cūl don loch,
Feis Tighe Chonáin 1208
.
cul
do thabhairt don eagluis Romhanaigh,
Luc. Fid. 2855
.
ar
dtabhairt cúil diath Fhionntoin,
Gleanings from Irish manuscripts 8 § 2
.
ni thuccus
c.¤ don oineach,
BNnÉ 286.25
.
Very freq. with prec. FOR, IAR etc. as adv. phr. (for cúl,
cúlu etc.
back, backwards
) and as prep. phr. at the back of,
behind
). As adv. phr. forcul gl. retro,
Ml. 34b15
.
techt
forculu,
129d3
.
dluthad . . . forculu,
50d6
. forculu gl. in
terga,
26c8
.
airimhthear in geinelach for culu,
BB 35a34
.
tíagait for cúlu,
BDD² 471
.
luid insruth forc.¤
,
SR 7147
.
conda tuc C. . . . for cúlu,
Fing. R. 151
. leabhor do clōdh
forcula ó theangaidh na T. to translate,
Marco P. 1
. nó
gur chuir M. ar cúla in céadfuidh sin refuted,
Caithr. Thoirdh.
74.25
. A. Ó C. do chur ar cc.¤
`was removed' (of bishop),
ALC ii 458.21
.
tuile do char ar gcúlaibh,
Aithd. D. 88.12
.
Note also:
a séan catha ar gcúl do-chóidh 'her success in battle vanished',
Celtica xxvi 104 § 43
. dol ar cc.¤ ón sttaidd so = depart from,
RSClára
17b
. coibnes na liachtanu-su for cúla previous,
PH 2986
.
cēim ar cūlaib a step backwards,
ML² 1380
.
céim ar cc.¤
,
1462
. fosernd clothrī Connacht īer cūl places himself behind,
ZCP viii 108.7
. gan lámh ar gc.¤ uile againn support,
Dán Dé xix 18
. an corp . . . / . . . ar gc.¤ do bhaoi beo `came back
to life',
PBocht 5.39
.
geilfini iar culaib .i. brathair thathar,
┐ mac co cuicer beos,
Laws ii 162.1 Comm.
rachad ar cc.¤
┐ ar ccúla ┐ ar ccúlaibh .c. uile,
Bard. Synt. Tr. 219.16
.
dlegur ar tus a glanadh mailli re neithib inglanas ┐ cuiris an tinnes ar cul,
Irish Texts v 32.6
.
As prep. phrase: docoid in grian fora culu gl. solis . . .
regressio,
Ml. 43d27
. ind raibi athcomare lat iar do ch.¤?
`didst thou ask permission of those whom thou didst leave?'
Mon. Tall. 135.x
. in son file iarcul indi as
sanctis
`behind',
Ml. 37a18
. fuchertat alaim iárna c.¤
gl. auertunt a gremis ad
dorsum manum,
93a25
. iarnach. `behind it',
Sg. 148b9
.
bariagolda anainmmsin arach.¤
,
31b21
(see n.). diatechta
briathra in go arac.¤
`if they have verbs in `-go' behind them,'
112b3
. ambís iarna chúul dindséit gl. quae quidem retro
sunt,
Wb. 24a17
. itá nách cumachta fora cul na n-én sa
those birds have some occult power,
LU 3276
(
SCC 7
).
læch . . .
is dech robói ar c.¤ scéith ┐ claidib ┐ gai,
TFerbe 386
.
iar c.¤
na comlad,
SR 3208
. ar c.¤ comhóil at a banquet (?),
O'Hara
1839
.
gabh an cúan ar c.¤ Árann,
IGT Decl. ex. 1128
. er cul
Peter apstel `on behalf of',
Thes. ii 289.18
.
is eiside ciado-rat
raith iar cul dligid a n-Eire,
Laws v 348.2
cited s.v.
cul .i.
tareis,
O'Dav. 480
. cutrumus leth-iarrata . . . ar cul in athur
`in aid of',
Laws v 200.4 Comm.
Hú Néill uile ar c.¤ Coluim
`under the protection',
Arch. Hib. i 361.3
.
moghenar . . .
ceall / bias ar cul in meic sin,
Lism. L. 1854
. iarna chulaib
┐ ara belaib `behind him and in front of him',
Ériu iv 30.6
.
bai ica comthuargain ara aghthib ┐ ara culaib `forward and
backward',
CCath. 3612
.
teithid ara cculuibh,
BNnÉ 165.18
.
dothoguibh Gyi Heront ara cúluib behind him on his horse,
ZCP vi 38.34
.
go ro chuirseat. . . a mbú . . . i ndroibhélaibh
an tíre iar ná ccúlaibh,
AFM v 1550.13
.
With DO (DI): co na berad do cul no do taibh `backwards
or laterally',
Laws iv 292.12 Comm.
cet sceinm do cul no do
thaeib backwards (of flail),
v 158.9 Comm.
secht traighi
déc do chul no do thaib `behind it',
iii 180.10 Comm.
is cuma
congontis . . . da culaib ┐ da aigid,
TTebe 3772
.
Other phrases: dodeochatarside ┐ a c.¤ rempo
backwards
,
LU 118
. tairnid . . . in mbial fora munél ┐ a c.¤ rempi
reversed
,
9031
(
FB 78
). Gaoidhil is a gc.¤ re chéile at variance,
Aithd. D. 24.13
. na súile i n-aimsir an éaga / . . . do-chím
c.¤ ar aghadh iad back to front,
DDána 36.8
. tánic C. do
le[i]th a chuil co I. from behind,
IT ii2 141.x
. do chuadar a
ndiaigh a ccúil
backwards
,
Gen. ix 23
.
Compds. With nouns: cūlairecht . . . is a suide bīt rīgh ┐
espuic rear assembly,
ZCP xii 359.15
.
atá cúlaitiri iarna
c.¤
,
BDD² 605
. culbard ┐ srutbard (in list of dóerbaird),
IT iii 5.15
.
Ériu xiii 42.11
.
bied do cholg culbémend,
LU
10362
. fear na cúlchainte
backbiter
,
Párl. na mB. 1762
.
la Hīb D. cūlc[h]omét ríg Fer T.
rearguard
,
BColm. 52.30
.
cūlchomētaid ┐ dorsaid,
Corp. Gen. 94.8
. téid an inghean . . .
tré chúldoras back door,
Keat. ii 2841
. nicoir átecht fo
culḟiacli (of communion particle),
Thes. ii 255.18
.
cruimh
'na chúilḟíacuil chúasaigh,
IGT Decl. ex. 677
.
aga culgairm,
YBL 152a12
.
cúlchaint ┐ cúlghearra,
Párl. na mB. 1782
.
an cúlghearrthóir `detractor' (Gloss.),
1778
.
cuilleabaid
chorcoirderg,
ZCP x 292.6
. mo chúilleath re croich nDé
back
,
Aithd. D. 62.29
. goro-eidirdelaigh a cenn rea chúilmēidhe
neck
,
ZCP xiv 232.13
.
cúlmongae foraib,
LU 7086
.
noragdais fersde charpait triam chūlmuinēl neck,
TBC-I¹
2580
. culreang dromanna a cathmiled `
spines
',
MR 314.25
.
inda llatt bá culscian srúb cechtar de,
LL 33443
`not double-edged',
Contribb. 560
. sí ic cúlṡnámh ┐ ic táebsnám
swimming on the back,
Acall. 3212
. mo theagasc duit ar
eagla na cúilstéille `
back-cut
',
Ó Bruad. iii 2.3
.
With adjj.: du ri Dail Cais cuilbuidhe
fair-haired
,
BB
271a29
. in barrann (leg. barrḟinn) cuilcenann (of horse),
H 3.18, 85b22
. mic Culclain (n. pr. m.),
Laws i 150.16
.
Ciar Cúldub,
Corp. Gen. 31.23
. flaithius ind ḟir chíchmair
chulḟind with fair back hair,
LL 1273
.
Cormac Cúlḟoda .i.
c.¤ foddai fair,
Cóir Anm. 113
.
C. mic Cormaic culglais,
Fen.
126.2
. ón Chúlglaiss Chonaill Chernaig (subst. of spear),
Anecd. i 37.3
.
le cloinn chúillebair Cholmán,
SG 65.46
.
loṅgas nacúllom (of the Danes),
SR 2378
.
With adjj. formed from nouns: m.
Orni Cūlbennaig,
ZCP
viii 334.11
.
an cúlchainteach munabrach,
Párl. na mB.
1772
.
do phearsanaibh cúlráidhteach,
1483
.
a n-aghaidh
Guill chúil-sgathaigh,
Duan. F. i 13.29
`bushy-headed (?)',
Gloss.
See cúil, cúlad, and cúltech.