fo-ácaib
Cite this: eDIL s.v. fo-ácaib or dil.ie/22337
Forms:
fácaibh, —facaib, foácbat, fuácbat, —facabtais, —farcab, —fácba, —farcba, —fargbaid, facbat, facbad, faicfedh, —fargbad, fáiceb, —fuicéb, fo-t-uigebsa, —fuiceba, —foigebat, —faicebat, —fóicebaind, —faicbed, faicfedh, fotrácbus, fosrácbus, forácbais, fáccab, facab, facib, —facab, fácaib, foracab, foragab, forácaib, —farcaib, foragabsat, facabar, —facabtha, —farcabtis, faicebthair, fáicebthair, —faicebthar, faicebtair, foracbadh, fotracbad, —farcbad, —ffarccabhtha, fagbaid, fácbait, fácb—, fácbaim, fágbhaim, fácbai, fácbait, facbait, facbaid, fácbais, fúic, fófácaib, fofacaib, fofacbad, fosfácbus, forfacbus, forfaccaib, forfhagoip, forfacbad, forḟacaibthi, farcbur, —farcbainn, fargbhais, fágbais, rofarcuibh, bfargaibsiot, fácb—, fác—, fág—, fác, fagainn, ḟactais, —fáicfe, faicfimmít, ḟác, fhacsat, facthair, fágthar, faicfiter, fuicfider, fác—, fo-ác-, forfacsam, fos-racsamar, foracsabair, foracsat, forracsat, barḟacsat, baracsat, farcb-, fargsat, farcsat, fágbhuim, fágbhae, fágbhaidh, —fáguib, —fágbann, fágmuid, fágbhar, ḟágbhuinn, faeigfed, fóigfed, fūigfed, —fúigeab, —fóigeab, —faeigebh, fáoigfidh, fúigfidh, —ḟaeigfi, fáicfidi, faoigebtha, fúigfid, fúigfidhear, —ḟaeigfinn, —ḟúigfinn, —ḟóigfinn, —fāgbhas, fágbhais, —fáguibh, —fágbais
v (fo-ad-gaib). Early forms: Imperat. 2 s.
fácaibh,
CCath. 1666
. Ind. pres. 3 s.
—facaib,
Ml. 102a20
.
114b16
.
3 pl.
foácbat,
BCr. 18b11
.
fuácbat,
Ml. 80a10
. imperf. 3 pl.
—facabtais,
LU 10560
. subj. pres. 1 s. (perf.)
—farcab,
LU 5674
.
2 sg.
—fácba,
6068
. 3 s. (perf.)
—farcba,
Ériu iii 104 § 33
. 2 pl.
(perf.)
—fargbaid,
LU 8387
. 3 pl.
narom facbat
,
Gild. Lor. 16
.
past subj. 3 s.
no facbad
,
CCath. 392
v.l. (nó faicfedh
, text). (
perf.)
—fargbad,
SR 2835
(: tarddad). fut. 1 s.
fáiceb,
LL
252a37
.
—fuicéb,
LU 5152
.
fo-t-uigebsa,
Trip. 176.3 (2047)
.
3 s.
—fuiceba,
ZCP viii 310.19
. 3 pl.
—foigebat,
Ml. 69a8
(for the -g- here cf.
Ml. 95a12
).
—faicebat,
LL 112a36
. sec. fut. 1 s.
—fóicebaind,
Trip. 244.5
( =
—foicébaind,
2879
). 3 s.
—faicbed,
SR 4132
(cf.
nó faicfedh
,
CCath. 392
). pret. and perf. 1 s.
fotrácbus,
Wb. 31b1
.
fosrácbus,
LL 251b10
. 2 sg.
forácbais,
Trip. 176.2
( =
farácbais,
2046
). 3 s.
fáccab,
Thes. ii 242.19
(
Ardm. 18b1
). facab;
facib,
Thes.
ii 240.14
;
15
(
Ardm.
18a1
).
—facab,
LU 10988
.
fácaib,
SR
6168
(possibly pres.).
foracab,
Ml. 37d10
.
foragab,
30a9
.
forácaib,
Trip. 176.6 (2049)
. —farcaib (—farggaib v.l.)
Hy
ii 10
. 3 pl.
foragabsat,
Ml. 95a12
. Pass. pres. s. facabar
LU 4925.
Laws ii 366.11
(
SM Facs. 41b1
). subj. past s.
—facabtha,
TBC-I¹ 3595
. pl. (perf.)
—farcabtis,
Wb. 31d13
.
fut. s.
faicebthair,
LL 303a17
(
Bor. 81
).
fáicebthair,
LL
289b8
(
RC xiii 444x
).
—faicebthar,
TBC-I¹ 3594
. pl. faicebtair
LL 302a8
(
Bor. 69
). perf. s.
foracbadh,
Mon. Tall. § 71
.
fotracbad,
LL 147a5
.
—farcbad,
286by 0
.
TBC-I¹ 3594
. Cf.
ruacbath,
RC xxv 22.3
;
227.1
. pl.
—ffarccabhtha,
AFM ii
846.10
.
ro fagbaid
,
BB 445a51
( =
ro fácbait
,
Mer. Uil. 24
).
vn. fácbáil, —áil, q.v.
Mid. Ir. and later forms.
(1) Already early in Mid. Ir.
the prototonic stem fácb— often takes the place of the deuterotonic forms ( pres. 1 s.
fácbaim,
LU 9217
. fágbhaim
TSh. 5002
. 2 sg.
fácbai,
TBC-LL¹ 3473
. 3 pl.
fácbait,
LU 1547
.
8763
.
facbait,
SR 7655
) and is treated as that of a simple
vb., pres. 3 s.
facbaid,
SR 3687
. 3 s. pret. fácbais (see IGT
below). Cf.
fúic me meisi d'Feraibh Ceall,
BNnÉ 174
.
(2) In deuterot. forms the f is often repeated. 3 s. pres.
fófácaib,
LU 5406
.
fofacaib,
SR 1201
. 3 pl.
fofacbad,
BDD
13
. Pret. and perf. 1 s.
fosfácbus,
Metr. Dinds. i 42.66
.
forfacbus,
ZCP vii 310 § 9
. 3 s.
forfaccaib,
Mon. Tall. § 47
.
forfhagoip,
Fl. Earls 1.2
(archaic). Pass. s.
forfacbad,
ACL iii 225.17
(Hy M). pl.
forḟacaibthi,
SR 1358
.
(3) Subj.
and pret. prototonic forms with infixed -ro- are common:
pres. subj. 1 s.
da farcbur
,
LU 9932
. Past 1
s. (perf.)
—farcbainn,
Fianaig. 12 § 21
. 2 sg. cf.
fargbhais .i. fágbais
, O'Cl.
3 s.
cu rofarcuibh
,
Marco P. 34
. pl.
a bfargaibsiot
,
Leb. Gab.(i) i 14.19
.
(4) The stem fácb— is often replaced by
fác— (fág—), both being freq. used side by side: 2 s. imp.
fác,
PH 1987
. past subj. 1 s.
co fagainn
,
ZCP vi 55.20
. 3 pl.
co ḟactais
,
LB 3b26
. fut. 3 s.
—fáicfe,
Cáin Ad. 19
. 1 pl.
faicfimmít,
TBC-LL¹ 4159
. 3 s. perf.
ra ḟác
,
LL 227b42
.
232b20
(
TTr. 787
;
1141
). pl.
ro fhacsat
,
Lism. L. 721
. pass.
pres. s.
facthair,
LL 305a11
(
Bor. 123
).
fágthar,
TSh. 4637
.
fut. pl.
faicfiter,
LL 301b
(
Bor. 67
).
fuicfider,
Bor. 69
Lec.
From fác— is formed the analogical deuterot. stem fo-ác-:
perf. 1 pl.
forfacsam,
SR 1485
.
fos-racsamar,
LL 11b46
.
2 pl.
foracsabair,
LU 2397
. 3 pl.
foracsat,
AU 1056
.
LL
134a13
.
forracsat,
LL 184b51
.
barḟacsat ... baracsat
,
261b34
,
37
. Similarly on the analogy of farcb- occur forms like:
co
fargsat
,
SR 6459
.
co farcsat
,
TTr.² 1568
.
IGT III § 85
gives: Ind. pres. 1 s. fágbhuim (abs. and conj.). 2 sg.
fágbhae (abs. and conj.). 3 s. fágbhaidh, —fáguib, —fágbann.
1 pl. fágmuid (`cóir do chanamhain'). Subj. 1 s. fágbhar
(abs. and conj.). imperf. ind. and subj. 1 s. do ḟágbhuinn
.
fut. 1 s. faeigfed, fóigfed, fūigfed. —fúigeab, —fóigeab,
—faeigebh (3 s. fáoigfidh,
fúigfidh,
Decl. ex. 49
; —ḟaeigfi
III ex. 890
). Cf. 2 pl.
fáicfidi,
LU 4584
(H ; = faicebthai.
TBC-LL¹ 291
, faoigebtha St). 3 pl.
fúigfid,
TSh. 953
. pass.
fúigfidhear (rel.),
TSh. 5509
]. sec. fut. 1 s. —ḟaeigfinn,
—ḟúigfinn, —ḟóigfinn. pret. — perf. 1 s. —fāgbhas. 2 sg. fágbhais. 3 s. —fáguibh, —fágbais.
I In general sense
leaves
(trans.) (a thing, place or person):
(a) gl. linquere
Gild. Lor. 16
; relinquere
Wb. 31b1
. a rrig
foragabsat dia náes their king whom they had left behind them
Ml. 95a12
.
fosrácbus im thaig dim éis,
TBFr. § 23
.
trēide
as dile lem forfacbus,
ZCP vii 310 § 9
.
lucht na luinge
foracabsat hi tír A.,
ZCP viii 313.24
. conafarcbad ar chind
Neill so that he was left to await N.,
Rawl. 81a15
( =
co fargabad,
BB 134b40
).
dorat rigan na Saba do S. ... .xx. ar
.c. tallann d'ór ... mō ruc cid mor forḟacaib,
Rawl.
79a45
.
forácaib
Úsaili i Cill Ú.,
Trip. 186.21 (2193)
.
is ann forothaig Cill
M., ┐ farácaib díis dia muintir and,
94.11 (1049
: faráccaib).
da fáccadh duine a ḟual a ngar do thigh,
Maund. 217
.
fofacbad na heoin a n-enchendcha `
quit
(i.e. leave off, discard) their birdskins'
BDD 13
.
Departs from, forsakes
,
of places:
fác an inad atai,
PH 1987
.
faccaibh an mendat
attaoi,
BNnÉ 302.1
.
fag an cathair-si coluath,
ZCP vi 55.1
.
fácaib Eocho F. ... | a thír ar tír L. abandoned his country
for that of L.
xi 109 § 18
.
forácsadar in n-innsi,
TTr.² 824
.
ná farcba a liss that he may not leave his enclosure
Ériu iii
104 § 33
.
dia mbad fómsa trá cách, ol in druí, no faicfithea
in dunadsa innocht,
LL 254a18
(
TFerbe 111
). Of persons:
i céin mairer nim-fargba,
CF p. 89.21
(
GJ iv 56
).
in duine dia bhfoghnaim-si ... ni fharcabhsa he I may not
leave him
Lism. L. 184
.
ni fuigeabh-sa ... aenduine dá
tainic lim,
BCC § 120 (p. 116)
.
Leaves remaining:
conna
facabtais cid mecnu na fér ... hi talam,
LU 10560
(
CCC 1
).
bādur sé semmanda a sleig cech fir ... ┐ no gédais tri semanda
as cech sleig ┐ fuicbidis tri semannda in cech sleig,
Fianaig.
6y
.
conidh anbecht ma do ḟacsat mil na duíne,
RC xviii 11
(Tig.) =
conidh as inueachtain foragsat míol n-indile,
AFM
1089
. in t-aentrian fuicfithear and do tṡluagh G. the third
that shall be left
Ériu iv 180 § 42
.
is mar sin fheanntar an
t-anam, go nach fágthar subháilce ar bioth ... aige,
TSh.
9443
.
Leaves behind i.e. outstrips (in a race): ata ben agum
... no fágbed
[leg.
-ad] na heocho,
ZCP xii 252.24
. doling
M. frisna heochu gur rusfágaib ib.
31
.
nir taisdil in domhan
... cú nó fíadh nach fuicfedhsan,
Duan. F. i 56 § 12
.
(b)
relinquishes, renounces:
ni ḟil ... cathair nar ḟacaib
in t-ídaladrad,
PH 2424
. úair foracsabairsi foromsa ... cach
maith since ye have renounced for My sake every good
LU
2397
. an tí aidmheóchas ┐ fhúigfeas iad who shall acknowledge and renounce them (viz. his sins)
TSh. 9054
.
(c) With
adj. or equivalent as complement of pred.
leaves (in a certain
state): o forḟacaibthi gle-nuicht when they were left stark-naked
SR 1358
.
manibed Moisi ... óenfer díb ... na faicbed
beo for talmain,
4132
. cía romácbad Beothach béo though
B. should leave me alive
LU 1262
. (
Imr. Brain ii 288
). fófácaib
in trúaill fás leaves the scabbard empty
LU
5406
.
fáiceb in less
n-óibela,
LL 252a37
(
TBFr. § 28
).
benfaid frim adaircín
nosfaiceba fás,
LB 33b7
( =
Lism. L. 1054
).
forḟacaib B.
he ic funi Mairt,
LB
33b8
= forfacbhudh he ag bruith mairt
Lism. L. 1055
.
nacham facbaid-si m'oenur!,
Ériu iii 137.1
.
fómraccbhadsa sunn m'áenor,
BNnÉ 93.6
.
foceird-sim ...
urcur di sleigh fuirri ... corus farcaib cen anmain,
RC v
200z
. cona farcobsat formáol fornocht so that they left it
[the `dún'] bare and naked
Dinds. 27
.
ni theigdis uad ...
co fācbaidis lān,
Ériu ii 20 § 1
.
fúigfid bandála Gall gruaidhḟliuch,
TD 16.52
.
as saidhbhir do fháoicfithea me, damad
eol damh ...,
Parrth. Anma 332.19
. arna farcabtais cen
forcitlaid lest they should be left without a teacher
Wb. 31d13
.
nacham ḟácbasa cen brát[h]air,
LU 6068
. fotracbad ar
fán thou wast left desolate
LL 147a5
(
PRIA iii 546
).
cach tailach ... namúrtis co fáctais ina foenglenntaib,
LL
263b48
(
MU² 270
). co fargbaid mo thechsa amal fondrancaibar for bar cind till you leave my house as you found it
LU 8387
(
FB 26
).
ni aithergem na duile acht nos-lecam
amal fosracaib Dia,
Alex. 885
. f.¤ fri láim
sets aside, excepts,
stipulates: facbaim Concobar fri láim I leave C. aside
LU
9217
(
FB 94
).
farācbaisemne fri lāim deitsiu ... nād
ṅ-īurmais orguin co feasmais ...,
BDD 73
Y. Cf.
dochta
do neoch dáles dāil | fācbas dáil n-éco fri lāimh,
Fianaig.
10 § 3
. Cf. foscichret i crandchor ... fáicebthair Lugaid
fris anechtair `L. will be left out of the chance'
RC xiii 444x
.
Folld. by CEN and vn.: foragab Duaid inna anman
adiecta cen tabairt anman trén fríu D. left the adjectives
without adding substantives to them
Ml. 30a9
.
dia ḟaicet ...
gním maith i nduine, fácbait sin cen luad,
PH 7678
.
gunar
ḟacsat uaim ... gan tachailt,
Cog. 24.18
. is iomdha éacht
... ḟuigfeam ... gan chur síos which we shall leave untold
Keat. ii 3237
. Cf. (k).
(d) folld. by LA, OC of pers.
leaves
with, in the hands of, in possession of; at the mercy of:
tíagait
úad ... ┐ fácbait bennachtain leiss,
LU 1547
(
MU² 1057
).
facabar a cuit urgnuma in mifoltaig las in sofoltach,
Laws
ii 366.11
(
Stud. in E. Ir. Law 32
).
ni scarfom ... co rrucsa do chen[n]su
nó co farcabsa mo chend latsu,
LU 5674
.
techit ... ┐ fácbait
a mbíad oc na bíastaib,
LU 8763
(
FB 57
). is e gell ...
forácbad icon eclais i fus the pledge that has been left
LB
251b3
. co fargaibhset a mbraighti aicce `left their pledges
with him'
AU 1157
. fágbad frithalam núa acan impiri ┐
imthigid (they) render the emperor fresh service (of a relay of
attendants)
Maund. 203
. fagbuis aigi budhein an Camcornn kept for himself
Ériu ii 187.3
(
co fagbais,
ZCP viii
103.11
). fagbuit gne chustaim ag doirseoiribh in droichit
pay toll to
Fl. Earls 86.5
.
fūicfidir sinne uile ar fódaib ...
no fāicfemait [fúigfiom v.l.] oirechas agat-sa,
ML² 1572
(cf.
ML 118.26
). Cf. da sirinn a meic no a mna ... dofuicfedis tes `gom thoigh they would have delivered them up
ZCP viii 219 § 9
. cf. (f), (g).
leaves (as a duty) to:
fofacaib
lim ... frithalim na n-anmanna leaves to me (the task of)
attendance on the animals
SR 1201
. With FO: fágbhaim
fá bhreathnughadh gach aonduine I leave it to all to judge
TSh. 5002
.
(e)
leaves behind (on a battle-field, etc.), loses
(of persons and things): maiti for Ultu. Facabar Conchobar C. is left (wounded)
LU 4926
. fáicfidi leis mili cend
4584
. in farcbad mo macsa? ... Forrácbad has my son
been slain ? He has
1529
(
MU² 1031
). fácabar .xx. láech
lais díb twenty of their warriors fell by him
1583
.
mebaid ...
forsint slúag mór ria nDauid | co fargsat ... huili cruid a
ṅgabála,
SR 6459
. maidid for Aibisolón. facabair in milid
ZCP xiii 177.13
.
tuitfimit-ni uili it lurg, amal ro fácbait
do muinter uili connici so,
Mer. Uil. 24
.
ro memhaidh for
Aedh ... co farcaib ili,
AU 859
.
co fargsat a muntir ┐ a
longa,
RC xvii 404
(Tig.;
AFM 1065
have:
fáccbhaitt a nethra
lais imon luing ...). co farggabsat ... a llonga leu,
AU 851
.
sluaighed la D. ┐ la feraib M. ... cor lādh ór fer M. ... co facsad
a lón ┐ a n-eich ┐ a n-airm,
RC xviii 37
.
romebaid forsna T.
... co farcsat ár mór do degdóinib,
TTr.² 1568
.
foraccaibhset
a n-ār lá mac meic L. eittir marbhadh ┐ bathadh,
AFM ii
964w
.
go bhfúigfe do cheann ┐ do chosgar ag cathaibh
Chuinn,
ML 122.1
. Cf. ni ḟil cidh oenfer ... natt farcbainn
i tinorguin whom I could not leave i.e. vanquish
Fianaig.
12 § 21
. trian érca cach éinḟir da muintir da faicfigther
`the third part of the eric for every man ... that is killed'
Hy Maine 64
. Cf.
Maol Seachlainn ... do dhol i ttíribh
Mumhan ... ro indir Mumha co muir ... iar madhmaim for
a rioghaibh ... co ffarccbadh ann lais Maol Crón ... tanaisi
na nDéisi, co sochaidhe ele,
AFM 856
. AU has co fargbadh
ann lethri na nDeise, Maol Cron ...
(f)
leaves behind (at
death):
nicon foigebat ciniud ... dia næs,
Ml. 69a8
.
facbaid
[Ioseph] dá mac,
SR 3687
.
tabairt mnā dó fo déig co farcbad
comarba,
LU 10166
. act a mbere-so ni fuiceba-som di
chlaind [sic leg.] save what thou bearest he will leave no offspring
ZCP viii 310.19
. ni hairdircc a chlann maro ḟacaib if he
left any
Rawl. 147a22
.
ar na hoighreadhaibh fhágbhaid
dá n-éis,
TSh. 4577
. Hence bequeathes:
fáccab Aed aidacht la Conchad,
Ardm. 18b1
(
Thes. ii 242.19
).
seoit
aini ro facaib a n-athair acu,
Laws i 216.8 Comm.
ní ḟágaibh
athair ag mac | Inis Ḟódla,
TD 17.3
.
dá bhfágbhadh duine
ré hudhacht ni nach leis fein,
TSh. 5133
.
dá bhfágbhadh
... neach a oighreacht ré hudhacht ag neach oile,
5140
.
(g)
leaves (instructions, a charge, command, etc.), often
with obj. clause:
teorae briathra forfaccaib Diarmaid
app Iae la C. ... fit foss figell,
Mon. Tall. § 47
. faracaib Dia linn co ndigesta God left with us (the knowledge) that thou wouldst go
Trip.² 275
.
secht cluchi
... issed forḟácaib Patraic,
Metr. Dinds. iii 16
. faccbaim
cen a tidhnacul go brāth do Cloinn C. I leave an ordinance
that they are never to be given to the clan of C.
Anecd. ii 30z
.
fāgaim in ces naīdhen for Ultaib co brāth,
ZCP xii 252y
.
a los na mallachta do ḟágaibh Noe ag Cam,
Keat. i p. 178
.
forácaibh [Pátraic] ordnidi lóech ┐ cleirech uad cu bráth
promised that illustrious laymen and clerics should descend
from him
Trip. 210.13 (2464)
.
forácaib nobeitis ríg ...
día cenél co bráth,
164.9 (1910
: furácaib). ro fagaib Colman
troscud umpi seo C. left an ordinance that they should fast
for it
BColm. 88.13
.
is i gCluain Mic Nóis do ḟágaibh Diarmaid é féin d'adhnacal,
Keat. iii 2164
.
ro fagaib fo péin
a n-anma orra gan techt tairis sin,
ZCP vi 80.28
. do fácbadh
Menistir na mBrathar ... do beth os cind na mBrathar co
huilidhi it was decided that the Minister of the Friars ...
should be over all the Friars
AU iii 526
.
do fagcaib doib
... cruth a mban for a maccaib,
BColm. 90.18
.
fágbhais P.
... eineach is eangnamh Éirionn ... d'ḟágbhálaibh air,
TD
7.17
(see fácbáil). Of a salutation, farewell:
ro faccbustair
iomchomarc bethadh ag R.,
BNnÉ 328 § 58
.
? is ed rofacbad do mnai, | is cet cía thái, cet cía théis
this is the last word on woman (?)
ZCP iii 37.18
. Cf. (j).
(h) fo-ácaib bréithir
leaves a word i.e. a blessing, malediction,
etc.:
forácaib Patraic [br]eithir foraib,
Trip. 208.24 (2451)
.
fácbaid bréithir ... for cléithib na Cráeb-rúaide, a mbeith
fo chess `she leaves a word upon ..., that they should be in
distress'
Metr. Dinds. iv 130.1
.
forfacaib-seom na m[i]briathra-sa doib .i. comdais brēcairi filid Connacht,
ZCP xiii
25.24
.
a los na mbriathar ro fagaibh Mocuda forra,
BNnÉ
307.1
.
(i) of
placing, inflicting: géabhthar air go bhfágthar
iomad créacht air he will be beaten till many sores are left
on him
TSh. 3483
.
(j)
leaves (on record), hands down (a
statement, etc.):
ro ḟagaibh fria blaisect mbāis gur fhír
son,
Marco P. 1
. do ḟágaibhsiod eólaigh gurab mó do
thuit, etc.
ML 142.28
. d'fagadar [na harsanta] againne
gorab comfada, etc.
Ir. Astr. Tr. 134.23
. faguibh aguinn
a bunad make known to us
Fen. 258.6
. Cf. (g), last cit.
(k) f.¤ immuig
leaves out, omits: foracabsom lethchosmailius [—iusin MS] immuig `he has left out half of the comparison'
Ml. 37d10
. Cf. (c).
II Rarely intrans.
(a)
is left, remains
(prob. in early Mid.
Ir. an impers. use of the trans. vb.): connach farcaib i
mBrudin i farrad Conaire acht Conall ┐ Sencha ... so that
only C. and S. ... were left
BDD 152
(
LU 7920
). is cuit
péne cach ra ḟác di ṡluag na Eurpa uli na rachomraic immon
oenchomarli seo hardly were there any who were left of the
host of Europe that did not join in this council (?)
LL 232b20
(
TTr. 1141
). ? fásughadh Muighe B. la Saxoibh ... ┐ rugsat
braigdi iomdha leo as gach ionadh hi farcaibhset `from
every place which they left' (? in which they had stayed)
AFM
683
.
(b)
departs, gets away:
facbuid-si asin tír-si,
RC xiv
56 § 69
.
ro facsat tra na Troianu as gach gliaid ┐ as gach
gabad,
Aen. 195
.