n
ā, f. cloch f.,
IGT Decl. § 39
. clach f.,
§ 40
(forms claich,
claiche proscribed).
(a)
stone, rock; stone (as building etc.
material):
beim a cinn fri cloich,
Ml. 139c3
. dambidc Semei
di chlochaib `pelted him with stones',
58c4
.
din chloich dorigne
saland,
Thes. ii 338.1
(Hy. v).
borg Emma ro tetha, / acht
mairte a clocha,
Fél. Prol. 194
.
c.¤, trī anmann lé .i. onn a
īarmbērla, c.¤ a gnāthbērla, cloech a bērla n-airberta,
Corm. Y 213
.
lapis lasin Laitneoir, c.¤ lasin nGaedel; petra lasin
Laitneoir, ail lasin nGaedel: sropula lasin Laitneoir, carrach
lasin nGaedel,
Auraic. 1086
.
c.¤ (no ael) ┐ onn ┐ ailcne . . .
is iat sin cenela c.¤
,
1088
-
89
. ro-dluigit na clocha (=
petrae scise sunt),
PH 3367
.
doberat cloich cach fir leó do
chur chairnd,
LU 7029
(
BDD 67
).
dolleici a cend immon
cloich co n-derna brúrig dia cind,
IT i 82.3
(
LMU 19
).
c.¤ for
fott, no fott for carruig,
Laws v 270.26 Comm.
(as a fence).
c.¤ tarsiu fa tri fiad fiathnaisib,
ii 118.10 Comm.
(in distraining
dry cattle).
di chlochaib ┐ carrgib ┐ ailénaib in mara,
TBC-LL¹
1330
.
bale i mbia fa chloich,
LL 18899
(`where you will be
buried',
KMMisc. 264 § 22
).
a ch.¤ thall for elaid úair,
19325
.
línaiter na builg sin do minchlochaib,
RC xiii 68 § 72
. ag
tuarcain na Cloichi Barraighi ┐ na c.¤ tuinidhi eile do bī
isin trācht rocks,
ML² 430
. c.¤ i ninad ugi (prov. of a bad
exchange),
Cog. 100.24
; cf.
Caithr. Thoirdh. 11.16
. ticdis
croind ┐ clocha ua cheol a chruiti . . . co teigdis aran múr (of
Thebes),
TTebe 851
.
co scenaib ┐ clochaib . . . do-rónad ind
imdibe,
PH 5746
. fuarumar cloich . . . ┐ na hanmund-sa i
scríbend indte gravestone,
1581
. samail gach cloiche (of hail-stones),
RC xviii 150.y
(see c.¤-ṡnechta
s. compds.). a c[h]rannghal sa c[h]. aolta `its timber and its lime-washed stone',
Ériu v
60.121
. dá cloich tsalainn lumps of salt,
Lism. L. 2408
.
sirbualadh na tonn fo na clocaib,
Ir. Astr. Tr. 42.5
. c.¤
chinn na huilleann corner-stone,
Acts iv 11
.
ro benadh a
chend de for Cloich an Chommaigh i ndorus teampaill
Focháirde,
AFM i 330.5
(an. 732). Fig. of a chief:
ní tráth
aithreachais d'ḟuil Conaill / a gc.¤ chúil an gcéin do mhair,
DDána 110.1
.
Attrib. g
s of stone
, less frequ. g
pl.
composed of stones
:
for corth[e] cloche,
Thes. ii 343.43
(Hy. v Comm.).
ata
comrar chloche imbi and hi talam,
LU 10991
.
ail chloche
mór,
IT i 82.2
(
LMU 19
).
risin carraic clochi,
MU² 669
.
coro
mara choidche / amal choirthe c.¤
,
LL 18911
.
nertlia cloche,
TBC-LL¹ 1570
.
colomna c.¤ do thócbáil . . . eturru ┐ in snechta
,
MU² 309
. ar n-osgladh don iomdhaidh c.¤
(of a tomb),
Dán Dé iii 27
. cinnlitir chloiche áille / dúna[dh] flatha Fionngháille `the fortress . . . is a capital letter of beauteous stone',
Ériu v 60.109
.
rath an Spirata Naim do-rat . . . uisce asin
carraic cloiche,
Grail 3649
. an cladh clach `stone fence',
Studies 1924, 244 § 20
. do chuir . . . a chenn ar adhart
cloichi bigi `on a small stone as pillow',
Stair Erc. 1910
. .u.
ced dég ceim cruaidhdaingen cloichi `stone steps',
633
. cláir
chloiche . . . ┐ dligheadh stone tablets,
Exodus xxiv 12
. pertaining to stone: duileasg crann nó c.¤
lichen,
Párl. na mB. 587
.
saoir chruinn ┐ ch.¤
carpenters and stone-masons,
263
.
(b) Of stones used as missiles, sling-stones, etc.:
gaibthi
cloich isin tailm,
LU 3277
(
SCC 7
).
c.¤ throthail . . . i llaímh
gach ḟir,
IT iii 97.6
.
foceird C. cloich assa thabaill,
TBC-LL¹ 1558
.
do-teilctís lucht in leithi-si na clocha for lucht in leith[i] aili,
Sc.M² 17R
.
gebid lamchloich do lár thalman darbo lán a
glacc,
LL 8576
(TBC).
bolc lán (sic leg.?) di chlochuip
d'orcoin,
ZCP viii 120.13
.
na clocha cruindi comdibhraicthi,
TTebe 1984
. Cf. in ti no cinnfedh ar aei cloichi `the winner
of the stone-throwing',
Stair Erc. 202
.
With defining gen. c.¤ áeil
limestone
, see s.v. 1 áel. lia .i.
corthe . . . .i. in c.¤ criche `boundary stone',
Laws iv 8.7 Comm.
clocha fothraicthe stones heated in the fire and used for
heating bath-water: clocha fotraicthi,
Trip.² 873
.
ro marb
Fergus Durn don cloich fothraicthe,
Laws i 68.17 Comm.
Cf.
fotracud forsin clárudh cen tincur o dhune acht na clocha
ind ┐ ass,
IT iii 195 § 36
.
lothomur . . . cona clochaib,
MacCongl. 11.23
. Cf. also: clocha derga red-hot stones,
Laud 610,
f. 8c
(Plummer MS. notes). clocha hi tenid samna (prov.
phrase?),
LU 7045
(here perh. used for cooking. See O'Kelly,
JRSAI 1954, 105 ff.
). na liacc lamh ┐ na c.¤ nglaice hand-stones,
CCath. 5859
. iccon cloich impóid itir croiss ō
Adrad Moturu súass `turning-stone',
BColm. 84.32
.
c.¤ marmail,
Stair Erc. 1963
.
cloch na cloich mheóir 'pebble',
Irish Texts i 31 § 50
.
clach (sic leg.) ina loighe a ḟlaith
Cheóil / ar in claich meóir oile üaibh,
IGT Decl. ex. 1123
(incorrect because of form claich). c.¤ muilinn
mill-stone
:
doronta cetheora clocha muilinn di,
AU an. 999
.
fúaim
chloichthe muilinn,
Rev. xviii 22
. Cf. c.¤ uachtair upper
stone (of a mill),
Laws i 140.17 Comm.
m'aghaidh amhuil
cloich thineadh `flint',
Isaiah 1 7
.
(c) Med. c.¤ isna hairnib `a stone in the kidneys',
Rosa Angl.
188.7
.
clocha na narand,
330.10
.
in uair bhenmuid na clocha
fuail as an lamhonnán le gerradh,
ZCP xviii 274.9
. a riocht
na cloiche fuail pro calculo vesicali,
O'Gr. Cat. 113.24
.
c.¤ no ydoripis,
Reg. San. 23.y
.
(d)
precious stone, gem
(somet. c.¤ búada, c.¤ úasal):
caoga
gemm carrmogail do c[h]lochaib tíre na hInnia,
ML² 1481
.
c.¤ crisdail gl. cristallus,
Ir. Gl. 552
.
do cloich búadha re
n-abur sardínés,
Maund. 249
.
feilm áosda chlach ccarrmhogail,
O'R. Poems 199
. clocha cuaigh `[stones] suitable
for (adorning) goblets',
O'Hara 2380
.
c.¤ medóin do dhornchla
dhét,
IGT Decl. ex. 80
.
a chorōin . . . ier n-a himchengal
do dēmont ┐ do c[h]lochaibh uaissle,
Fl. Earls 172.28
.
a
gcomhraid airgit go n-imat gc.¤ lonnradhach,
80.7
.
is c.¤
uasal tiodhlacadh a radharc an tí agá mbí sé,
Proverbs
xvii 8
.
(e) Hence perh. of the beads of the rosary: is mise Oisín
. . . / . . . ag cóireamh c.¤
`arranging stones',
Oss. iii 276.10
.
Paidir air na clochaibh móra ┐ Fáilte an Aingil air na
clochaibh beaga,
Donlevy 448. 3
,
4
.
(f) a construction of stone, esp. fortress, stronghold, castle:
giodh áille an chlach don taoibh thall `though the fort is
lovelier within',
Ériu v 60.115
. daingean c.¤ an dúnaidh dhe
/ loch ar cúlaibh na cloiche `the fortress is strengthened by
the lake which lies behind it',
111
-
12
. da ralaig . . . comard
ré cloich na cathrach `the stone-walls of the city',
TTebe 4224
.
c.¤ Corcaigi do loscudh,
Ann. Inisf. 1230.1
. c.¤ angcaire an
anchorite's cell,
AU iii 288.24
. tú do rad dár gcionn an cholann
/ i gcloich nduaibhsigh `into a gloomy dungeon' (Gloss.),
Measgra D. 61.70
.
a muir ┐ a mórclocha,
Stair Erc. 909
.
na franclochaidh ga folach / a n-ardchlochaibh allmorach,
IGT Decl. ex. 714
.
daingni ná clach áelta íat,
ex. 183
.
le Cloich Insi na tTorc ar Loch F.,
AFM iii 360.6
.
C.¤ Locha
hUachtair do loscadh,
536.4
. ?
dar let is c.¤ ar na cengal / an
tech os loch lachnach,
IGT Decl. ex. 268
. Cf.
Luimnech na
c.¤ cengail,
Caithr. CC 10
.
Frequ. in nn. loc., see
Hog. Onom.
Compds. With noun. clúas re clochadhart `a stone pillow',
BS 92.y
.
a tōebaib clochadba,
ACL iii 217 § 3
. clochalla
glassa . . . ┐ cairrci rocky cliffs,
CCath. 3413
.
clochall cairrgidhe,
Hugh Roe² 46.15
. lé fúaim chloichbhéimnigh bhonn
a each láidir `
stamping
',
Jeremiah xlvii 3
. clochcaop
lump of
stone
,
Anecd. ii 53.y
. do mhaothughadh do chlochroidhe
hard heart
,
Mac Aingil 1134
. ferr beith a ccloch-dinibh ceall
stone shelters
,
ZCP x 30.23
.
im ócbail droichitt .i. cid cloch
droichit,
Laws i 134.25 Comm.
in clochdrochat (sic leg.) ō
tigh cech clērig dīb dia chēile,
MacCongl. 123.22
. a róimh
chlaichfhinntreabh Chonnacht of white-stone houses,
DDána
68.28
. lottar . . . tré cloch-ród Coradh Finne stone-paved
road(?),
AFM v 1668.5
. cloch-sairsi ┐ crann-sairsi art of building
in stone,
Laws v 92.z Comm.
cith cloichṡnechta do ferthain
hailstones,
RC xviii 150.x
(Tig.).
gaoth tre chlaichshneachta
chiothmhar,
DDána 113.15
(cf. na clocha sneachta, 2).
maith
ro cumad in cleathbhaile / sa clochtaighe,
IGT
Met. Faults
§ 58
. ?
adinnim deargain / a druith chail ar chlochtaigh,
IT iii 90 § 119
.
ic córgud chastíal fo churadaib di chlochthress,
LL 32238
(
TTr. 1427
).
tuitim isin clochtres tíar,
ZCP xiii
12.35
.
With adj.
do athairg . . . / mhachaire clachaird Conuill,
IGT Decl. ex. 9
. legga corra clochbana of white stone,
Fen.
188.21
. flaith corn gclochbhán white-jewelled,
Top. Poems²
613
. is o cairgib clochdaeraibh Slebi Chugais rod-coimbris
. . . `rock-bound',
Aen. 829
.
cathair clochdaingen,
Grail 3286
.
scīath clochdond go ccomhraibh óir,
ZCP viii 223 § 18
.
ar lámhachadh lann gclochdhonn `bright-jewelled(?)',
O'Hara
4035
.
do mhionn clachórdha cloichfhionn,
DDána 97.38
.
crios . . . clachghorm,
Rel. Celt. ii 262.5
.
'sin charn chlochthrom,
LL 29862
.
With adj. derived from noun. droichett clochaelta do
dhenamh la Cathal of stone and mortar(?),
AFM iii 618.5
.
cuirt clochaolta,
Hugh Roe² 216.13
. na coirigh chlochaigeantacha bhíos . . . ag leanmhain dá lochtaibh féin
stubborn,
TSh. 10492
. a chathbarra caem clochbuadhach
set with precious stones,
Stair Erc. 735
.
an rí co coroin . . .
clochbuadhaigh fura cenn,
ZCP vi 52.7
. gremaigiss . . . an
c[h]loch . . . dia coicēilip comadhus[a] cloch-chomharsnach[a]
oile `adjoining',
Fl. Earls 148.4
.
¤órda:
cinnbhirt clochórdha,
Oss. vi 128.11
. With Part. an cheinnbheart chlochfhoirfe
(1 foirbthe) crowned with jewels,
O'Hara 1502
.