n
t, m.,
GOI p. 206
. For n
p.
cinnta,
Ml. 62d5
see
ib. 205
. n
s. also
cionaidh,
Ériu xiii 30.18
. a
s.
gan a cen,
ZCP x 49.1
. d
s.
lán do chen,
Rel. Celt. ii 206.z
. c.¤
f. (dental infl.),
IGT Decl. § 4
adding
acht na ceananna; comair na gcenann
is noted ceart do chanamain,
ex. 247
while co centaibh is
prohibited,
ex. 246
. c.¤
m. (g
s., n
p., ceana),
§ 71
. Latter
inflection v. freq. in later language. ? g
p.
cion,
Content. xiv
18
(unrhymed).
I
Guilt, fault, crime
: ni nach c.¤ aile `it is not any other fault',
Wb. 19d26
.
brithemnacht forsin c.¤ -sa,
9b10
. ní fil ci[nta] doib
fri Saul gl. culpae . . . conscii,
Ml. 30b2
. na bad eola inar
cintaib, gl. conpati infirmitatibus,
Wb. 33b21
. is ái in c.¤
`his
is the crime',
Sg. 203a18
. it móra mo chinaid `great are my
crimes',
Fél. Ep. 387
.
i cóictidi doluigdís cinaith la hóes rechtgae,
Hib. Min. 26.x
.
cen fīach fair ina chintaib,
Corm. Y 472
.
bec in c.¤ tria chaingne chon,
Sc.M² 21b
.
din chutrumma chinad
noslenand,
LU 2094
(
FA 16
). ní ba c.¤ ṁbreithe in chlaidib
beithir dí her crime in bringing the sword,
TBFr. 248
(where c.¤
a
s. ?, cf. v.l. p. 20).
nībbōi c.¤ nombeith dóib,
TBC-I¹ 2907
. olc
in cosc cinad romchrín (Eve speaks) punishment for sin,
Ériu
iii 148 § 2
(`the wicked advice'). fiarfaighidh damh créad mo
chion the charge against me,
Magauran 856
. toil na gciontadh
love of sin,
Dán Dé xviii 10
.
cealg ar gcionadh,
DDána 12.4
.
bean chúitigheas ar gceana (of Mary),
7.32
. maor measta ar
gcean (Archangel Michael),
PBocht 2.39
. sein-eol an cheana
`the old way of sin',
Dán Dé xxi 16
. marbh ó bhar gceanaibh
┐ ó bhar bpeacaidhibh mortui delictis et peccatis,
TSh. 1192
.
Attrib. gen.: m'fhear cionadh
enemy
,
DDána 101.52
.
im intinn cheana sinful mind,
Aithd. D. 92.21
. ní ro-theacht
Ísu nach ṅgaile chinad do pecud any stain of the guilt of sin,
PH 4826
. dáil cheana occasion of sin,
DDána 10.34
. With
follg. gen.: co . . . foltaib fíraib . . . cintaib laíme `for crimes
of hand',
Tec. Corm. 2.24
.
silliud súla, cintaib bél,
26
.
cin laime,
cin coise, c.¤ tengad, c.¤ bel, c.¤ sula,
Laws i 238.10
.
cin leagha,
IGT Decl. ex. 1138
. Prov.
gach ciontaigh a chion,
Celtica i
103.507
. In cheville:
cid lór do chion,
BS 68.7
.
Of specific sins, crimes:
cion na drúise,
Dán Dé xxxi 34
.
cin na hecni sin of violence,
PH 7537
.
cion an fhormaid,
Dán Dé xxxi 39
.
cion an fhuatha,
38
.
cion na sainte,
37
. cen
duine do marbhadh ina cintaib comraiti `intentional crimes',
Laws i 14.8 Comm.
cionta comhraite .i. cionta as a riocht,
O'Cl.
Of sexual sin:
c.¤ do epscop Mél fria fiair,
Trip.² 980
.
connach fedar-sa c.¤ ó ḟir eli ó ro imig sin (Penelope), Mer.
Uil.2 238.
go ngébhadh Oigh toircheas gan chion fir,
Carswell
114.19
. Med.: foillsigid . . . cionta na nae vitia hepatis,
23 K 42, 125.13
.
II In phrases. Preceded by prep.: ferr duit nech aile ar na
cintaibh at fault,
ZCP vi 272 § 10
. cen chinta friu-som gl.
gratis inimicitias eius patior,
Ml. 142b5
. cen cinta `without
offence',
74a1
. cen chinaid n-uaim fri nech gl. sine causa,
54d16
. lucht céssais cen chinaid `crimeless folk',
Fél. Jan. 17
.
in fíren do crochadh cen cinaid,
PH 2933
.
N . . . . [do marbad]
. . . cin chuis cin cinaid,
Ann. Conn. 1306.11
. do-rocair
. . . / do laimh Cethirn go cciontaibh in return(?),
TBC St.
3740
.
Ruad mac Baduirn ba d'Ultaib / nuall cach glanuill
co cintaib,
LL 2589
.
co cinaidh,
Leb. Cert. 206.9
. di chinaid, prep.
phrase with gen.: tuccus doibhsion da chionaid / ionad i
ccoraidh mo tempuill in return,
BNnÉ 175.3
. ? Cf.
do
chinaib cuna / guin fiachglanta,
YBL 179b12
=
BB 259b1
.
i cin(aid), i cintaib with gen. or Vn. phrase in revenge, atonement for: cim[b]ith i cinaid .u.ir `a captive for every five
persons concerned' (of penalty for breach of a king's protection),
Ériu xvi 37 § 3
. i ccinaid a m[e]ic `in atonement for
the liability of his son', ibid. a cinta oirccne `on account of
injury done',
Mon. Tall. 155.29
.
a mmbarbad ar Fíanna
Fáil / i cinaid marbtha Dubáin,
LL 29354
.
hi cinta ind
fergoirt do milliud,
LU 8526
(
FB 38
). 'n-a chion féin `through
its own fault',
Magauran 3724
. Similarly
tré chin(aid), chinta:
tré ch.¤ drochmna,
IT i 75.6
(
LMU 13
). ronlaad a Parthus tria
china[i]d imarbois (said by Adam to Eve),
MacCarthy 60.23
.
tré chenaib in popuil,
Caithr. Thoirdh. 4.15
. With follg.
prep.: cen chinaid for mnāi / do réir dligid Dé `do not hold
a woman liable',
KMMisc. 272.1
.
ní mó . . . a c.¤ frib . . . indás
na tucsaid úadib,
LU 8980
(
FB 73
). ni fetur-sa c.¤ dam frit
`I know of no wrong I have done thee',
Grail 2109
. ní fhoil
cion riomsa ag R. R. has nothing to complain of against me,
Aithd. D. 48.16
.
Other phrases: do-gní cin(aid) fri offends against:
na cinta
aili do niat na daíne risin ferann,
Laws iv 140.19 Comm.
re
ghnuis nderg go ndentar c.¤
`till some charge is brought against
his blushing face'(?),
Magauran 2997
. With cuirid: dá
mbeinn dod chur i gciontaibh if I were to accuse you,
DDána 88.22
.
cionnta go gcuire ar do ghaoltaibh,
Aithd. D.
26.16
. ? Cf. nī mō leis (= le Dīa) blāth droigin duibh / ┐
cāch do chur 'na ch.¤ / . . . inā duille da chor d'fidh taking
everybody into account(?),
ZCP vi 269 § 13
.
As quasi-vn.:
ēside o[c] cinaith frit-sa,
ACL iii 295 § 21
`that itself is what's sinning against you,'
Jn. Celt. Stud. ii 104
.
III
(a) In legal contexts offence, crime, etc. for which the
doer is answerable at law, hence with meaning liability,
guilt, incurred penalty, etc.: focerdar c.¤ co fergac `liability is
attached to the angry man',
BDC 25
. imdích dliged a chéle
cintaib cuir (of duties of `flaith'),
Críth G. 339
`in regard
to liabilities arising from contract?' (Notes). .vii. claid . . .
na[d] dírenatar cinaid `whose liabilities are not atoned for',
Ériu xvii 70 § 13
. óthá suidiu hícad cách cinaid a c[h]laid
`the liability of his ditch',
72 § 14
. a ḟrepaid ó ḟi[u]r chinad
guilty party,
Críth G. 60
. c.¤ comḟocuis responsibility for
a relative or legal connection: c.¤ cach comfoguis for araile
`liability of each kinsman upon the other' (as with éiric),
Laws
i 262.16
. imtha fri cion comfocuis `it is likewise with liability of
kindred',
Stud. in E. Ir. Law p. 145
, glossed
is amlaid sin atait
re hic cinta comfocuis, amail comruinnit in dibad is amlaid
comruinnid (ícaid, v.l.) in cinaid. cion comhgais, cáin nó
díol do bhuain amach i n-éiric nó i n-eineaclainn an loit
. . . doghní neach . . . d'á charaid nó d'á chineadh,
Keat. i
68.47
. is mo sidhe do ch.¤
`thy liability . . . is greater than (the
value of) this (sword)',
IT iii 201 § 75
. Cf. berid-si lib ina
c.¤ fén iat (said to tax collectors) `in their own discharge',
Todd Lect. vi 44 § 64
.
(b) Hence in sense of
payment due, levy, exaction
: ? fri
commus a cheana ┐ a smachta ┐ a fiadhaig (`rule'),
IT iii
199.8
. ? oenach Cuile co cintaib appropriation,
LL 25093
.
ni beiride acht cethramthain di ch.¤ na somane, di orbu na
saetur (of the iarḟine),
Laws iv 284.6
. cion do chuir i nDruim
Lethan / do rioghaibh mar gnathachadh (of a proposal to
billet soldiers on the community of D.L.),
BNnÉ 288.33
.
can luad cairti 'n-a cenaib `without mention of a charter for
their tributes',
Hy Fiach. 212.y
. ceathruime cidh ima ḟuil
/ c.¤ leathbaile na lenmain why has a quarter the dues of a
half-village?
IGT Decl. ex. 194
. gníomh d'fhearann saor ar
gach ein-c[h]ion `free from every impost',
Misc. Arch. Soc.
190.8
. do bhuain chean `to get dues',
O'Hara 2598
. Cf.
kinduff alias black rent, Fiants Eliz. 5997
quoted
Measgra D.
Gloss. p. 243
.
(c)
booty, plunder, and hence by implication victory,
triumph, success: buáil-si um cheanuibh gach críche `take
the spoil of every country',
Ériu ix 8.88
.
gáir na stoc i n-am
na gcean,
Measgra D. 57.22
.
cena mora ┐ crecha aidbli,
Ann. Conn. 1365.5
.
urusa dhuit déanaimh cean `to win triumphs,'
TD 1.45
. mall ar gcéimne leis an gcion we travelled slow with
the `creach',
Aithd. D. 6.44
. le neart-ghoil céimeann nó cean
`triumphs',
Content. xxx 21
. ag cuimhne a gcean `recalling
their exploits',
O'Hara 4406
.
(d)
share, due portion
:
do chion (sic leg.) d'fágháil do'n
éiric,
Miscell. Celt. Soc. 364.17
. gan chion i gcogar Dé dhamh
`part',
Dán Dé xxvi 14
. breith na clainne is cean [do] mhartra
is a kind of martyrdom,
DDána 32.17
. ?
dá shochar do
gheibhthear as an Aifrionn . . . cion impidhe ┐ leóirghníomh,
Eochairsg. 51.6
. Hence in pl. fortune, weal
: daoine ar tí
chean a chéile `set against each other's weal',
Dán Dé vii 17
.
dh'ionnramh chean ó gCéin `to serve (as defence for) their
interests',
O'Hara 2393
. díon ar gcean `to secure our fortunes',
Aithd. D. 84.37
.
In chevilles:
ard an cion,
DDána 17.23
.
mór an cion,
O'Hara 3241
.
As quasi-conj.: cion a raibhe do shólás . . . dá bhfuaradar
. . . go raibhe sé do dhólás orra . . . the greater the pleasure . . . .
the greater the misery . . . ,
TSh. 3730
. cion a bhfuil d'fhad-dáil
. . . atá sé do chaoile tanto . . . quanto,
5405
.
(e)
love, affection
(for development of meaning cf. cuit,
1 pairt): Críosd dom chion san bhrátha-ló `may Christ love me',
Celtica iv 169.272
. maircc as gar da chill go ccion `dear',
BNnÉ 286.31
. tarbh tána ar nar ceileadh cion `well-beloved'
(of warrior),
O'Hara 3469
. ró ceana `great affection',
2993
.
onóir ┐ míoonóir (sic), cion ┐ neimhchion, do thabhairt d'én
nduine abháin,
Desid. 2367
.
(f)
esteem, respect
: menicniugad cena do denam (of a `céile'
rising up before his `flaith'),
O'Curry 621
(
H 3.18, 300
).
gan a
cen ar naomh nō ar dhān,
ZCP x 49.1
.
a chion do réir a
ríaghla,
Bard. Synt. Tr. 3.22
.
mic Uisnigh dhár chóir c.¤
,
IT
ii2 115.25
. is beg in c.¤ ata acan tren[n]íadh ugud oirne
`respect . . . for us',
Stair Erc. 1477
. méad an cheana do
bhíodh ag cách ar an inchinn `how highly everyone prized',
Keat. ii 3085
. ní fhuil cion innte ar fhéiltibh (of Ireland),
Measgra D. 55.17
. With defining gen.: cion áonanma as .c.
orra they are to be treated as one noun,
Bard. Synt. Tr. 203.11
.
ní bhíodh cion fírinne ortha `were not regarded as genuine',
Keat. ii 3878
.
In phrases. cuirid i c.¤: m'anam thuas dá chur i gcion being
honoured,
DDána 12.8
. do cheird féin ní chuire i gcion `you
do no credit to your art',
Content. xxiv 8
. túis dod ghuidhe
cuir i gcion `urge thy most zealous petition',
A. Ó Dálaigh
xxxv 1
. féile an leinbh gá chora i gcion `making it manifest',
Ériu ix 166 § 32
. roinn ar ar chuireadar cion the division
which they fixed,
Content. xi 7
. téid i c.¤: ní théid a rún
cliachdha a gcion does not go into effect,
LBranach 3543
. fo
ch.¤
respected:
gearr an seal thugsad fa chion,
Content. v
106
.
do ghlac an rígh an macaomh go honórach ┐ do bhí fá
cion aige,
Eochairsg. 114.13
.
In phr. c.¤ fátha (printed as compd.)
occasion (of sin, etc.):
ar ngabáil chionfátha dhon pheacadh,
Romans vii 8
.
do chum
nach tiubhruinn cionfátha don druing lé na mían cionfátha
dhfaghail,
2 Cor. xi 12
. Cf. cennḟáth and
Dinneen s.v. fáth
.
Compds.
do chleith mo cheanfhaghla,
Aithd. D. 55.3
.
le
Dia [gidh] cin-iomdha ar gcás,
A. Ó Dálaigh xxxiv 10
.