adj
o-ā
fresh, new
:
(a) of fields, hills
, etc.:
loiscther ... na
guirt úrai,
PH 4242
. cnuic úra `green hills,'
TD 26.46
.
i
bParrthas na mbile n-úr,
DDána 38.8
.
gur chrann úr an
t-athchrann éadtrom,
41.21
.
a chroinn túis, gér bh'úr, do
críonadh,
Keat. Poems 1516
. Fig. a chroinn úir an taraidh
thruim (addressed to Virgin Mary),
A. Ó Dálaigh xii 7
.
leis
an ghrian 's an ḟiodhbhadh úr,
DDána 38.19
. Fig.
a
ḟiodhbha úr don ḟréimh ríogh,
A. Ó Dálaigh xii 8
.
coróin
de ḟeor úr,
Todd Lect. vi 66
.
fige thrébraid fos forri do
ḟéraib úra,
67
.
(b) of buildings and places, fair, bright
:
i gcúirt úir
na n-abhall bhfionn,
TD 36.10
.
a phuirt úir na ngoirmeas
nglan,
DDána 68.24
.
gus an ngormráith n-úir,
Ir. Monthly
1919, 283.3
. san ráith ḟoirfe dob úr niamh `bright-hued,'
TD 25.2
. abb Achaidh uir (`the Fresh Field, now corruptly
Freshford'),
AFM i 244.12
.
i Lundain úir aigmhéil,
TD
36.9
.
(c) of persons (a)
noble, generous
, (b)
fair, active
: (a)
ionann `úr' ┐ uasal,
Metr. Gl. D. 29
.
ur .i. uasal,
Lec. Gl. M 53
; O'Cl. an géigbhile úr uallach `active,'
Studies
1928, 69.20
.
ar sduaigh n-úir ... mBreagh,
TD 15.5
. do
mhnaoi úir na haislinge `generous,'
ML 10.16
. (of an
infant)
níor léir don bharrthais óg úr | narbh ḟód Parrthais
an príosún,
DDána 37.11
.
an fear úr a shúil do shíneadh,
Hackett xxxix 198
.
laoich úra ba tréine teisd,
Begley-MacCurtin, Introd. poem, § 9
.
a bhráthair úir na mBúrcach
éachtach,
O'Rah. xxxv 49
.
Iarla ní'l aici 'en chloinn
úir,
viii 13
. `inghean úr `fair,'
ITS xxiv 110.10
. úr fa
generous as regards:
úr fá eachaibh is fá ḟíon ... úr fá ór
gan suim i gcrodh,
D. MacCarrth. 30.21
-
3
. (b)
ar
mbeith dhó (sc. man) úr re linn a bheatha,
TSh. 3802
.
As subst. m.: v
s.:
a Ghearóid ..., a úir dhóidleabhair
dhearccuirr,
DDána 67.1
.
(d) applied to various parts of the body, fair, bright
:
an bhas úr dob fhéile um fhleidh,
L. Cl. A. B. 266.23
.
a chiabh ... úr,
TD 40.9
.
fad dhreich n-úir,
2.8
.
a ḟabhra
úr,
DDána 19.2
.
fa fholt úr,
Ir. Monthly 1919, 400 § 31
.
gruaidh úr,
TD 25.39
.
d'anáir dá ghruaidh ḟaoilidh úir,
DDána 17.30
.
bile búidh ... | de chuislinn úir Bhrúnach,
O'Rah. xiii 108
.
(e) of food, fresh, unsalted (of meat):
ūr cech nūa, unde
dicitur imm úr,
Corm. Y 1270
.
im ur do macuibh airiuch,
Laws ii 148.21
.
do íosadh Odhrán sa tsiuir | a dha measgan
ime úir,
Ériu v 43z
.
screpall ar tinde muici, screpall ar
muic uir,
Laws iii 328.21
.
co mucca úra,
MacCongl. 99.11
.
an t-iasc úr,
Corp. Astron. 64.11
;
70.2
. an roinn úr ba
bhreaghtha blas (sc. the manna),
Hackett xlii 44
.
srubhán
úr ... prácáis,
O'Rah. 278z
=
PCT 495
. Of ale
:
olc
an bhraich dá bhfuil | olc a shean 'sa úr,
Measgra D. 8.15
.
gan fleadh úr,
Oss. iii 266.10
.
(f) of clothes, new, bright or fair
:
mar a bhforáileann
Dia ar Chloinn Israel ... éadaighe úra éadtroma do chur
iompa ┐ a n-éadaighe arsanta d'fhágbháil,
TSh. 6957
.
(g) of wounds, fresh, recent
: crann comhachtach na
gcneadh n-úr `mighty tree of fresh-bleeding wounds' (sc.
the Cross),
A. Ó Dálaigh xxxiii 2
.
airet bít úra a letartha,
CCath. 2500
.
(h) various other applications: ainmne fri cech ndaidbre
n-úir
unexpected
,
ZCP vii 498.2
[but perhaps we should
read ndúir]. ac Nemed co neim n-úr `of the stark valour,'
Metr. Dinds. i 2.7
.
tréithe ... úra,
O'Rah. xv 270
.
geinealach úr an airdríogh,
TD 7.49
. gidh fola úr an
fholasa `though this is a fresh sin,'
PBocht 6.15
.
cuaird
úr ḟada,
TD 34.39
.
an séd úr,
Studies 1926, 605
. badh
iomdha sompla úr ar óireangaibh `a fair figure' (in
embroidery),
Ir. Monthly 1920, 651 § 15
.
gad úr,
PCT 609
.
comhla d'iarunn úr imreamhar leis,
ITS xxiv 130.31
.
do-rinne cathraigh ... 'na léibheann úr ghlan gan ghairbhe,
DDána 41.5
.
longa muinteri C. ... bátar troma, úra, inmalla
iatsén,
CCath. 1977
.
cláir úra a gcomhlaidh ga cur | ag
foghlaidh Dhúna D.,
IGT, Decl. ex. 1262
. drong ar spallmaibh úra ag guidhe `on cold flags,'
O'Rah. x 15
.
(i) of horses, fresh, active
:
mac Aodha na n-echradh
n-úr,
IGT, Decl. ex. 540
. Cf. dobérsa tré dia na ndúl
| ainim it eachaib co húr
anew
(?)
SG 26.35
.
(j) contrasted with crín withered:
auis linga .i. ur ┐ crin,
ACL i 336.117
. See 3 úr.
Compar. and superl.:
bíaidh a fheóil ní is ūire ná feóil
leinibh,
Job xxxiii 25
. ó nach féadaimsi aisce is úire | i
n-íoc ar n-ósta `any fitter present,'
Ó Bruad. i 92.17
. an
grás achd gidh é as úire `latest,'
PBocht 3.33
.
n
(l) Compds.: with subst.:
¤arm a new weapon
:
búdh
slán é ó úr-armaib,
Misc. Hag. Hib. 113.1
.
¤barr
fair-(tree) top
(fig.):
a Mhoire ... a chraobh bheatha, a úrbharr
fhiar,
DDána 19.1
.
¤bert
bright garb
:
gabh umad th'úir
bheart iarainn,
DDána 97.34
.
¤bethe a fresh birch tree:
ō rāncus sealad sīs isin tochailt frīth fuil ┐ duille ūrbethe
ann,
ZCP viii 559z
.
¤bríathar
fair word:
treascartha
gan aithne gan úirbhréithre,
Ó Bruad. iii 2z
.
¤brúcht:
do-bheir bolaidh bog dreoighte ar a úrbhrúchtaibh,
O'Rah. xxxviii 40
.
¤charna
fresh meat
:
Ériu viii 122.14
.
¤chlocat a bright helmet
: sciath nirt, is úrchlogad óir (fig.
of a chief),
O'Rah. xxxvi 20
.
¤chnó a fair nut
: (fig.)
tri húrchna is uaisle mogail,
Studies 1925, 253
.
¤chnoc
a fair hill
:
go roicheadar ur-chnoc Liadhais,
Oss. vi 20
.
¤choll
green hazel
:
is stúaga urchuill congabat mo bratt
torom,
TBC-LL¹ 4708
.
¤cholainn a fair body
: úr-colann,
`frisch von Leibe,'
ZCP i 123.16
.
¤chrann a green tree:
ar an úrchrann ttoraidh,
Parrth. Anma 393.14
.
meathaidh mes ar úrchrannuibh.,
L. Cl. A. B. 263.158
.
¤chré
verdant clay
:
craobh chnuais do fhás a húirchriaidh,
257.
146
.
¤chride a generous, noble heart
:
do laoch Liathmhuine
as oighir ar úrchroidhe,
147.38
.
¤chulenn
green holly
:
co bfhuil na crand úrcuilind,
BCC § 132
.
¤chuma:
air
na heagar ┐ ar na h-úrchuma do líoguibh,
ITS xxiv 44.28
.
¤ela a fair swan
: (fig.)
a úir-eala, a Aibhilín (: clúimh-fheadha),
Ir. Monthly 1919, 343.67
.
¤feóil
fresh meat
:
cona betis cen hurfeóil,
SR 4628
.
la heasbhaidh úirḟeola,
AFM vi 2210.3
.
¤fled a noble feast
:
a bhfeacas riamh ag
P., | do úirḟleadhaibh,
Oss. iii 266.16
.
¤fuil
noble blood
:
d'úrḟuil ríogh,
O'Rah. xxvi 179
.
¤géc a green branch
:
ar úirghéig ... an bhile,
Oss. iii 154.4
.
¤gort a green field
:
don
úr-ghort Ír seo,
Keat. Poems 850
.
¤gruth
fresh curds
:
Hib. Min. 49.6
.
¤iarann,
¤iarn
new iron
:
gabhal trom
úiriarruinn fair,
Feis Tighe Chonáin 650
.
an lorg-fhearsad
úriarainn,
ITS xxiv 120.15
.
ag barredh úirierna a n-each,
ZCP ii 359.6
.
¤imm
fresh butter
: brechtan urimme `a
roll of fresh butter'
Hib. Min. 49.22
.
etir mescana urimme,
MacCongl. 121.38
.
¤lethar
untanned leather or hide
:
fuath-rog ... urleathair,
CF 199
.
bróga bréana úirleathair,
PCT
105
=
O'Rah. 268.22
.
¤lúachair
fresh rushes
:
feis
ar osarleabaidh urluachra,
ZCP viii 550.22
.
cossair leptha
úrluachra,
TBC-LL¹ 3586
.
ra hecrait áine ┐ urluachra fóthib,
114
.
ro esráit tigi ... do áin ┐ do úrlúachair,
RC xiv 414 § 28
.
¤mac
noble, generous son
:
a úr-mhic d'ḟulaing sciuirse ...
nár dtaobh,
S. Clárach 1012
.
¤mag a green plain
:
O'Dunghalaigh, ... | d'urmagaibh a buird blaithréidh,
Top. Poems
110.20
.
¤máille a bright coat of mail
:
lí an óir ar a húrmháille,
L. Cl. A. B. 98.144
.
an deisi ara mbí ór no
urmháille,
46.5
.
¤manchaine (?) :
cenel F., tra, is la Cormac
a n-urmaíncínní,
BB 234b16
=
Irish Texts iii 5
.
¤móin
fresh turf or peat
:
dā fhót do úrmónaid,
MacCongl. 15.3
.
in dí
fōt úrmónad,
20
.
¤nenaid
fresh nettles
:
dlai do hurnenaid,
Hib. Min. 72
.
¤ór
raw, unprocessed (?) gold
(
Studies on Early Ireland 116
):
fine Chrecraige ind úr-óir,
Metr. Dinds. ii 46.21
.
¤saill
fresh bacon
:
enbruithe n-úrshaille,
TBFr. § 19
.
toocht senshaille ┐ toocht ursaille,
MacCongl. 117.26
-
7
.
¤scríbad
fair writing
:
in recht ... ar
na hecur ┐ ar n-a húrscríbad do laim ... in Duilemun,
BB
241a38
.
¤scoth a fresh flower
: (fig.)
an plúr-bhruinneal
bínn d'úr sgoth na nGaoidheal,
Munster Poets (1860) 58.2
.
¤slat a green branch
: (fig.) in úrshlat do fhreaimh F. `the
green scion,'
Hard. ii 288
.
¤stiall:
úirstiall straipe a dhúibh-liath teangan,
O'Rah. xxxviii 41
.
¤súglach: úrshughlach, `a fresh secretion,'
O'Rah. xxxviii 30
.
¤thalam:
ni faichter ... | ... fás áir [leg. air ?] ar úrthalmhain,
Gleanings from Irish manuscripts 19.33
.
¤theine a bright fire:
samalta ... ra oíblib
úrtheined a gnúis,
LL 266b1
(
MU 30
).
(b) with adj.:
¤ard
fresh and tall
:
essair úrard úrluachra,
LL 253b24
.
¤bláthach:
aránach, úrbhláthach,
PCT 771
.
¤chas
fair and curly
:
ulcha úrchas,
LL 237b11
.
¤chraíbach
fair and curly
:
sreabh re labhra léghthórach | do ḟer
th'abhra úrchráobhach,
IGT, Decl. ex. 1302
.
¤chroidech
stout-hearted
:
taoibh le fearaibh úrchroidhech,
Munster Poets (1860) 164.4
.
aigeantach urchróidheach,
Hard.
i p. 20
.
¤fedmach:
léigid úaidhi in sleigh seadhmhair
| go mac Oisín úirfheadhmaigh,
Duan. F. ii 52 § 74
.
¤garb:
arán omh úrgharbh eorna,
PCT 52
.
¤gégach
having fresh branches
:
slán ó Albain úir-ghéagaigh,
Studies
1927, 89.22
.
¤glas
fresh and green
:
go mbiodh ... luibhe
iomda ... ur-glas fedh na bliadna,
BNnÉ 165.31
.
go
mbiodh creamh ... ur-glas fedh na bliadna,
ib., § 39
. é
úr-ghlas ar maidin sul bheantar é (sc. the grass),
TSh. 3801
.
táid scaoth bheach ag túirling ar ghéagaibh is úrghlas,
O'Rah. xxx 5
.
¤nocht
bright and unsheathed
:
muinntir Fhinn na n-arm n-úrnocht,
Duan. F. ii 62 § 9
.
¤oíbind
fresh and pleasant
:
a n-oiléan áluinn úraoibhinn,
ITS xxiv
94.7
.
sléibhte ... úraoibhne,
2.9
.
¤thesctha
freshly cut
or severed
:
a heirscibh urtescthaibh,
CCath. 963
.
eirrsci
omha úirtescdha,
6085
.
(c) rarely with vb.:
¤lúachraid
strews with fresh rushes:
pret. pass.:
do hesradh ┐ do húrlúachradh in tech n-óla
ar a gcind,
Fianaig. 54.32
.
do hurluachradh Sidh ... an
Bhrodha,
Ériu xi 189.6
. vn.:
an tigh sin ar na eagar ┐
ar na úr-luachradh de chaonnach an tsléibhe,
ITS i 112.4
.