n
f. Inflected partly as i- partly as a-stem, see
GOI p. 449
. Later also m. oirbeart (g
s. and n
p. -irt,
-ta) m.,
IGT Decl. § 25
. oirbhirt (g
s. and n
p. -e, -a) f.
§ 42
.
Vn. of ar-beir.
IGT Verbs § 83
.
(a) act of using, employing, exercising, practising: epscop
dobeir ūasalgráda for nech nā bī tūalaing [a] n-airberta eter
chrābud ┐ léigend (
i c. ┐ l.,
LB 11b46
),
Ériu i 218 § 3
. a.¤
bansgál i n-orgain using women in warfare,
Cáin Ad. § 52
.
In phrase a.¤ gaiscid: robai C. oc a.¤
(airimbert v.l.)
gaiscid hi
tuaimim a scēith,
TBC-I¹ 1507
.
combu thúalaing airbirt
gascid,
LU 1668
.
in tan ro scáig do chách a.¤ a gaiscid,
BDD² 1090
.
(b) Hence without qualifying word heroic deed, exploit:
intan is mac bec dogní in a.¤ ucut who performs that feat of
arms,
Ériu i 114 § 3
.
Alb na na.¤
,
LL 21620
. ro molsat uili
maithi na Tr. in oirbert ro triallsat praised the undertaking,
Aen. 2087
. do ronsat airbirt tenn treorach attempt,
Acall.
3408
. gibé oirbheart do-né neach / ní hoirdhearc é gan
eineach `whatever exploit one may do',
Studies 1924, 244 § 25
.
minic do-rinnis-si . . . oirbheart nā budh nār do neach,
O'R. Poems 415
.
prowess. valour, courage:
a uaisle a oirbheart
. . . ag díon clú coróna Saghsan,
Aithd. D. 25.17
.
an t-Alaxandar . . . tanaiste . . . ar oirbert,
Cog. 204.6
. gebtaitt . . .
cuicced Ulad re nerbert `by prowess',
Fen. 276.16
.
imarbaidh einigh ┐ engnamha ┐ oirbearta na h-Erenn . . . d'imradh,
MR 94.19
.
fer co n-a.¤
,
SG 18.33
.
an tan ráinig Irial
san ríoghacht ┐ doghabh oirbheart ┐ arrachtas ré a ais,
Keat. ii 1829
. a.¤ .i. treoir, O'Cl.
(c) Of labour in general exertion, effort: roimigh A. lé
oirbert féin `by his own effort',
Ériu iii 166 § 22
.
acht do
rachad rea oirbert fein ina tir duthchais,
Ann. Conn. 1315.9
.
ni ar a n-a.¤ fein tangatar they did not come of their own will,
O'Curry 2536
(
Eg. 88, 44(45)d
).
oirbert no imram do denam,
CF
57
. tús oirbheart ann mar do éirigh when He began to do things
(of Christ),
Aithd. D. 77.1
. do-ghéan uime mh'oirbheirt féin
I will take my own measures about it,
DDána 101.28
. Of
making preparation: dēna fēin t'a.¤ colēic (of one being banished),
Ériu iii 154 § 8
. In phrase a.¤ catha war equipment
(cf.
airmert): niba hannsa . . . gabail na nelipint sea fria
hairbirt catha sin with that(?) war gear,
BB 496a24
(IT ii2
101.)
ro gabad . . . airberta in catha,
Alex. 575
.
(d) act of practising law, pleading: tar a.¤ faesma in spite of
protection being pleaded,
Laws i 100.8 Comm.
ni tathbongar a.¤
la aneolus,
O'Curry 418
(
H 3.18, p. 229b
).
dia ndernut serbus oc
airbiurt,
Laws i 296.4 Comm.
recht nairberta .i. cin roairde
cin roisli,
O'Curry 2280
(
Eg. 88 fo. 21(22)a
).
cin astad nairberta,
O'Curry 813
(
H 3.18, 375b
).
astad airberta ┐ a.¤ aoi iarna hastad,
O'D. 560
(
H 3.17, c. 439
).
a ha.¤ feichemnais ┐ breithemnais,
Laws iii 90.13 Comm.
gan airbhert n-imṡena,
Ériu xiii
27.29
(
O'Dav. 161
).
tri cumtaig gáisse . . . dagaigni do
airbirt,
Triads 178
. aigni airberta (special type of pleader),
Ir. Recht 46.x
. In phrase bérla n-airberta
language of pleading(?):
cloch, trī anmann lé .i. onn a īarmbērla, cloch a
gnāthbērla, cloech a bērla n-airberta ar inní chlōes cach
raod,
Corm. Y 213
(or in meaning (e)?).
(e)
import, use, application of words:
bunad ┐ inde ┐ a.¤
conagar don focul is senchus,
Laws i 30.y Comm.
eitged . . .
a a.¤ .i. a eipert fir ani nach [follus .i.] scoth is in focul [budein], co fagabar and trena tur,
iii 90.16 Comm.
insci .i.
scientia (.i. ecna) a bunadh Laitne. Scothenga a a.¤
,
Auraic.
571
.
fid fundamentum a bunad Laitne fo edh a hinni fotha no
fid ae a a.¤
,
763
.
atat da aithfeghad for imchomarc .i. imchomarc iar n-inni thoirni ┐ imchomarc iar n-airbhirt nanairbirenn
bith,
1895
.
airbheart .i. tuigsi no ciall,
O'Cl.
cumgi airberta (of women),
LL 344d34
. Note also:
a.¤ .i.
aircetal, ut est a.¤ cin [cil-]ceill .i. do denum cen claon ceille,
O'Dav. 49
.
(f) In phrase a.¤ biuth (bith) (d
s. of 1 bith world, see
GOI p. 162
) act of using, enjoying: a.¤ biuth comlabrae gl.
bonorum ussu `the use of speech',
Ml. 59a10
. ind erbert biuth
gl. ut ipsarum rerum possit illis manere certa profussio uel
functio,
68b14
. Esp. of food:
ba ṅdílmain dossom a.¤ biuth di
thorud a precepte,
Wb. 10d14
.
cid tol dó a.¤ biuth inna
túare,
11b18
. rann aile do airbirt bith doibsom `another part
to be eaten by them',
10d18
.
oc airbirt biuth coirp Crist,
11b14
. do erbeirt biuth gl. esui,
Ml. 20d1
.
ind erbert biuth,
61c9
.
ar a.¤ bith don crann urgartha . . . .i. ar na.¤ do roinne
da bethughadh im chaithem thora[idh] in crainn,
O'Curry 1750
(
23 Q 6, 33 b
).
edam .i. airbirt bith .i. edo
,
Corm. Y 518
.
Hence of sustenance, food-supplies: riagail im aon airbirt
bith o noin do noin one meal,
Laws iii 14.21 Comm.
an
ccuimge a rabattar d'esbaidh airberta bith,
AFM vi 2252.3
.
tria aidilge airberta bith do beith for an mbárda in consequence of the warders' needing food,
2140.15
.
do cuingheadh
. . . airberta bith uirfheóla,
Hugh Roe 272.10 (fo. 72a)
.
ag
goid bhar nathardha ┐ bhar nairbherta bith foraibh,
208.26
(fo. 55b)
. Note also: cid saill, cid feoil a a.¤
`whether his repast
be . . .',
Ériu iii 104 § 34
.
Later also use, custom, habit, mode of life:
is ar chol dorímther leo dún ar n-a.¤ bith ┐ ar fógnam do dúilib dé,
Alex.
925
.
fogníatt dia na.¤ bioth ┐ bestatadh,
Hugh Roe 178.y
(fo. 48a
).
ar deismirecht a betha inmedhonaigh, ┐ a a.¤ bith
cach laithi,
BNnÉ 19 § 42
. airbheart bith .i. beatha,
O'Cl. aen airbeirt bith gl. catholicus,
O'Curry 91
(
H 3.18,
66
).