n
back, hinder part: for a.¤ in slebe on the ridge of the mountain,
RC v 200 § 12
(cf. a .i. cnoc, O'Cl.). ?
do treabaidh a.¤
na muire,
Leb. Gab.(i) 36.11
. Cf. colla tha.¤
be off,
Mon. Tall. 130.12
Frequ. in phrases with prepp., with or without poss.
referring to accompanying noun or subj. of verb.
With AR, FOR: dena coinmed cruaid do shlūaig ar cech aiss
(: tais) `on every side',
KMMisc. 262.2
ar cach a.¤ co roicher
Róim (: mhais) that somehow or other I may reach R.,
SG
29.34
. ar a.¤
back:
tērnoidhiss ar a.¤
,
Fl. Earls 130.33
. miana an
chuirp do chur ar a.¤
to drive back,
Dán Dé xix 8
. an séad-sain
ar a.¤ d'fhagháil to get back,
DDána 102.33
. do bhuain na
hinghine ar a.¤
`to recover the maiden',
TD 20.51
. ar a.¤ ní
fhuighbheam do mhóid /cóig glais muna fhuilngeam uaid `I
shall not set back Thy anger',
Dán Dé ix 3
. With poss.: luid S.
for a a.¤
S. went back,
Trip. ii 394.17
.
tángadar ar a n-a.¤
,
Maguires of F. 22
.
With FRI: a.¤ re ha.¤
together,
DDána 90.14, 38.10
. Frequ.
in phr. gaibid fri ha.¤ (fria a.¤). Prob. in literal sense in: ra
gab-sum a charpat re aiss he took his chariot on his back,
TBC-LL¹
6048
=
fria ais
,
TBC-I¹ 3622
. In later lang. sets about, undertakes, takes over, takes charge of: crann snais do char ar mo
cheanaibh / gabh ret a.¤ 'n-a aghaidh `set about plying an
adze on my sins',
PBocht 4 § 36
. g
abhaim re ha.¤ clódh do
ghníomh,
Content. xxvii 12
. gabhaidh (sic leg.) re a.¤ . . .
gach neach takes charge of,
Dán Dé xiv 5
. cia ghabhas
m'anmain ré a.¤
`who will take charge of my soul?'
iv 1
. aire
rogab ainm ria a.¤/ara altrom a Cromglais therefore he took the
name,
RC xvii 150.14
(Tig.). a leigheas ní ghéabh rem a.¤
I
shall not undertake,
Dánfhocail 210
.
doghabh ré a a.¤ cádhas
┐ onóir do thabhairt don fhír-Dhia,
Keat. ii 5370
.
rogabh re
a.¤ nach ligfedh aenduine tairis isin conuir,
ZCP vi 56.9
ro
gabh fein an oifficc sin fri a a.¤
,
AFM vi 2020.5
. Note also: ro
chuiredar ra haiss aris she is sent back again,
LL 7482
.
Further uses (in some exx. in literal sense): dambeir ria
aiss tarsin n-uisci he brings it on his back (brings it with him?),
TBFr. 216
. mo dhuanaire tabhair ret a.¤
bring along with
you,
Studies 1923, 598 § 5
. Rí na hinogbála cona chroich . . .
re a.¤
carrying His cross,
RC xxviii 316 § 24
.
an chroch
d'iomchur ré a.¤ féin / do Chríosd dob éigin ei-séin,
Dán Dé
xx 22
. go n-iomchram an chroich ret a.¤
along with you,
Aithd. D. 92.17
. fuarusa re ha.¤ an fhir / seal dob áoibhne
dárbh fhéidir by his side . . .,
Studies, 1918, 452 § 8
. fuireann
d'fhíoruaislibh a chúigidh féin re ha.¤ gach ríogh dhíobh
together with,
Keat. iii 571
. re ha.¤ gcearcaill na cruinne in
addition to the circle of the universe,
Studies 1918, 281 § 12
.
Cf. in dan Laidni ata uaidh le hais na bethadh do scriobh
i Laidin follows (goes with?),
Mart. Don. xxv 9
. ria
a.¤
in addition,
Leb. Cert. 32.z
.
With TAR. Usually with possessive: ro chachain . . . laíd
dó dara a.¤
over his shoulder,
LU 6789
.
fil suil ṅglais / fégbas
Erinn dara ha.¤
,
308
. ro-ling isin carpat īar cūl C. co rragab a
chenn dara aiss seized his head from behind (him),
Sc.M² 20
.
co rop ar m'agid sair toethus ┐ na rap dar m-aiss síar backwards,
TBC-LL¹ 2310
.
co torchair faon fortarrsna dara a.¤ isin
luing,
RC x 185.22
. trilis tara haiss síar over her back,
LU
4519
(TBC).
rolā a moing dar a ha.¤
,
Fianaig. 16 § 43
. ní
racha sibh tar bur n-a.¤
you will not go back,
Fier. 79
. ni
tiucfa beó tar th'a.¤ as súd `thou wilt not come back alive',
ZCP vi 72.30
.
na huili uisci do dhul ina certinadh . . . féin
tarana.¤ arís,
RC xxviii 310 § 3
. ros-láset ind ḟairend daranaiss
behind them (oppd. to arambelaib),
LL 219b34
(
TTr. 192
).
Without poss. cuirfe tar a.¤ a n-iomshníomh you will dispel
their anxiety,
DDána 74.57
. fógairthear tar a.¤ na huile
`wrongs are repealed',
TD 32.67
.
iar dteacht tar a.¤ do Dhiarmaid,
Keat. iii 2160
. nach féidir gairm thar a.¤ do dheunamh
air cheachtar don dá bhreitheamhnas to revoke,
Donlevy 186.21
.
In phr. druim tar a.¤
(falling) over backwards, head over heels,
upside down:
co tarrla druim tar a.¤ dochum in tsrotha,
RC
vi 177.108
. an long d'impodh druim tara.¤
capsized
,
ZCP vi
294.20
.
cuirfid se in cride druim tar a.¤
,
PH 7798
. do theilgis
mo ráitte-se druim tar a.¤
= retrorsum,
TSh. 1596
. Note also:
bid dál ḟota hí ni ba dál dar aiss (: brais) (of Doomsday),
LL 307a10
(
SG 386.20
).