n
t, m. (Lat. abbas, -atis). Frequ. spelt abb. Cf.
GOI 575
. a
s.
abbaith,
Thes. ii 242.21
. d
s.
apid,
Wb.
26a8
. n
p.
-apid,
Wb. 12b17
. d
p.
-apthib,
Wb. 19d2
. ab
m.,
IGT Decl. § 21
. Later also with n
s.
abbadh,
AFM i
452.7
;
abbadh
,
BNnÉ 50 § 36
.
abbaidh,
AFM i 526.18
. g
s.
apaid,
O'Curry 2415
(
Eg. 88, 32(33)d
);
Laws iii 72.13 Comm.
d
s.
abb,
PH 583
;
TSh. 3074
. d
p.
abbaibh,
AFM iii 28.14
.
(a)
head of a monastery, abbot:
ab .i. ab eo quod est abbas
,
Corm. Y 28
; cf.
ab .i. maith,
Stowe Gl. 225
;
Lec. Gl. 458
.
gabsi cadessin abbaith he himself took the office of abbot,
Thes. ii 242.21
(Ardm.).
Esodir in t-epscop / abb ecailse
ardae,
Fél. Jan. 2
.
cell cen abaid,
LU 615
(ACC).
samud
Cíaran cona n-abaid .i. Aédlug . . .,
9594
.
cor manaig cen
apaid,
Laws i 50.z
.
dia flaith, dia fine, dia abaid,
iii 22.7
.
fo reir abbad ┐ anmcarat techta,
14.15
.
tellach apu (leg.
apad ?) for a mancu,
v 206.6
.
ceall a mbi airchindech laich
cen cairiuga do abuid,
v 118.4
.
cor manaigh . . . sech apa
(leg. apaid ?),
356.12
.
cor apa (leg. apad ?) sech manacha,
15
.
dun abaid .i. dun airchindeach,
22.25 Comm.
comeniclann do ┐ in ri no in t-app,
48.z Comm.
eneclann apadh
na cille,
iii 208.13 Comm.
co na dingentar appaidh do nach
clerech,
Anecd. ii 17.7
.
no chantais cléir cainabbad,
Metr. Dinds. iii 378.12
`the holy abbot's choir' (of Patrick),
v p. 232
.
mac ind abbad issin cill,
LL 18771
.
ina suidedaib apad,
BColm. 62.20
.
eidir abaidh is easbog,
ZCP viii 229 § 2
.
i gcoimhdeacht abbadh,
Keat. iii 1328
.
d'abbaidh Í,
1331
.
saltair an abadh,
IGT Decl. ex. 786
. tánaise abbad prior
(see Binchy,
Celtica iii 223
):
C. . . . tanaisi abbad C.,
CS
130.x
.
tanaiste abadh Cluana maic Nois,
RC xviii 23.9
(Tig.).
In phrase a.¤ Rómae the bishop of Rome, pope:
Alaxander
. . . abb Rómae,
Fél. Apr. 27
.
Celestinus abb Rómae,
Trip.² 302
.
co hapaid R.,
913
.
cu abbaid R.,
2827
.
Siluester
tra abb Roma,
PH 362
.
(b) In extended sense of leading person, lord:
ab .i. tighearna,
O'Cl.
gebtit iudei i n-apid `Judaei will receive him as
lord' (of the devil),
Wb. 26a8
.
fora n-apaid .i. for Díabul,
LU 2436
.
abb popuil,
Fél. Apr. 12
.
abb míle,
Fél. May 24
.
Of God:
ar n-abb,
SR 831
.
a Rí na mblat is na mbreth / is
tú in t-abb is tu in tóesech,
LL 1991
.
a.¤ archaingel,
Ériu
iii 106 § 46
. Uriél lim . . . / int abb co n-ūaisli ardi (of an
archangel),
ii 92 § 4
. ma coir a.¤ coso `if he be a just head',
Laws ii 280.1 Comm.
imdich cach corp a memru .i. fuadridh
cach coir a.¤
,
O'Dav. 1125
.
Lugaid . . . is é ba aire ba h-abb,
LL 18367
(
ZCP xii 379.22
).
Astiages abb cen ḟell / dar
airged Ierusalem,
LL 15484
.
co rig nasail app druing dein,
IT iii 12 § 22
.
nír bo roinn abbadh aimhréidh,
Anecd. ii
35 § 15
.