n
ā, f. g
s. us. cumaile;
cumle,
Ériu iii 135.3
. a
p.
cumail (= handmaids),
Gen. xxxiii 2
. cumhal (ó thrí
cíallaibh) f.,
IGT Decl. § 12
. comhail (n
du.),
Eochairsg.
86.35
.
(a) female slave, bondwoman; later woman-in-waiting;
servant, maid:
c.¤ .i. cum mola .i. ben bīs fri bleith mbrōn,
ar is ē mod frisa mbītis cumala dōera riasíu dorōntais muilind,
Corm. Y 324
.
cacht .i. c.¤ .i. bantraill,
O'Mulc. 265
.
cumala
caínógat a ngnímu,
Críth G. 485
.
bla cumaile lec ┐ losat,
Laws iii 274.18
. mug, c.¤ cimid (in list of seven things
incapable of being given in fief),
v 222.2
.
do dechaidh co a
cumhula,
Blathm. 213
.
da chumail, ┐ ocht ndoerammuis,
RC xx 140.29
(ACC).
hi foxal do moga, do chumaile,
O'D.
73
(
H 3.17, 63
). atconnairc c.¤ ele he (i.e. Peter),
PH 3183
.
cumhal Chríost (of Mary at annunciation),
PBocht 9.2
.
mac
do chumhaile,
Exodus xxiii 12
.
ro ghabh a heirred cumuili,
Caithr. CC 29
. co[n]a comail coimidechta
maid-in-waiting
,
RC vi 184.21
.
bert D. . . . Brigit dia reicc . . . do cumail
fognuma,
Vita Br. 13
.
(b) Name of a variable unit of value; generally fixed at
three milch cows
(see Thurn.,
ZCP xiv 341
;
Críth G.
pp. 81
-
2
) or equivalent to thirty-five acres of land
Ériu xlix 27
,
xxii 84 n. 10
, but note the follg. variations:
teora cumala . . .
.i. secht mba in gach c.¤ dib,
O'Curry 1829
(
23 Q 6, 47 b
).
c.¤ sé
mbó ┐ leth eneclainne isin crolighe cumaile, ┐ is í in c.¤
smachta metha ┐ c.¤ techtaighthe,
O'D. 833
(
H 3.17, 595
).
c.¤ fichi(t) seoit . . . Leth-cumul, dech seoit,
ZCP xiv 368.10
-
11
.
cutruma c.¤ cana Padraicc ┐ c.¤ cana Cormaic . . . uair ni
fuil isin c.¤ is mo acud acht ocht mba . . . c.¤ eladnach hí . . .
.i. c.¤ do thabairt ar boin ar fichit,
O'Curry 577
-
8
(
H 3.18, 278
).
bo ar fichit . . . do lulacubh, cunute sin secht cumulu urruduis,
Laws ii 134.15 Comm.
is mó c.¤ cana no c.¤ urraduis,
Cóic Con. 50 § 97
H. an c.¤ sin is ar cethraime .vii.
cumala ata,
O'Curry 2577
(
Eg. 88, (49)d
) (of c.¤ aintestais. See
aintestas).
c.¤ ocht mba smacht nemdénma in gairi,
O'D.
934
(
H 3.17, 658c
).
is for cumail deich set conamas in c.¤ sin
la Feine,
Laws v 400.23
-
24
.
cumala beca dibside, di
uingi go le[th] cach cumaile, acht aon ch.¤ tri nuinge,
O'Curry
962
(
H 3.18, 415
).
tucsad sgreball cumaili gacha tuaithi . . .
.i. tri ba,
Irish Texts iii 4.31
. Cf. ech c.¤ x. set . . . ech c.¤
trichat set horse worth 10 séts,
Laws v 414.22
,
24
.
(c) Less specifically:
ríthæ intech sin fri C. . . . ar chumil
n-arggit,
Thes. ii 240.2
(Ardm.).
tri .vii. c.¤
,
LU 5589
(TBC).
ocht cumala a eneclann (of a `rí buiden'),
Críth G. 469
.
ba gabálta i cumail é (of ram) `the equivalent of a c.',
TBC-LL² 63
.
carpat trí secht c.¤
,
97
.
in cocholl . . . / cemad fhiū trī secht
c.¤
,
MacCongl. 111.4
. carpat cethre cumala (sic),
TFrag. 44.14
.
.uii. cumala . . . .i. colg déd ┐ eó-ch.¤ (.i. dealg) ┐ sgíath-ch.¤
┐ cris-ch.¤ ┐ brat-ch.¤ etc.
`c.¤
of brooches, a c. of shields',
Ériu
xvi 67.113
-
5
.
.x. cumala bana .i. di argat nó findruine,
ii
4.10
.
forgu cumaile c.¤ airgit,
O'Curry 578
(
H 3.18, 287
).
de
chumalaibh airggididibaon dan .i. ni thed na aill inn acht
airgget,
472
(
247
).
caéca eoch n-ændátha . . . a carbad
cumhaile,
ZCP xiii 175.19
. Cf. .uii. ancellas redere,
Trip.²
2495
. See 3 airer, etc.), crólige, máithre,
senorba, 1 tír.
(d) In wider sense of
fine, mulct, compensation
: c.¤ .i. éraic,
O'
Lec. Gl. 372
.
M 186
. dia do chumail am chinaid `as
sufficient fine for my offence',
Metr. Dinds. iii 62.106
.
cia
file ar ccumhaluibh dlighidh?,
Ériu xiii 18.4
.
go ceithre
sédoibh a cumhuile curp,
22.28
.
do chuinghidh a cana ┐ a
chumhaile,
RC xliii 44.20
.
c.¤ cís ┐ cáin,
Leb. Cert.² 1644
.
d'iarraidh
chumail[e] Airt,
RC xliii 26.7
.
is greim cumaile pennaiti
gabas a cur for muir no dul go eclais,
O'Curry 2251
(
Eg. 88,
18(19)c
).
c.¤ .v. seoit x,
246
(
H 3.18, 141
).
icfad sí cumalo a
mac ro marbadh,
Ériu viii 175.4
.
c.¤ inn o Fh.,
RC xliii 14.11
.
ic iarair na c.¤ i ndiguin a brathar,
RC xx 140.24
(ACC).
asrenar c.¤ cana cach fecht `a cumal prescribed by law(?)',
O'Dav. 744
. créacht gan chumhail `a wound entailing no
fine',
Aithd. D. 74.4
.
In prep. phr. i cumail, i cumalaib in recompense for, as
penalty for:
uinnsiu . . . hi c.¤ do céile cōeca sleg,
ZCP xiii
175.24
.
ná sir cert a cumhail deilgi,
IGT Decl. ex. 1237
.
ro
iarr si umla fort-sa a cumail in gníma sin,
Grail 2232
.
a
gcumhoil ó othar fhuair / a thochmharc le tuloigh mBriain,
O'Hara 2575
.
co tuc da .xx. déc bó . . . i cumalaib meic C.,
Ann. Inisf. 246.4
.