n
ā, f.
I
(a)
wave:
ba teipirsnige aicned inna t.¤
,
Ml. 129d5
.
ba
sī in tond dar cach n-ald,
Hail Brigit § 24
.
fo thonda searba
sāile,
Ériu ii 26 § 9
.
ni cluichi mad tind ri ruind,
ix 48 § 24
.
Íssu úas tuinn tuili,
Fél. Prol. 250
. úas. tuind trilis `over a
sparkling wave,'
Fél. Apr. 23
.
co tachim thuinni,
IT iii 246.85
.
co rus báidh t.¤ tuile ann hé,
Acall. 55
. Hence foam:
cnes
mar thuinn,
Rel. Celt. ii 220.x
. As a measure of distance:
diles i muirbrethaib airi ruanada dar nae tondaib,
Laws
iii 422.1
.
(b)
outpouring:
teora tonna torunni,
Wb. 27a14
(of
baptism).
is ann sin tucad t.¤ baitsi Críst tairsibh ac Pátraic,
Acall. 317
.
d'fhuil a baisde ┐ a bhonn | tond baisde do
chuir bar ceand,
IGT Decl. ex. 1989
.
cét cell co comlantus
tuinne cailig aifrinn,
Lism. L. p. 317.14
. tri tonna luigi
... tri tonna in chailidh aifrind
draughts
,
O'Curry 989
(
H 3.18,
425a
). o taisbentar na tri tonna and .i. tond sceithi ┐ t.¤ fola
┐ t.¤ comna `vomiting and haemorrhage' (
Ériu xii 130 n. 2
),
O'Curry 2100
(
H 4.22, 75
).
cor rethitar da thuind as a sliss,
PH
2874
.
uchán adrochair Aillén | táncatar a tri tonna,
Acall.
1746
.
[aghadh] ar thuinn cneadh gcroidheadh,
DDána
40.7
.
go smuainim ar tonnaibh an taobhochta,
Aithd. D.
55.5
.
(c) in figurative expressions: fri toind t' eólchaire
oḟadib wave of homesickness,
LU 10043
.
tangadar na tri
borbtonna dó .i. t.¤ fergi ┐ t.¤ éoid ┐ [t.¤] ainmfesa,
ZCP xiii
204.14
. cf.
conda-dic intond inburbi chétna,
MU² 673
.
rob é sin ... in lám anuachtar ┐ in t.¤ báis os borbbuidnib,
Acall. 5930
.
t.¤ báis bá romh rod báidhe,
AFM i 472.11
.
dom thanic tond diummais,
LL 273b42
.
rolínustair t.¤
danatais a criche,
Lism. L. 3043
.
tic iarsin t.¤ diadhachta
co Finnchua,
3045
.
tond do diúmus,
Anecd. ii 68.10
.
do
cuireadh fa cráibh mBeithbhi | tonn sceoil bregi buaiderthi,
Ériu iv 214 § 7
.
nī cōir crē nā talam thorum | acht tond
brātha, beg in ḟerg,
ACL iii 242 § 6
.
an t.¤ brátha ráidhtir
ribh,
Aithd. D. 2.8
. co toirtea tuind mbroin ar B. `wave
of woe,'
Cog. 120.25
.
i ttuinn fhichidh mh' aigeanta,
Studies
1921, 75 § 13
.
a th.¤ bháidhe as ann do éirigh | clann táidhe
arna déinimh dhínn,
IGT Decl. ex. 1209
.
do dhoirt tuinn
dá thrócuire,
Dán Dé xx 29
.
i n-ainm ... toinne an teasbaigh
... tug ar lasadh guth na n-apstal,
Ó Bruad. iii 78.5
.
(d)
sea:
co ro gésetar tri tonna hErend,
TBC-LL¹ p. 866
n. 1
.
síl qind co traig tuinde,
IT iii 14 § 27
.
im chaithem
tascair do thuinne,
Laws i 166.25
.i. in tascair do cuirither
do tuinn,
170.12 Comm.
síothmhagh gá tarbha na thuinn,
Content. xxx 28
.
do ní tráigh do thuinn leabhair,
Dán Dé xxviii 39
. Erind tuath o thuind co tuind from sea to
sea,
Laws iv 344.19
. Hence: conid tregdad o thuind co
tuind teachtas `
from end to end
,'
Auraic. 1726
.
fáiltíghis
tonn ┐ tír roimhe,
ML 40.3
.
ní thuigim, ar tuinn ná ar
tír,
Dánta Gr. 3.14
.
for tuind ro élai a lluing a athar,
Arch. Hib. ii 72 § 30
.
asbert ... téssed for tonna,
Thes. ii
310.1
.
ro ḟacaib hi forsin tuind,
Metr. Dinds. iii 206.13
.
fos-raemet ind eóin forsin tuind,
BDD² 141
. seantraigead
fo tuind `an old bridge under the water,'
Laws iv 142.27
Comm.
ar thóchim do thír fo thuind,
Metr. Dinds. iii 236.22
.
gá goire dhúinn dul tar tuinn across the sea,
DDána 60.40
.
fer tuinne
salmon (?):
fil cend fir tuinde foltcha,
Hib. Min.
47.19
.
fer tuinn[e] .i. brattan, ut est fil and cenn fir tuinne,
O'Dav. 1014.
torc na tuinne
porpoise?:
stáec thuirc na
tuinne,
RC xiii 46.15
.
(e)
abundance:
cáin tonna [tige] hui Eogain,
Corm. Bodl. 20.5
.
a th.¤ do cheōlaib clērig,
Bruchst. i § 83
.
atbath
ar t.¤ indmais,
§ 129.
bruiden t.¤ ┐ tened,
§ 144.
(f)
bog, swamp:
cuithecha ┐ tonna crithe,
O'D. 1570
(
H 5.15, 5a
).
cechair .i. tonda crithir,
O'Dav. 514.
fo
cechair .i. tondach for a huachtar .i. tonn crithech .i. crandach,
Laws v 138.18
.
an tan thuiteas an t-asal i dtuinn,
TSh. 4400
. Cf. 2 tonnach.
II
(a)
surface:
gach deghnáemh ro-chés | os tuind
talman tíos,
Ériu iv 236 § 10
.
ón ló ro thuit ar tuinn talmhan,
ML 86.26
.
t.¤ ḟeóir tar a himdhadhaibh,
IGT Decl. ex. 1655
.
ná tuadaig tond talman torut,
LU 9302
=
ná tudchaith tont
talman tarat,
Anecd. iii 52.2
.
fo thuinn talman,
SR 4124
.
a cur fo tuind talman,
RC xxiii 428 § 50
.
fo tuinn uill ūire,
ZCP vi 265 § 19
.
atāid anu do nos Ailella ... na tri trēighe
fad thuind menma,
ZCP ii 341.2
.
(b)
land, earth:
ala t.¤ ... .i. alaili tir .i. ala ferann,
O'Curry
416b
(
H 3.18, 229a
).
bíadsum gach t.¤ toraidh,
ZCP x 347
§ 15
.
lecht meic Cuind atchíd | co tuind dar a thaíb,
LU
9988
.
ocht n-ech ocht carbait ar tuinn,
BB 28a37
. a
pheacaigh atá ar an dtuinn on the earth,
A. Ó Dálaigh xlii 8.
(c) With gen. of description:
gu raibi Eiriu na h-aéntuind crithigh da'n coimeirghi sin,
Hy Maine 137.3
.
baoí
Ére for a chiontt na héntuinn choccaidh ┐ cendaircce,
AFM
v 1680.19
.
na h-én tuinn fhiataile ┐ fasaigh,
1784.3
.
coicceadh Uladh ina linn lain ... ┐ ina thuinn teccle,
vi 2142.11
.
ina h-en tuinn bróin ┐ basgaire,
2264.3
.
bheith don Bhanbha
... 'na héantuinn fhaghla,
TD 7.28
.
atá sé ó sin i le | fa
aontuinn fhíochmhair fheirge,
8.29
.
do bí Ere 'na tuinn
técht,
Anecd. i 33 § 63.
(d)
skin:
nosdītin ... conná riacht toind nó foéschum
fair,
TBC-I¹ 1681
.
nī forroim cid drisiuc for toind dō,
1206
.
tri fuilt batar air, donn fri toind ...,
2025
.
allus tiug ar
toind cen tinne,
Corm. Y 179
.
māt .i. muc, unde est isna
Brethaibh Nemed: forrūachtatar māta mo t[h]uinde
torgabāil,
876
.
┐ ní aidleth toinn ná féoil,
TBFr. 127
.
brissiud cnama cumma tuinne,
LL 119b52
.
do thógoibh
tonna mo chinn | faídh in gadhoir is binn guth,
Duan. F.
i 83 § 16
.
ro chuir a thuind ┐ a srebhann úadh,
Sc.M²
§ 17 (R)
.
lith ┐ tond lanamain (.i. gene) na traiged,
Auraic.
1816
. prionnsa dearbhtha é t.¤ is tairbhfhéith `hide and
sinew,'
Ó Bruad. iii 80.5
. fo thuind
under the skin, secretly:
mebal fo tuind fosluide | cid fiada fuilt ḟindbuidi,
ZCP vi
267 § 3.
is serc bo báidiu fri bliadain mo sherc | is cuma
fo thuinn,
IT i 124.11
(
TE § 9
).
do shearc go dtara fam
thuinn,
DDána 60.18
.
Conall Cernach, crúas fo thuind,
Metr. Dinds. iii 442.31
.
a-tá an gol is-tigh fam thuinn | ag
cor libh gin go labhruim,
Aithd. D. 10.14
.
ag fadádh istigh
fam thuinn | iomdha agra nach admhaim,
Dán Dé iv 3
.
atá an tuirrsisi fam thuinn | mar thoirrcheas n-elphant
aguinn,
Studies 1918, 453 § 16
.
Compds.
¤aile
fence against the sea, dyke:
atait secht
n-aile ... tond aile, tracht aile,
Laws v 270.14
.
tond aile .i.
donither risin tuind mara,
23 Comm.
¤balc
strong of surface:
cein bidh leo talamh tonnbalc,
Anecd. ii 35 § 10
.
¤bán
white, fair-surfaced:
im thoebu talman tonnbain,
SR 6162
.
dorigned talum tondban,
KMMisc. 154.102
.
roleblaing
talam tondbán,
LL 169a50
.
¤band
sea exploit (?):
bioth
nir bo toi a tonnbann .i. nír bo tostach a buille for tuinn,
Leb. Gab.(i) i 60.1
.
¤benn
wave top:
rith tar tuinnbennaibh
Duine Sobhairce,
BS 92.17
.
¤bláth of fair surface:
Temair tonnblath,
Fél. 226.23
.
¤blechtach
with waves of
milk:
um chlar toinnbhleachtach Tailtion,
Gleanings from Irish manuscripts
18 § 26
.
¤borb of fierce waves:
ana treithibh taibhtheanna
tonnbhorba,
CF 200
.
¤bras of strong waves:
co haigen na
ttroscc ttonnbras,
Leb. Gab.(i) i 96.4
.
¤búan
firm surfaced
osin Temraig tailc tondbúain,
LL 129a45
.
¤buide
yellow;
surfaced: rosmarb in teidm tondbuide (sic leg.),
Arch. Hib. ii 92 § 6
. dāeine in talman tonnbuidhe `
yellow-visaged
,'
Ériu iii 144 § 10
.
¤chith
copious shower:
na toinncheatha bréana briomstóin,
TSh. 6198
.
¤chlár
surface:
tonnchlár in talman,
CCath. 1116
.
¤chrithid
trembles like
a wave:
do thonnchrith m' inchinn,
ITS iii 110.5
.
¤ét
wave of jealousy:
do neartuigh ... i gceannaibh na toinnéada,
Ó Bruad. iii 16.9
.
¤gáeth
wave-wind:
mar thrasgarthar an teach le tonn-ghaothaibh tréana,
TSh. 9137
.
¤gairthe
bright-skinned:
dá ghnúis thonnghairthe,
Studies
1918, 452 § 3
.
¤gel
bright-skinned, bright-surfaced:
Dauid
tonngel,
SR 6270
.
ocon tsāle thondgel,
Arch. Hib. ii 83
§ 13
.
traighthi toinnghelu,
IT i 120.7
(
TE § 4
).
ar aonach
Teamhrach toinnghile,
Studies 1929, 593 § 1
.
¤glan
pure-surfaced:
tipra tondglan,
Anecd. i 61 § 93
.
im Themraig
tond-glain,
Metr. Dinds. iii 442.34
. a thoebh go tonnghlaine
Acall. 1476
.
¤gnúis
surface:
tar dreich in domuin ┐ tar
tondgnuis in talmun,
BB 236a6
.
¤luascad
act of tossing in
waves:
ag tonnadh ┐ ag tonn-luasgadh mheanman an
pheacthaigh,
TSh. 9497
.
¤maigrech
salmon-waved:
a lind
báin tonn maigrigh thigh,
Ériu iv 224 § 43
.
co Drobhaois
ttorcharthaigh ttonnmhaighrigh,
AFM v 1590.11
.
¤mín
smooth surfaced (?):
cona ffiodhbhacaibh tailce toinnmhíne,
Hugh Roe 212.28
=
AFM vi 2126.19
.
¤phort
wave-bank:
ar in slis os tonn-port des,
Celt. Rev. iv 218.14
.
cen time
fri tonnportuib | os grian mara,
RC xiv 62.13
.
¤thaidbsenach
wave-displaying:
comsiledh comramhach tonn-táibhseinach,
CCath. 265.