n
ā, f. In later lang. we find also: uille (uile), either
undecl., or n— st.: uilli uile (a n-anann a réim),
IGT, Decl.
§ 3
. uille uile (asa teid a rem add. H),
§ 145
(g
s. —enn,
—inne; d
s. —inn). uilenn
uillenn,
§ 12
(ā-st.). n
s. (a)
ind
uilen
,
Ml. 131c11
.
an uilleann
,
IGT, Decl. ex. 600
.
uillean,
562
. cf.
ulind,
LU 6402
. (b)
uille,
PBocht
21.12
.
TD 11.26
. a
s. (a)
huilinn
,
Rawl. 71a17
.
huillind,
BB 22b3
.
huillin,
ZCP x 14.26
. (b)
ulli,
TBC-LL¹ 4641
.
uilli (: duine),
IGT, Decl. ex. 386
. g
s. (a)
na huille
,
IGT,
Decl. ex. 1961
. (b)
na huilleann
,
1962
. d
s. (a)
uili,
Ml.
131c12
.
ulinn,
Trip.² 2329
.
uillind,
IGT, Decl. ex. 648
.
a
du.
an dā uillinn
,
AFM v 1500.22
.
co a di uillinn
,
YBL
118a44
. d
du.
fora díb n-ulendnaib
,
LU 10236
.
dib n-ullennaib
,
9277
. a
p.
co ulni
,
LU 7140
.
na huille
,
Gild. Lor.
163
. g
p.
hulen,
LL 219a4
(
TTr. 138
). d
p.
huillib,
SR
4242
,
8090
.
ulli,
Trip.² 1043
.
LU 6908
.
uilneib,
LL
249a9
(
TBFr. § 8
).
uillib,
L. Cl. A. B. 238.38
.
I An elbow; somet. forearm
: na huille (gl. ulnas)
Gild. Lor. 163
.
tri gerrchochaill ... impu co ulni,
LU 7140
(
BDD 82
).
coichline ... immi co n-aurslocud ar a dib
n-ullennaib,
LU 9277
.
scéith ... úasa n-ullib,
6908
(
BDD
51
).
bud iomdha ... sgiath oir ar uillinn mhiledh,
Book of O'Conor Don 174b
(=
ar righ mh.,
TD 4.30
).
sgiathán eoin
d'uillinn gach ḟir | greamaighid,
TD 20.33
. tuc a uille
(dorat a uillinn v.l.) fri lar ┐ ro codail,
lay down
,
Anecd.
i 76.12
. cf.
tuc a ulli chlé fáe i Taltin,
TBC-LL¹ 4641
. atracht
súas G. ... ┐ dorat a ulind foí ┐ rodecustar imme
rested on
his elbow
,
Hib. Min. 65 § 4
.
ro dluthaig frisin luing ┐ ro
leicc a uillinn ar burd na lungu,
D IV 2, 74va 19
. Metaph.:
uille gach abhla re talmhuin (of trees heavily laden with
fruit),
KMMisc. 172 § 26
.
Fig. and transf.: beith d'araidh ag ōl ar h'uillind
beside
thee
,
IGT, Decl. ex. 648
.
do lógh mḟaigseana ar h'uillinn,
TD 14.18
. similarly
25.10
,
27.20
,
29.15
.
gé bheith mé
ar uillinn gach ḟir | ní chluininn é,
8.9
.
gé tharla a díol
uirre d'uaislibh | uille an ríogh níor uaisligh orm,
11.26
.
gan triall dot uille d'ḟilidh
without quitting thy side
,
10.26
.
éirghid romham ... | d'uillinn an ríogh `from beside'
25.17
.
do-gheibhinnse ... t'uille ┐ leath do leabtha
the seat next
thee
,
14.17
.
fer gach uille a n-imbualadh | fer D. do dingébadh,
IGT, Decl. ex. 220
.
let ḟaghlaidh an uilleann chlé,
ex. 600
.
lór úaisle na huille clé | 'snár thuille mé úaibhsi í,
1961
.
do nós ḟir na huilleann clé | ni thuilleann mé asttig
a ttáoi,
1962
. Cf.
[th]uille ar gach n-olc dá fhoicse,
PBocht
3.40
.
uillinn fri huillinn: catha Poimp arna corugadh u.¤ fri hu.¤
side by side
,
CCath. 3469
.
bonn fri bonn ┐ uilinn fri huilinn
┐ dóid fri dóid,
Comp. CC 105.11
(of bodies on a battle-field),
uille fri uille,
131.23
. Cf. taobh re taobh uille ar uille
DDána 20.24
. Symbolic of power, help
: fer cosantach
... uille chruaidh la a chomharsanaibh `a strong arm
against'
AFM vi 2178.3
. (badh) liom ón óigh a huille `may
the Maid's arm be with me' (i.e. her help),
A. Ó Dálaigh
vii 5
. Cf.
don ḟedhangraidh far ḟáomh crois | tug a uille
ais re hais,
Book of O'Conor Don 88b § 9
(=
DDána p. 115
).
Cf.
legaid siar a uille ar Art,
L. Cl. A. B. 247.131
.
With ar (for) in sense of anger, wrath
:
gab a Choimdhe
ar gcumann | nach raibh oirne th'uilleand,
IGT, Decl. ex.
562
.
do bhí a uille ar a fhine,
PBocht 21.12
.
cuirid, etc. u.¤ ar(for)
oppresses, crushes
:
do chuir sé uille
ar Ulltoibh | Ulltoigh uile as lé leagthair,
L. Cl. A. B. 72.43
.
do leag in tnúth uille orra | gur mhúch tuile orchra iad,
O'Gr. Cat. 472.19
.
do leag uille ar an anmain,
DDána 21 A.4
.
II
Angle, corner
. Of a building: issí ind uilen doibsom
tadchor asin doiri (gl. in paginem anguli proficerit),
Ml.
131c11
(cf. a uilliu (v.l. fuilliud) phetarlaici `cornerstone
of the Old Testament'
Ir. Lit. 4.21
).
epert as lie uilnech .i.
huare rongab in uilin .i. ar congaibsom toib ┐ erchinn
issuidiu,
131c12
.
i nhuillib na ecalsé,
SR 4242
.
go huillinn
tighe inghine úi Br.,
ZCP x 14.26
.
i n-uillinn an tighe,
Ir. Monthly 1921, 27 § 20
(
DDána p. 417
).
ar gach uillinn don
ráith,
ML 215
.
nár eirigh grian tar uillinn laochmhúir na
hEmhna,
Ériu viii 134.27
.
Celt. Rev. ii 24.5
.
ro bhris
sí (sc. gaoth mhór) an dá uillinn iartharaigh do thempall
C.,
AFM v 1500.22
. an palas ... ar a uillinn tuaiscertaigh
`at its (sc. St. Peter's, Rome)
northern angle
,'
Fl. Earls
220.15
.
do cumhduigheadh cupla tor | ... mun dúnadh
| sliocht láimhe Argo níorbh fhearr | táille arda a dá uilleann,
L. Cl. A. B. 184.20
. Of an altar
:
ceithri cailig ... fora ceithri
ullib,
Trip.² 1043
.
taipernacul ... uas uillinn descertaigh
na prímh-altóra,
Fl. Earls 214.28
. Of a chariot
:
corbo
chonair letartha cach n-ulind ┐ cach n-ind ┐ cach n-aird ┐
cach n-aircind don charput sin,
LU 6402
(=
cach n-uill,
TBC-LL¹ 2545
. gach n-all, St.). Of a shield
:
seach uillinn
an sceith,
MR 286.1
.
d'uillibh sgiath, do sgaoilfeadh cailc,
L. Cl. A. B. 238.38
. Of a ship
: ic tennad a hulend `its knee-timbers,'
TTr. 138
(
LL 219a4
). Of a plough
:
arathar og
cona brut ┐ a huile,
O'Curry 883
(<
H 3.18, 375a
). Of a spear
:
tecmaid a huilliu no fogran tar suil Cormaic,
O'Curry 894
(<
H 3.18 p. 399
). For other versions of this passage see 5
eochair, RIA Dict. fasc. ii. Of a chessboard
:
clár ... co
cetheoraib auaib ┐ uilneib óir,
TBFr. § 8
. Of a river bend, winding
:
boi C. ... i n-ullib srotha Iordanen,
LB 147b28
.
Of the sea an inlet (?): eochairimle an mhara .i. imil ┐
uilleanna an mhara, O'Cl. Of a land, continent
:
ro selbsat
in nEspain ... co huilinn talman
,
Rawl. 71a17
.
turgeba
sruth ... a huillib talman,
SR 8090
,
co huillind n-aird
nEaspaine,
BB 22b3
. atá a chongbail in n-uilinn airthirtuascertaig na Déisi deiscirt `in the north-eastern angle,'
Trip. 198.16
(
Trip.² 2329
).
i n-uillind ... oirrthirdescirt
na hInnia,
MR 114.10
. tánic bódíth ind-Érinn ón uillind
co arali, `from end to end,'
Fianaig. 86.20
. Cf.
gurbo
corcra ... in t-áth ón uillinn go raili,
90.20
.
Fig. a hill
: gan ḟán fan gcruinne, gan chéim | gan uille
acht 'na chlár choimhréidh `peak,'
Ir. Monthly 1927, 261 §
15
(
DDána p. 88
).
uchán ! a inis na nArt | tugas ...
| taisteal h'uilleadh ... | ar bhúirtheadh bhuinneadh mborblonn,
Measgra D. 50.35
. cf. Fathadh Canann ... | ar
an uillinn uaid sarthuaidh | do thuit ... a chnuic `on thy
north-eastern shoulder,'
Ir. Monthly 1919, 168 § 14
(
DDána
p. 193
).
Compds.: uillennfaebrach
sharp-angled (i.e. -pointed):
dia foghadhaibh uillennfaobhracha,
Hugh Roe 226.12
(f.60b)
.
¤gér id.:
do sleagaib ... uillendgera,
BB 431b11
.
don fhogha ... uillenngér,
BS § 9
.
¤glas: gaí u.
`blue-angled',
Acall. 1655
. cf.
1712
,
5325
,
6023
.
¤tiug:
tonn ... uillionntiugh Inbhir,
ML 94.16
.